Ҳаж исломдаги беш рукндан бири бўлиб, жуда ҳам улуғ ибодатдир. Ўзида жоиз шартларни топган ҳар бир мусулмон бу ибодатни адо этиши фарздир ва катта бахтга, савобга эга бўлади.
"Ҳaж" apaбчa cўз бўлиб, лyғaтдa "қacд қилмoқ" мaънocини aнглaтaди. Улaмoлap тaъpифидa эca, мaълyм вaқтдa, мaълyм мaкoндa, мaълyм ибoдaтлapни ният билaн aдo этишдиp, дeйилaди.
Маълум вaқт. Ҳаж мустажоб бўлмoғи yчyн aлбaттa Зyлҳижжa oйининг тўққизинчи, яъни apaфa кyнига тўғри келиши кepaк. Apaфaдaн бoшқа ҳeч қaйcи кyн унинг ўpнини босолмайди. Шyнингдeк, Myздaлифaдa тypиш, Mинoдa тypиш, шaйтoнгa тoш oтиш, тaвoфи ифoза қилиш, қypбoнлик cўйиш кaби ибoдaтлap ҳaм бeлгилaнгaн вaқтлapдaгинa бажарилади.

Маълум макон. Maккaи мyкappaмa (Ҳapaми шapиф), Mинo, Apафoт, Myздaлифa кaби жoйлapдa мaхcyc ибoдaтлapни aдo этиш лозим, бoшқа жoйлapдa қилинмaйди. Бажарилгaн тaқдиpдa ҳaм ибoдaт ўpнигa ўтмайди.

Маълум ибoдaтлap. Бyнгa Kaъбaи мyaззaмa тaвoфи, Caфo вa Mapвa тeпaликлapи opacидaги caъйи, Apафoтдaги вyқyф, Myздaлифa ҳамда Mинoдa мaълyм кунлap туриш, шaйтoнгa тoш oтиш кaби ибoдaтлap киради.

Баъзан Аллоҳ ўз байтини зиёрат қилишдек бахтни насиб этган Ҳаж қилувчилар орасида юқорида айтиб ўтилган маълум вақтни зое қилаётган, борган муборак макон ҳурматини жойига қўймаётган ва улуғ ибодат амалларини тарк этиб қўяётганлар ҳам учрамоқда. Аслида Ҳаж ибодатига борувчининг ахлоқи, тайёргарлиги ва интилиши қандай бўлиши керак?

Ҳaж инсон yмpида бир марта адо этадиган муборак caфap вa ибoдaт ҳисобланади. Муайян маблағ, вaқт, кyч-қyввaт capфлaнcaю, нoтўғpи ибoдaт қилинca, ҳaммa ҳapaкaт пyчгa чиқиши мумкин. Шyнинг yчyн Ҳаж ибодатини адо этмoқчи бўлгaн киши энг aввaлo yнинг йўл-йўpиғини яхшилaб ўpгaниб oлиши лoзим.

Ҳaж қилyвчи инcoн oлим бўлca ҳaм ёнидa Ҳаж apкoнлaрини бaён қилyвчи биp китoбни oлиб бopcин, дeб тaвcия қилинади. Aгар Ҳаж қилyвчи oддий киши бўлca, ўзигa биp oлимни йўлбошчи қилиб олиши лозим. Ҳожилар учун бундай киши гуруҳ раҳбари - элликбошидир.

Хўш, ҳожиларимиз Ҳаж ибодатига боришда нималарга эътибор беришлари керак?

Aввaлo, кимки Ҳажга боришни ирода этса, Aллoҳ тaoлoгa acтoйдил тaвбa қилиб, гyнoҳлapини тapк этиб, aввaл coдиp бўлгaнлapигa нaдoмaт қилиб, бyндaн cўнг тaкpopлaмаcликкa aзмy қapop қилиши лозим.

Қайтиб келгунига қадар нафақаси лозим бўлган ҳар бир кишига етгудек нафақа ҳозирлаши, ўзида сақлаётган омонатларни эгасига қайтариши, нафақалари ва таниш-билишларидан барча қарзларини тўлаб, узиб қўйиши, оила аъзолари вa яқин кишилapини яхшиликка, яхши, савоб ишларни кўпроқ қилишгa ундаши, отa-oнaлapи тиpик бўлca, yлapнинг дуоларини oлиши, Ҳажга бориш ва келишга кифоя этадиган миқдорда ҳалол молдан ўзи билан бирга олиши, фақиру мискинларга юмшоқликда хасислик этмаслиги лозим.

Энг мyҳим жиҳaтлapдaн биpи - қилaётгaн Ҳаж ибoдaтидaн Aллoҳ poзилигини вa oхиpaт oбoдлигини кўзлaш. Дyнё вa yнинг зийнaтлapини, нoм чиқapиш, фaхpлaниш кaби нapcaлapни асло хaёлигa кeлтиpмacлик, акс ҳoлдa, бapчa caъй-ҳapaкaтлapи бeҳyдa кетиши мумкинлигини тушуниб етиши даркор.

Ҳожи зарур бўлган нарсаларини ўзи билан бирга олиши керак. Сафарга чиқишдан олдин муҳтожларга хайру садақа қилиши яхши. Чиройли сўз ва муомалада доимий бўлиши мусулмоннинг белгисидир.

Сафарга чиқувчи солиҳ, яхшиликни дўст тутувчи ва ёрдамга ҳозир йўлдошни топиши лозим. Бундай рафиқ агар унутса, эсга солади, агар зикр этса, ёрдам беради. Юраги сиқилса, сабр қилади (тилайди).

Мусофир чиройли сўзларни айтиши, одамларга таом бериши, гўзал ахлоқини намойиш этиши зарур, зеро сафар машаққати ботиний сифатларни юзага чиқаради. Кимки қийин, оғир сафарда ҳусни хулқда бўлса, ўтроқ-шаҳарда жуда ҳам чиройли бўлади.

Уйидан ташқарига чиқишидан олдин у киши икки ракаат намоз ўқиши, аҳли аёли, молу дунё ва уйини Аллоҳ ихтиёрига қолдириб, дуо қилиши лозим. Манзилдан чиқишда дуолар ва маъсур зикрларни айтади.

Caфap давомидa дoимo Аллоҳни зикp этиш, дyo қилиш, иcтиғфоp aйтиш; Қypъoни кapимни тилoвaт қилиш; тилини бeҳyдa cўзлapдaн, ёлғoн, ғийбaт, cўкиш кaби ножўя сўз-лapдaн тийиш; қўлидaн кeлгaнчa oдaмлapгa яхшилик қилиш керак.

Ҳoжилap Ҳaж дaвoмидa хaёлни oлиб қoчyвчи тижopaтдaн хoли бў-лишлapи кepaк. Ўзлapини камтарин тyтиб, зeбy зийнaтгa эътибop беpмacликлapи лозим.

Анас ибн Моликдан ривоят қилинган ҳaдиcдa Расулуллоҳ (с.а.в.): "Арафа куни Aллoҳ осмонга тушади ва улар ила фapиштaлapгa мaқтaниб: "Бaндaлapимгa қapaнглap! Typли жoйлapдaн xopу зop бўлиб ҳyзypимгa кeлдилap. Cизлap гувоҳ бўлинглap, мeн yлapнинг гyнoҳлapини кeчдим", дeйди.

Аллоҳ таоло адо этадиган Ҳаж ибодатларимизни даргоҳида ҳусни мақбул қилсин. Дунё ва охиратда муносиб мукофотласин.

Раҳматилло УСМОНОВ,

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг вилоятдаги вакили, вилоят бош имом-хатиби.

Самимийлик сўзи араб тилида “насиҳат” дейилади. Биз биламизки, “насиҳат” бир кишининг иккинчи кишига нисбатан кўнгилдан чиқариб айтган яхши нияти, уни тўғри йўлда юриши учун берган иршоди ва шунга ўхшаш маъноларни англатади. Самимий инсон деганда ҳар бир ишини чин дилдан бажарадиган, айтган гапи билан иши тўғри келадиган, бировга нисбатан қалбида ҳеч қандай ғашлик ва адовати бўлмаган, кек сақламайдиган киши тушунилади. Ана шу ҳолатни самимийлик дейилади.

Пайғармабиримиз с.а.в : “Дин насиҳатдир, яъни самимийликдир”- дедилар.

Шунда саҳобалар: “Самимийлик кимга нисбатан?” деб сўрашди. Расулуллоҳ с.а.в:

“Аллоҳга, унинг китобига, унинг расулига, мусулмонлар бошлиқларига ва мусулмонлар оммасига нисбатан” (Имом Муслим ривояти)- деб жавоб бердилар.

Мазкур ҳадисдан кўриниб турибдики, Ислом дини – бу самимийликка асослангандир. Мусулмон одам диндаги ҳар бир эътиқод ва амални чин дилдан ва холис адо этмас экан. Унинг дини мукаммал бўлмайди. Ҳадисда санаб ўтилган нарсаларга нисбатан самимийлик қуйидаги тартибда бўлади:

1. Аллоҳга нисбатан самимийлик – Унга имонкелтириш, ибодатни холис қилиш, ҳеч нарсани унга тенглаштирмаслик.
2. Аллоҳнинг китоби (Қуръон)га нисбатан самимийлик – уни тасдиқлаш, тиловати билан машғул бўлиш, аҳкомларига амал қилиш, уни бузиб талқин қилишдан сақланиш.
3. Расулига нисбатан самимийлик – уни эътироф этиш, амрига итоат, суннатига амал қилиш билан бўлади.
4. Мусулмонларнинг бошлиқларига нисбатан самимийлик – ҳақ ишларда уларга ёрдам бериш, Аллоҳга осий бўлмайдиган ишларда уларга тиоат этиш.
5. Мусулмонларнинг жамоас ига нисбатан самимийлик – уларни дунё ва охиратларига манфаат келтирадиган ишларга буюриш, ёмон ишлардан қайтариш.

Мазкур ҳадис Ислом дини асосларини ўз ичига олган ҳадислар жумласидан бўлиб, уламоларимиз бу ҳадисни Ислом дини манбаи деб атаганлар.

Дарҳақиқат. Самимийлик – муқаддас тушунча. Ўзини “насиҳатчиман”, “самимийман” деган инсон тили билан дили тўғри ва бир бўлган кишидир. Шунинг учун ҳам одамлар бундай кишининг гапини қулоққа олиб, унга ишониб, уни ҳурмат қилишади.

Қачон инсонда самимийлик пайдо бўлади? Қачонки, унинг қалбида ғараз, гина-кудурат каби бировга нисбатан адоват уйғотувчи хислат қолмасагина у самимий  бўла олади.

Юқорида айтиб ўтганимиздек, кишининг дини мукаммал бўлиши учун у ўзида самимийлик хислатини тарбиялаши лозим бўлади. Шунинг учун ҳам Расулуллоҳ с.а.в баъзи саҳобалардан ҳар бир кишига нисбатан самимий бўлишга байъат олганлар.

Жумладан Жарир ибн Абдуллоҳ р.а. айтадилар:

“Мен Расулуллоҳ с.а.в.га намозни тўла-тўкис адо этмоққа, закотни ўз эгаларига бермоққа ва ҳар бир мусулмонга нисбатан самимий бўлмоққа байъат бердим ”

“Абдулқодир қори” жоме масжиди

 имом-хатиби Маъруфхон Алоходжаев

Мадинаи мунаввара зиёратини тамомлаган ўзбекистонлик зиёратчилар Макка шаҳрида иззат-икром ила кутиб олинди.

Муқаддас икки шаҳарнинг ораси 460 километрни ташкил этади. Ушбу масофа автобусда ўртача тезликда 5-6 соатда босиб ўтилади. Аммо эҳром боғлаб, “Зул-Ҳулайфа” масжидида умрага ният қилган ибодатчилар йўл олислигини сезишмади ҳам. Тилидан “лаббайка” тушмаган йўловчилар шаҳарга кириб келганини сезмай ҳам қолишди.

Макка — Саудия Арабистонининг ғарбида жойлашган бўлиб, атрофини тоғлар қуршаб олган гўзал шаҳар. Айни пайтдаги ҳарорат билан юртимиздаги ўртасидаги катта фарқ сезилмайди. Буни юртдошларимизнинг деярли барчаси таъкидлашмоқда. Улар шаҳардаги энг ҳашаматли ва кўркам меҳмонхоналардан бири — “Аброж ал-Ҳидоя”да жойлашдилар.

25 қаватли меҳмонхонадан шаҳар кафтдек кўринади. Айниқса, юқори қаватига чиқсангиз, атрофнинг гўзаллигига боқиб тўймайсиз. Дастлаб эътиборингиз бир-биридан баланд бинолар тортади. Назаримизда, уларга осмонўпар таърифидан кўра, қояларга бўйлашган иморатлар ташбеҳи кўпроқ мос тушади. Зеро, маҳаллий аҳоли айтганидек, маккаликлар тоғларни талқон қилишнинг уддасидан ҳам чиқади.

Дарҳақиқат, шаҳарда ер ресурслари чеклангани янги имкониятларни ишга солиш, аниқроғи, тоғларни ўзлаштиришга ундамоқда. Инсон қўли, сангтарошлик маҳорати ила баланд қоялар ўрнида маҳобатли иморатлар қад растлаяпти. Бу жараёнда бир зум бўлса-да, тўхтагани. Чўққи устида ишлаётган экскаваторларни кўриб, ақлингиз шошади. Уларга басма-бас қилгандек, бир маромда ҳаракатланаётган кранларга қарасангиз, бошингиздаги дўппингиз тушиб кетди.

Янги объектларнинг аксариятини меҳмонхоналар ташкил этади. Бироқ айни ҳаж мавсумида бўш номерларни топиш қийин. Ўзбекистон томони ҳамкорлик қилаётган ширкатлар тақдим этган меҳмонхона хизматларидан барча бирдек мамнун.

— Ўн нафар болани тарбиялаб вояга етказдим, — дейди тўқсон ёшнинг остонасида турган чинозлик Саври ая Розиқова. — Оллоҳга шукр, уларнинг ҳаммаси ўзидан тинган. Ҳозир, тўрттаси пенсияга чиқиб, қарилик гаштини суряпти. Фарзандлар роҳатини кўришдан ортиқ бахт йўқ она учун.

Барака топишсин, меҳмонхонадагилар ҳам худди ўз боламиздек ғамхўрлик қиляпти. Ҳамма шароит бор. Ошхонада ўзбекистонлик ошпазлар ширин таомлар тайёрлаб беришмоқда. Шифокорлар бўлса, ҳолимиздан хабар олиб турибди. Лекин, очиғини айтсам, ҳажга келиб, ўзимни ёшаргандек, тетик ҳис қиляпман.

“Аброж ал-Ҳидоя” меҳмонхонасидан Каъбатуллоҳга автобус қатнови йўлга қўйилган. Транспортлар икки тарафга узлуксиз, 24 соат давомида ҳаракатланади.

Зиёратчилар гуруҳ раҳбарлари ҳамроҳлигида тилдан талбияни қўймагунча  Масжидул Ҳарамга йўл олишди.

Ҳарам инсоният, маданият ўчоғи, ҳар қандай ёмонлик, ҳаққа тажовуз тақиқланган муқаддас жойдир. Унинг қоқ марказида инсонлар учун қурилган илк ибодат маскани — Каъбаи муаззама жойлашган. Муқаддас китобларда келтирилишича, у Оллоҳнинг уйидир. Бу ерга келган, шу жойдан паноҳ топган мўмин-мусулмонлар эса унинг меҳмонидир.

— Яратганга минг қатла шукр, унинг байтини зиёрат қилиш, Каъбани тавоф этишга муяссар бўлдим, — дейди қўқонлик фахрий педагог Муҳиддин Қаландаров. — Ёшим 78 да. Ибодат аввалида ички ҳадик катта эди. Сабаби, кейинги 2-3 йилдан буён оёқларим оғриқ бера бошлади. Буни қарангки, Парвардигорнинг инояти, меҳрибонлиги бўлдими, ўша оғриқдан асар ҳам қолмади. Ишонасизми, Каъбани ҳеч кимнинг кўмагисиз етти марта айланиб, тавоф қилдим...

Отахоннинг кўзларидан шукрона ёшлари дув-дув тўкилади. Тўлқинланганича, Сафо тепалигига чиқиб, Марва ўртасида саъй қилганини, зам-зам сувидан қониб-қониб ичгач, қушдай енгил бўлганини ҳақида гапиради.

Дарвоқе, ҳадисларда келтирилишича, зам-зам қорни очга таом, касалга шифодир. Яъни у нима ният билан ичилса, албатта, унга эришилар экан. Яна кўплаб ҳам диний, ҳам илмий манбаларга қараганда, зам-зам ер юзидаги энг яхши, энг покиза сув ҳисобланади. Унинг таркиби ҳеч қачон ўзгармаган, йиллар давомида сақланса ҳам таъми бузилмаган. Бу сувнинг яна бир мўъжизавий хусусияти тугамаслигидир. Чиндан ҳам, ҳар йили бу қудуқ сувидан миллионлаб зиёратчилар ичадилар, ўзлар билан олиб кетадилар. Аммо бир хил меъёрда сув беради.

Айни пайтда Марва тепалиги остида зам-замни тўплайдиган ва уни совутадиган марказ ташкил этилган. Совутиш учун эса унинг ўзидан қилинган муз қўшилади, холос. Хоҳловчилар зам-замнинг совитилмаганидан ичиши учун ҳам зарур шарт-шароитлар яратилган.

Умрани бажариб бўлган зиёратчиларнинг қайси бири билан суҳбатлашмайлик, замзам сувини ичгач, чарчоқлари унут бўлгани, ўзларини тетик ҳис қила бошлаганини айтишади. 

Ҳа, Макка — Оллоҳ назари тушган, Ўзи азиз қилган муқаддас манзил. Бинобарин, ҳазрати Одам алайҳиссалом Момо Ҳавони шу ерда топди, улар, йўқотган жаннатга шу ерда етишдилар. Ҳазрати Иброҳим алайҳиссалом, у зотнинг завжалари Ҳожар она ва ўғиллари Исмоил шу ерда Оллоҳнинг оғир синовидан шараф билан ўтдилар. Охирги замон пайғамбари Муҳаммад (с.а.в.) инсониятга қаратилган сўнгги илоҳий хитобни шу ерда қабул қилдилар...

Умрани бажарган ўзбекистонлик зиёратчилар Зулҳижжа ойининг саккизинчи тунига қадар, яъни ёлғон арафагача Каъбани тавоф қилиб, тоат-ибодатда бўладилар. Халқимиз, юртимиз хаққига дуода бўладилар.

Саид РАҲМОНОВ

Қуйида келтириладиган фикрлар, ҳикматлар сайтлардан ва ижтимоий тармоқлардаги турли саҳифалардан олиб таржима қилинган.

АЛЛОҲУ АКБАР!

АЛЛОҲУ АКБАР!

АЛЛОҲУ АКБАР!

“Ҳар бир такбир садақадир”.

*****

Эй Роббим!

Муслима опа-сингилларимизнинг кийимли-ялонғоч (عاريات كاسيات) эмас, балки, кийимли-иффатли бўлишларини насиб этгин!

*****

Эй Роббим! Бизга ҳам Каъбани тавоф этиб, Ҳаж қилиш бахтини насиб этгин, омин!

*****

Мақола, пост ва ҳоказо ўринларда С.А.В. деб эмас, СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ деб ёзайлик!

Уламолар “Агар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган муҳаббатни ёзувда ифодалаш мумкин бўлса, бу саловот бўларди” дейишган.

Муҳаббатитмизни ифодалашда эринчоқлик қилмайлик.

*****

Барча қўрқув – қўрқувдир. Аммо АЛЛОҲДАН ҚЎРҚИШ ХОТИРЖАМЛИКДИР!

*****

Ризқ мол бўлиши шарт эмас. Аллоҳ таоло сенинг машаққатларингни кўтаришиб юборадиган аёлни сенга ато қилиши ҳам ризқдир.

*****

Агар сенга бало келса, ноумид бўлма!

Албатта, бало:

• золим учун адаб (эсини киритиб қўйиш);
• мўмин учун имтиҳон;
• Пайғамбарлар алайҳимуссалом учун даража;
• валийлар учун кароматдир.

Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу

*****

Таназзулнинг сабаби

- Алдов йўли билан диплом олган шифокорнинг қўлида касалларингиз ўлади.

- Алдов йўли билан диплом олган муҳандиснинг қўлида уйларингиз қулайди.

- Алдов йўли билан диплом олган ҳисобчининг қўлида молларингиз зиёнга учрайди.

- Алдов йўли билан диплом олган муаллимнинг қўлида фарзандларингизнинг мияларига жоҳиллик тарқалади.

Илмнинг таназзули – умматнинг таназзулидир.

«Араб ҳикмати»дан

*****

Ижтимоий зулмнинг энг ёмон тури – ота ўзининг ёмон ўғилларига солиҳа қиз излашидир.

Араб ҳикмати

*****

Агар бир шахс билан ўзаро муносабатларинг якунига етса, ўртадаги барча сирларни тўплаб, бир жойга «кўмгин-да», кейин ўша жойни эсингдан чиқар!

«Ховатир роқия журнали»

*****

Одамларнинг яхшиси:

- Берилса, шукр қилади;

- Балоланса, сабр қилади;

- Зулмга учраса, кечиради.

Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу

*****

Эшигимга «Иккиюзламачилигингни, сохталигингни, лаганбардорлигингни, мунофиқлигингни ташқарида қолдириб, кейин кир!» деб ёзиб қўйгандим. Натижада, мени зиёрат қилгани ҳеч ким келмади.

Жуброн Халил Жуброн

*****

Аёл киши қуйидаги турдаги эркакларни ёқтирмас экан:

1. Учраган аёлга қизиқиб кетадиган эркакни.
2. Аёлнинг туйғуларини риоя қилмай, ҳар бир камчилигини танқид қиладиган эркакни.
3. Ўзида кўп хатолари бўла туриб, аёлнинг комил бўлишини талаб қиладиган эркакни.
4. Аёлнинг ёшини сўраган эркакни.
5. «Сендан чиройли аёл бор» деган маънога ишора қилиб гапирувчи эркакни.
6. Аёлнинг ўтмишини сўраган эркакни.

*****

• Баъзилар, улар ҳақида қилган гумонингни пучга чиқаришади.
• Баъзилар эса биз ўйлаганимиздан-да ажойиброқ бўлиб чиқадилар.

Маҳмуд Дарвеш

Интернет материалларидан тўплаб,

таржима қилувчи Нозимжон Иминжонов

Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِيراً

“Эй иймон келтирганлар! Аллоҳни кўп зикр қилинглар” (Аҳзоб сураси, 41-оят).

         Ушбу оятда Аллоҳ таоло биз бандаларига Ўзини кўп зикр қилишимизни амр қилмоқда.

Хўш, зикр ўзи нима? “Зикр” – эслаш, ёдлаш, ёдга олиш деган маъноларни билдиради. Агар банда Роббисини эсласа, ёдга олса, “Аллоҳни зикр қилди” дейилади.

Зикр осон ибодат. Уни ҳамма жойда айтса бўлади. Фақат ҳожатхона билан ҳаммомда айтилмайди.

Шунинг учун Аллоҳни нафақат Масжидга кирганда, Намоз ўқиганда, Рамазон ойида, Закот бераётганда, Ҳажга борганда, балки, ҳожатхона, ҳаммомдан бошқа ҳамма жойда зикр қилайлик. Ҳаммом ва ҳожатхонага кираётганда ҳам ўқиладиган дуолари бор. Фақат ичкарига кирганда ўқилмайди.

Аллоҳни зикр қилиш деганда, Намоз ўқиш, Рўза тутиш, Закот бериш, Ҳажга бориш, Қуръони Каримни тиловат қилиш, Қуръони Карим ва Суннати Мутоҳҳарада келган зикрларни айтиш, Масжидларнинг моддий-маънавий обод бўлишига ҳисса қўшиш, садақа бериш ҳамда бошқа амалларда (овқатланаётганда, бозорда юрганда, кўчада юрганда ва ҳоказо ўринларда) Аллоҳ мени кўриб, билиб, ҳисоб-китоб қилиб турибди, деган эътиқодда бўлиш, шунга биноан, гуноҳга қўл урмай, Аллоҳ рози бўладиган амалларни қилиб боришни тушунсак тўғри бўлади, деб ўйлайман. Валлоҳу аълам.

Нозимжон Иминжонов тайёрлади