www.muslimuz
Мадина ҳар бир зиёратчи учун мадраса бўлсин!
Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилади: “…Йўлга қодир бўлган одамлар зиммасида Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилиш (фарзи) бордир…” (Оли Имрон сураси, 97-оят).
Аллоҳга ҳамдлар бўлсинки, йилдан-йилга ҳаж ва умра ибодатини адо этувчилар сони ортиб бормоқда. Ҳаж ёки умрага кетаётган зиёратчи аҳлоқини шу даражада сайқаллаши керакки, токи амаллари бошқалар учун ибрат бўлсин.
Ҳаж ва умра машаққатдир. Бу йўлга отланган инсон ўта сабрли бўлиши ва бу ибодатнинг маъно-мазмуни ҳамда моҳиятини яхши англаб етиши муҳимдир.
Зиёратчилар бундай улуғ сафарга аввало қалблари билан тайёр бўлиши, ҳар қандай ҳолатда ҳам ўта сабр-бардошли бўлишлари талаб этилади. Мадина шаҳридаги меҳмонхонага етиб борганда хона талашиш мумкин эмас! Чунки бу ерда 3-4 кун бўлишингизни ва аввало бу сафарга нима мақсадда чиққанингизни ёдда сақлашингиз зарур.
Мадинага илк қадам қўйгандан бошлаб, зиёратчи гўзал одобда бўлиши шарт. Чунки бу ерда биз севган зот – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобаи киромлар бордир. Ҳулқлари Қуръон бўлган у зотнинг ҳузурларида беодоблик қилиш, овоз кўтариш, бошқа зиёратчиларнинг дилини оғритиш асло мумкин эмас.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом масжидларига ўта тавозе билан салом бериб, охиста кириб борилади. Равзаи муборакка салавотлар айтиб кирилади. Асло бесабр бўлманг, овозингизни кўтарманг, ҳузурингизда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам турибдилар. Сиз бундай ҳолатни ҳис қилмасангиз, Расулуллоҳ алайҳиссалом ҳузурларида беодоблик қилсангиз, амалларингиз ҳабата бўлиши мумкин.
Пайғамбаримиз алайҳиссаломга муҳаббатларини изҳор қилиш мақсадида зиёратчи аёлларимиз Равзага қараб югурадилар, ҳиссиётга бериладилар, овозларини кўтарадилар, оқибатда бошқа зиёратчиларга озор берадилар.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда келтиради: “Эй иймон келтирганлар! Овозингизни Пайғамбар овозидан юқори кўтарманг ва унга бир-бирингиз ила сўзлашгандек дағал сўз айтманг, ўзингиз сезмаган ҳолда амалларингиз ҳабата бўлиб қолмасин” (Ҳужурот сураси 2-оят). Аллоҳ таолонинг ояти каримасидаги бу таъкид ўзини мусулмонман деган ҳар бир инсонга тегишлидир.
Мадина шаҳри ҳар биримиз учун мадраса бўлсин, токи ҳулқимиз Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳулқларидек бўлишига ҳаракат қилайлик.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким Аллоҳ учун ҳаж қилиб, фаҳш сўз айтмаса ва фисқу фасод қилмаса, худди онасидан янги туғилгандек бўлиб қайтади” (Имом Бухорий ривояти).
Маккаи мукаррамада, Минода, Арофатда, Муздалифада, Жамаротда ҳам одобимиз, амалларимиз билан бошқаларга ўрнак бўлайлик, токи Яратган Эгам жаннати билан сийласин.
Барча зиёратчиларнинг ҳажлари мабрур, саъйлари машкур, амаллари ҳусни мақбул, гуноҳлари мағфур бўлишини Аллоҳ таолодан сўраб қоламиз.
Мунира АБУБАКИРОВА,
ЎМИ Хотин-қизлар масалалари бўйича
бўлимнинг етакчи мутахассиси.
O‘zbekistonlik ziyoratchilar uchun barcha sharoit muhayyo etilgan
HAJ-2023
Allohga shukrki, soʻnggi yillarda mamlakatimizda diniy-maʼrifiy sohada ulkan islohotlar kechmoqda. Xususan, davlatimizning bevosita koʻmagi bilan yurtdoshlarimizning haj ibodatlarini har qachongidan ham yuksak saviyada tashkil etish, ular uchun munosib qulayliklarni yaratib berish borasida tizimli ishlar qilinmoqda.
Bundan atigi olti-yetti yil avval haj kvotasi 5200 tani tashkil etgan boʻlsa, 2019-yilda bu raqam 7200 ta, 2022-yilda esa 12 000 taga yetdi. Joriy yilda mamlakatimiz fuqarolari uchun umumiy haj kvotasi 15 000 etib belgilandi. Albatta, haj kvotasining yildan-yilga oshib borishi ham yurtimizda diniy-maʼrifiy yoʻnalishda amalga oshirilayotgan ishlar koʻlami naqadar kengligidan darak beradi. Eng muhimi, xalqimiz bu kabi oʻzgarishlarni katta xursandlik va quvonch bilan qabul qilmoqda.
Har bir moʻmin-musulmon borki, Allohning baytini umrida bir bor boʻlsa-da, tavof qilishni, Hazrati Paygʻambarimiz sollallohu alayhi vasallamning muborak Ravzai shariflarini ziyorat etishni orzu qiladi. Chunki bu muqaddas zaminlarda Qurʼoni karim oyatlari nozil boʻlgan, islom tarixiga oid koʻplab voqea-hodisalar yuz bergan va savobli amallarning ajr-u mukofoti bir necha baravar koʻpaytirib beriladi.
Shu bilan birga, Kaʼbatullohda ibodat qilishning, Nabiy alayhissalomning masjidlarida namoz oʻqishning savobi juda ulugʻ. Masjidul Haramda bir rakat namozga yuz ming rakat, Masjidi Nabaviyda esa ming rakat namozning savobi beriladi. Bunday ulkan imkoniyatga erishishga barchaning talpinishi tabiiy hol.
Yurtimiz ziyoratchilari shu yilning 4-iyunidan 19-iyun kuniga qadar mamlakatimizdagi 10 ta xalqaro aeroport (Toshkent, Namangan, Farg‘ona, Qarshi, Termiz, Samarqand, Buxoro, Navoiy, Urganch, Nukus shaharlari) orqali Madina shahriga parvoz qiladilar.
Bir umr Ka’bai muazzama, Ravzai sharifni sog‘inib yashab o‘tib ketgan ajdodlarimizning orzulari bu yil 15 ming hoji timsolida ro‘yobga chiqmoqda. Bunday buyuk sharafga va baxtga noil bo‘lib turgan hamyurtlarimiz odamning havasini keltiradigan sharoitlarda haj safarini ado etish uchun ayni kunlarda Madinai munavvara va Makkai mukarrama shaharlarida bo‘lib turishibdi.
Munavvar shahar og‘ushida
Hojilarimiz azaliy an’anaga muvofiq dastlab Madina shahriga kelib, Ravzai sharifni ziyorat qilyapti. Ziyoratchilarimiz ayni paytda Madina shahridagi Masjidi Nabaviydan 100 metr uzoqlikda joylashgan 5 yulduzli “Zam-zam Pullman” mehmonxonasida istiqomat qilmoqda.
Avvalgi nomi Yasrib bo‘lgan bu shahar Rasul alayhissalomning tashriflari bilan nurli va munavvar shaharga aylangan. Masjidi Nabaviyga kirgan odam bu muazzam maskandan chiqqisi kelmaydi: to‘yib-to‘yib ibodat qilishni xohlaydi. Nabiy alayhissalomning bu masjidlarida namoz o‘qiyotgan, duolar, zikrlar qilayotgan hojilarimiz chinakam baxt-u saodatga erishmoqdalar.
Masjidi Nabaviy hovlisida turib bu go‘zal manzarani kuzatishning zavqi bo‘lakcha: egnilariga O‘zbekiston bayrog‘i ramzi tushirilgan nimchalarni kiyib olgancha ibodatlarga shoshayotgan bo‘lg‘usi hoji ota, hoji onalarimiz yuz-ko‘zlaridagi quvonch ularning naqadar baxtiyor ekanidan nishona. Ayniqsa, Ravzai sharifga kirgan kishi o‘zini o‘zgacha his etadi. Chunonchi, Nabiy alayhissalom muborak hadislarida: “Uyim va minbarim o‘rtasida jannat bog‘laridan bir bog‘ bor”, deganlar.
Yurtdoshlarimiz munavvar shahardagi uch kunlik safarlari davomida Payg‘ambar alayhissalom ravzalarini ziyorat qilib, Uhud tog‘i, islom olamida birinchi qurilgan masjid – Quboda bo‘lyaptilar. Asosiy vaqtlarini Masjidi Nabaviyda toat-ibodat bilan o‘tkazmoqdalar.
Bo‘lg‘usi hojilarimiz ibodatlardan so‘ng jannatmonand yurtimiz tinch-osuda, xalqimiz turmushi bundan-da farovon bo‘lishini, bu kabi xayrli ishlarning boshida turganlarning tan-joni sog‘ bo‘lishini Yaratgandan chin dildan so‘rab iltijo qilmoqdalar.
Har bir ziyoratchiga xizmat qilish – katta sharaf
Haj qiluvchi kishi Alloh taoloning mehmonidir. Haj amalini bajarayotgan kishiga ko‘mak bergan, uning og‘irini yengil qilgan inson ulug‘ savoblarga noil bo‘lishi haqida ko‘plab dalillar bor. Shu ma’noda, “Haj-2023” tashkilotchilari va ishchi guruh a’zolari ana shunday ulug‘ darajalarni maqsad qilib, Rahmonning mehmonlariga sidqidildan xizmat ko‘rsatmoqdalar.
Xususan, “Haj-2023” delegatsiyasi, ishchi guruhlar, ellikboshilar doimo hojilarning yonida, shifokorlar sog‘liqlaridan xabardor bo‘lib turibdi. Oshpazlar esa ibodatga quvvat bo‘ladigan milliy taomlardan tayyorlab beryaptilar.
Ulamolarimiz, ahli ilmlar va ellikboshilar ziyoratchilar bilan doimiy suhbatlar o‘tkazib, ibodatlarini chiroyli ado etishlariga yaqindan ko‘makchi bo‘ldilar. Hojilarga sifatli transport xizmati ko‘rsatish, ularni belgilangan manzilga kechiktirmasdan yetkazib qo‘yish maqsadida avtobuslar ham jalb etildi.
Xulosa qilib aytganda, ushbu muborak zaminda ziyoratchilarimiz yuksak e’tibor va davlatimiz ko‘magini har qadamda his etmoqdalar. Ulardan har birining yuz-ko‘zi-yu so‘zlarida bu imkoniyat-sharoitlardan mamnunlik, shukronalikni yaqqol ko‘rish mumkin. Bo‘lg‘usi hojilarimiz muqaddas zamindagi ibodatlar chog‘ida jonajon yurtimizga tinchlik-xotirjamlik, xalqimizga farovonlik va dasturxonimizga to‘kinlik tilab duolar qilmoqda.
Muqaddas zaminga kelish har kimga ham nasib etavermaydi. Alloh chaqirgan bandagina Rahmonning mehmoni bo‘ladi. Shunday ekan, har bir ziyoratchi haj mavsumini g‘animat bilib, har soniyadan unumli foydalanish harakatida bo‘lishi kerak.
Alloh taolo ibodatlarimizni qabul, hajlarimizni mabrur aylasin.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi matbuot xizmati
Qahramon MIRXOLIQOV,
Toshkent shahri:
– Islomning beshinchi ruknini ado etishni nasib qilgan Alloh taologa cheksiz hamd-u sanolar bo‘lsin. Bu yilgi haj mavsumini yuqori saviyada tashkillashtirganlarga minnatdorlik bildiramiz. Chunki safar chog‘ida yurtdoshlarimizga xizmat ko‘rsatish uchun katta tayyorgarlik ko‘rilgani shundoq sezildi. Hatto boshqa mamlakat fuqarolari bizga havas bilan qaradi.
Barcha qulayliklarga ega mehmonxonada yashab, masjidda jamoa bo‘lib namoz o‘qishimiz, Masjidi Nabaviy juda yaqin ekani respublika rahbariyati g‘amxo‘rligi ekanidan ruhlanib, bu xayrli ishlarga hissasi qo‘shilgan barcha rahbarlar haqlariga duolar qilyapmiz. Albatta, bunday qulayliklar ibodatlarni mukammal ado etishga katta omil bo‘ldi.
Qayd etish joizki, haj va umra amallarini bajarishdan tortib, muborak joylarda kishi o‘zini qanday tutishigacha bo‘lgan barcha amallar guruh rahbarlari tomonidan doimiy tarzda o‘rgatildi.
Bunday sidqidildan qilingan mehnat ziyoratlar, ibodatlarni risoladagidek bajarib xotirjam bo‘lishga zamin yaratdi. Mehribon Alloh taolo ibodatlarimizni qabul aylab, hojilarimizning hajini mabrur qilgan bo‘lsin!
Abdulloh JALILOV,
Namangan viloyati:
– Shinam, har tomonlama qulay mehmonxonaga joylashdik. Bu yerda ziyoratchilarimiz uchun hamma imkoniyatlar muhayyo qilingan. Mehmonxonada uch mahal tansiq taomlar tayyorlanib, yurtdoshlarimizga tortiq etiladi. Shu bilan birga, tibbiy punktlar 24 soat davomida ishlab, ziyoratchilarimiz salomatligini asrashga ko‘mak ko‘rsatmoqda.
Ushbu xayrli ishlar zamirida mamlakatimizda ilgari surilayotgan insonlarni rozi qilishdek ulug‘vor maqsad mujassam. Biz esa buni ziyoratchilarga ko‘rsatilayotgan g‘amxo‘rlik va yuksak e’tiborda ko‘rmoqdamiz.
Mavluda ABDUJALILOVA,
Toshkent viloyati:
– Ko‘p yillardan beri hajga kelishni orzu qilib yurar edim. Allohga shukr, bu yil maqsadimga yetdim: inshaalloh haj ibodatlarini bajarishga kirishaman. Madinai munavvarani ko‘rganimdan, Ravzai sharifga kirganimdan, Uhud tog‘iga, Qubo masjidiga ziyoratga borganimdan boshim ko‘kka yetdi. Ushbu tabarruk maskanlar kishining ruhiyatini tetik qilarkan.
Albatta, bunday sharafga, baxtga erishish – chinakam saodat. Har bir yurtdoshimiz shu yerlarga kelib, to‘yib-to‘yib ibodat qilsin. Ming karra shukr! Tabarruk maskanlar, ulug‘ ziyoratgohlarda O‘zbekistonimizga tinchlik va ofiyat, xayrli va savobli ishlarga yuksak marralar, xalqimizga esa omonlik tilab, duo qildik.
Manba: “Yangi O‘zbekiston” gazetasi 2023-yil 14-iyun, 116-son
Жонин берса берсун, лекин...
“Атомиздан меҳрибон Тангримиз жалла ва таоло Қуръони каримда «Ла тулқув биайдикум илат таҳлука», яъни ўз қўлларингиз ила ўзингизни таҳликага отмангиз, дер. Биз бўлса, бадбахтона ва Худонинг амриға бўюн қўймасдан кофирона бир суратда тўй ва азо деган, йўқ бўлушимизға сабаб бўлган одатларга бору йўқимизни сарф ва исроф этармиз” (Маҳмудхўжа Беҳбудий).
Арслар оша тўй-маъракаларни тартибга солиш бўйича кўп чоралар кўрилса-да, аммо уни бир меъёрга келтириш учун юз йиллар ҳам камдек, назаримизда.
Илк бор Амир Олимхон тўйларда паловдан бошқа овқат тарқатганларга 75 дарра, кўпкари, улоқ чопиш тадбирларини ташкил қилганга ўлим жазосини жорий этган. Бундан ташқари Бухоро муфтийси домла Икром билан кўплаб бидъат-хурофот амалларни бекор қилган. Лекин уни ҳаётга тўлиқ татбиқ этиш ишлари охирига етмаган.
Афсуски, инсоният турмуш тарзи, илм-фан қанчалик ривожланмасин, дунё қарашимиз ўша-ўша – бир аср ортда қолаётгандек. Чунки тўй-маъракалардаги исрофгарчиликлар бир дам тўхтагани йўқ. Буни кўриб Асқад Мухторнинг “Бу халқ жон берса берадики, жаҳолатни бермайди” (“Бухоронинг жин кўчалари” асари) деган сўзлари ҳақ эканини англайсан киши.
Яқинда Самарқанд вилоятида бир ўрта ҳол бир кишининг тўйига бордик. Дастурхон тўкин-сочин: ноз-неъматлар билан тўла. Қай бирини ейишни билмайсан. Яхна, товуғу балиқлар, турли салатлар, ширинлигу тортлар, чақ-чуқлар, шоколаду мевалар. Ичимликлар ҳам ўзига хос. Бу дастурхонни кўрган одам тўй қилаётган киши бой-бадавлат бўлса керак, деб ўйлаши тайин. Лекин унинг тўйдан кейинги аҳволи ҳавас қиларли эмасди...
Кейинги пайтда тўю зиёфатларда дастурхонга қўйиладиган ноз-неъматлар сони тобора ортиб боряпти. Биргина гўшт маҳсулотларининг ўзи бир қанча: яхна, тандир, товуқ, дудланган гўштларни санаб адоғига етиб бўлмайди. Чўнтагингга қараб олаверасан. Буларсиз зиёфатлар ўтмайди.
Хўш, тўй дастурхонига қўйилган бу ноз-неъматларнинг қанчаси ейилади?
Маълумотларга кўра, воҳа тўйларида асосан гўшт маҳсулотлари 70–80 фоиз, мевалар 40–50, ширинликлар 10–20, чақ-чуқлар 10–20, салатлар 60–70, ичимликлар 70–80, нон 30–50 фоиз ейилади. Тўйда бериладиган биринчи овқат 70–80 фоиз ейилса, иккинчи овқат эса 40–60 фоиз тановул қилинади. Агар тўй қилаётган киши бадавлатроқ бўлса, таомлар тури яна кўпаяди.
Эътибор қаратсак, дастурхонга қўйилган неъматларнинг ярми ейиш учун, қолгани кўрк учун экан. Қанча егуликлар ташлаб юборилаётгани бизни қизиқтирмайди. Нима бўлса ҳам меҳмонларнинг кўнглини олиш: пул кетса кетсин обрў кетмасин қабилида.
Дастурхонга қўйилган шунча ноз-неъматларни бир ўтиришда еб бўлмайди. Яримта нон, бир коса овқат билан қорнимиз тўяди. Лекин нафсимиз қонганича еймиз-у, аммо соғлиғимизни ўйламаймиз. Бунинг турган битгани чўнтакка ҳам, соғлиққа ҳам зарар-ку!
Бу тўйлардаги биргина дастурхон безатишдаги ортиқча ҳолатлар. Бундан ташқари, яна қанча кераксиз урфларимиз бор. Кийим-кечакдан тортиб, уй безашу, машиналарнинг турна қатор бўлиб юриши...
Абу Толиб Али розияллоҳу анҳу Пайғамабаримизнинг севикли қизлари Фотима онамизга уйланаётганида тўй дастурхонида бир қўй гўшти ва бир неча соъ жўхори бўлган. Бу неъматлар ҳам саҳобалар томонидан ёрдам сифатида олиб келинган.
Бугун тўйларимизга битта қўй тугул, битта буқа ҳам етмаяпти. Ҳатто бирор нозик меҳмон келса, унинг шарофатига қўй сўйилиб, яна бир қўйнинг пулига бозорлик қилинади. Ейилмаса ҳам, дастурхон тўкин бўлиши керак.
Бу ҳолат гўё ўзимизни ўзимиз чоҳга ташлаётганга ўхшайди. Чунки имконимиз етмаса-да, қарз олиб, ўзимиз оч қолсак-да, элга катта зиёфат берамиз. Бу на ақлга ва на мантиққа тўғри келади. Минг афсус, бугун тўй қиламан деб боши берк кўчага кириб қолаётганлар кам эмас. Қанчалаб йигитларимиз пул топиш, тўй-ҳашам қилиш илинжида чет элларни кезиб юрибди. Қиз чиқараман деб уйини сотиб, уйсиз қолганлар ҳам бор. Буларнинг барчаси дабдабабозликдан бошқа нарса эмас.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда: “Аллоҳ йўлида (бойликларингиздан) сарфлангиз ва ўз қўлларингиз (бахиллигингиз) билан ўзларингизни ҳалокатга ташламангиз! (Барча ишларни) чиройли қилингиз. Албатта, Аллоҳ чиройли (иш) қилувчиларни яхши кўради” дея марҳамат қилади (Бақара сураси, 195-оят). Бу билан Раббимиз ҳар бир ишни ўйлаб, мулоҳаза қилиб гўзал тарзда бажаришга, ўзини қийнаб ҳалокатга ташланмасликка, балки бирор ишни чиройли адо этиб, Аллоҳга севикли бўлишга буюради.
Яна бир ояти каримада: “…Исрофгарчиликка мутлақо йўл қўйманг! Чунки исрофгарлар шайтонларнинг биродарларидир. Шайтон эса Парвардигорига нисбатан ўта ношукур эди”, деб марҳамат қилинади (Исро сураси, 26–27-оятлар). Бу оятда Парвардигоримиз исрофга йўл қўймасликка қаттиқ амр этиб, ҳатто исроф қилгувчини шайтонга тенглаштирмоқда. Ношукрлар қаторида бўлиб қолишимиздан огоҳлантирмоқда.
Сўзимиз сўнггида Беҳбудий бобомизнинг қуйидаги сўзлари билан якунлашни лозим топдик: “Тўй ва таъзияға сарф қилинатургон оқчаларимизни биз, туронийлар, илм ва-дин йўлиға сарф этсак, анқариб оврупойилардек тараққий этармиз ва ўзимиз-да, динимиз-да обрўй ва ривож топар. Йўқ, ҳозирги ҳолимизға давом этсак, дин ва дунёға зиллат ва мискинатдан бошқа насибамиз бўлмайдур”.
Бобур МУҲАММАД
Қутлуғ ниятли одамлар ташрифи
Шу йилнинг январь ойида Самарқанд вилояти ҳокимлиги, туризм ва диний таълим муассалари вакилларидан иборат расмий делегация Малайзия ва Индонезия давлатларида бўлиб, Самарқанднинг инвестициявий салоҳияти, сайёҳлик имкониятлари ва икки ўртадаги ҳамкорлик алоқаларини кенгайтириш истиқболлари масаласида тақдимотлар ўтказиб, учрашувларда иштирок этишган, "Умра +" дастури доирасида бир қатор ўзаро манфаатли шартномалар имзолаб қайтишганди.
Ана шу ташрифнинг мантиқий давоми ўлароқ Индонезия сайёҳлик фирмалари ширкати вакиллари айни вақтда Ўзбекистон бўйлаб сайёҳат ҳафталигини амалга оширмоқда. Шу кунга қадар Тошкент, Бухоро ва Самарқанднинг диққатга сазовор жойларида бўлган меҳмонлар Ҳадис илми мактабига ҳам ташриф буюришди. Мактаб фаолияти билан танишиш асносида зиёрат туризми ва "Умра +" дастури доирасида ўзаро фикр алмашдилар.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Болани уриш фойдалими ё зиён?
– Биз мактабда ўқиганимизда ўқитувчиларимиздан қўрқар эдик. Айнан қўрққанимиз учун ҳам дарсга борардик, уйга берилган вазифалар албатта адо этилган бўларди. Акс ҳолда устозларимиз қулоғимиздан чўзар, чаккамизга тарсаки туширар, калтакларди. Ўзбекнинг мақоли бежиз эмас. Ўғлини ўқитиш ёхуд бирор ҳунар ўрганиши учун устозга берган ота «Эти сизники, суяги бизники» деган. Бугун эса бошқача. Фарзандини койиган муаллим билан ота-оналар дод-вой солиб жанжаллашади, ҳатто судга берганлар ҳам бор. Тартиб-қоида, қонунни пеш қилади. Бундай муносабатга сиз нима дейсиз?
– Бу саволингиз ниҳоятда жиддий бўлгани сабабли, сизни хаёлан ўтмиш сафарига таклиф этай, – дейди марҳум Ўзбекистон халқ ёзувчиси Тоҳир Малик. – Устоз Абдулла Қодирий айтганларидек, «мозийга қайтиб иш кўриш хайрлик, дейдилар». Биз кейинги пайтда янги мактабларимиз, янгича ўқитиш услубларини мақташ билан овора бўлиб, эскиларини бутунлай унутиб қўйдик. Ҳолбуки, ўтмишдаги мактаб бизга икки томонлама ибрат бўлиши керак. Ўтмиш мактабини биз кўрмаганмиз, аммо эшитганмиз. Тоғам Мирзакалон Исмоилийнинг «Фарғона тонг отгунча» китобларида ёш бола қандай калтаклангани баён этилган.
Бундай манзарани Садриддин Айнийнинг «Эски мактаб» китобида, сўнгроқ Кибриё Қаҳҳорованинг хотираларида ҳам ўқиган эдик. Адашмасам, айбдор боланинг оёқларини савалаб, ёрилган товонига туз босишар эди ва буни одатий ҳол, тарбия ўрнида қабул қилишган. Ҳолбуки, бу тарбия эмас, ваҳшийликнинг бир кўриниши бўлган. Шунинг учун ҳам жадидлар мактабнинг бу усулига жиддий қаршилик кўрсатганлар. «Фарғона тонг отгунча»даги Дилшод мактабдан безиб, меҳрибонлик билан таълим берувчи рус аёлига боради. Ҳаётда ҳам шундай бўлган. Рус-тузем мактаблари очилгач, ота-оналар шу янгича таълимни афзал билишган.
Тўғри, ўтмишдаги улуғ алломалар шу каби биз «эски» деб атайдиганимиз мактабларда билим олганлар. Жоҳил мактабдорлар билан бир қаторда билимли, меҳрибон устозлар ҳам бўлишган.
Бугунги мактабларга назар ташласак, меҳрибон устозларни ҳам кўрамиз, шафқатсизларини ҳам учратамиз. Болаларни калтаклаш хусусида баҳс очилса, калтак тарафдорларини учратишимиз табиий. Фақат муаллимлар эмас, ҳатто ота-оналар орасида ҳам «болани уриб туриш керак», деб ҳисобловчи аёвсизларни кўрамиз. Муаллим бировнинг боласини уради. Ота ёки она эса ўз фарзандини уради, баъзан аёвсиз равишда, ногирон қилиб қўйиш даражасида урганларни кўриб ёки эшитганимда юрагим эзилиб кетади. Ўз фарзандини урувчи ота ёки онанинг юраги тошдан бўлса керак. Аллоҳ болаларга намозни 10-12 ёшдан фарз қилган. Бу ёшгача болаларга гуноҳ ёзилмайди. Агар белгиланган ёшда намоз ўқимаса уриш тавсия этилган. Лекин биздаги каби аёвсиз тарзда эмас, балки тўннинг этаги билан пўписа ўрнида уриб қўйиш назарда тутилади. Фарзандларини гўдаклик чоғиданоқ уриб ташлайдиган ота-оналарга улуғ олим Пифагорнинг бир гапини эслатаман: «Қабрингиз устида йиғлай олишлари учун фарзандларингизнинг кўз ёшини тўкманг».
Бизнинг мактабларда болаларни уриш қатъий тақиқланган бўлишига қарамай, жазонинг турли усулларидан фойдаланиш ҳоллари учрайди. Айрим мамлакатларда болаларни уришга қонун йўли билан ижозат этилади. АҚШнинг баъзи штатларида калтаклаш тақиқланган, баъзиларида эса рухсат берилган. Шунинг ўзиёқ одамзод бу масалани ечишга ҳамон ожиз эканидан далолат беради.
Менинг бу борадаги шахсий фикримга келсак, ким бўлса бўлсин: муаллимми ё ота ва онами, болани уришига мутлақо қаршиман, ҳатто баъзи ўринларда шафқатсиз ота ва оналардан нафратланаман. Ота-онасидан қўрқиб яшайдиган болаларга ачинаман, уларнинг қўрқувдан мўлтиллаб турган кўзларини кўрсам йиғлагим келади. «Мен ор-номусга ва эркинликка ҳурмат руҳида ўстирилаётган ёш қалбни тарбиялашдаги ҳар қандай зўрликни қоралайман. Қаттиққўллик ва мажбурийликда қандайдир қуллик белгилари бор, мен ақл, эҳтиёткорлик ва маҳорат билан қилиш мумкин бўлмаган нарсага куч билан асло эришиб бўлмайди, деб ҳисоблайман». Камина XVI асрда яшаган француз адиби Мишель Монтеннинг бу ҳикматли гапларига ҳамфикрман.
Оилада ота ва онанинг зўравонлиги ҳукм сурса бола ҳамиша қўрқувда яшайди ва бу қўрқув унда турли иллатларни тарбиялайди. Ота-онанинг калтаклашидан қутулиб қолиш учун ёлғон тўқийди, чақимчилик қилади, ҳатто фитнадан ҳам қайтмайди. Бир она чақалоғини 12 ёшли қизига тутқазиб, «эҳтиёт бўл, қўлингдан тушиб кетмасин, йиқитсанг, худди ўлдираман», деб огоҳлантиради. «Ўлдираман», деган қуриқ пўписани қизча росмана ҳукм ўрнида қабул қилади. Болани йиқитиб юборганда, онаси ошхонада пиёз тўғраётган бўлади. Гўдакнинг йиғисини эшитган она ҳовлига қўлидаги пичоқ билан югуриб чиқади. Пичоқни кўрган қизча «энди ўлдирадилар!» деган қўрқувда тилдан қолади. Унинг шифо топмаганига ўзим гувоҳман!
Яқинда иккинчи синф ўқувчиси ўзини осиб қўйибди. Бунақа ҳолат ўсмирлар орасида учраб турарди. Аммо 9 ёшли боланинг фожиасига энди гувоҳ бўлишим. Ўсмирлар бирон нарсадан қаттиқ ғазабланиб ёки бирон нарсага қаршилик билдириб жонларига қасд қиладилар. 9 ёшли болакай эса ота-онасидан қўрққанидан ўзини осган. Дарсда «икки» баҳо олиб йиғлаб юборганида нодон муаллимаси «Шунга ҳам йиғлайсанми, ундан кўра ўзингни осиб қўя қолмайсанми!» – деган. Бу пичинг болага нажот йўли бўлиб кўринган. Чунки ота-онаси ундан фақат «беш» баҳо олишни талаб қилишган. «Тўрт» баҳо учун ҳам бола жазоланган: бурчакка тик турғазиб қўйилган ё ширинлик, ё бошқа нарсадан маҳрум қилинган. Бу шунчаки жазо эмас, таҳқирлаш эканини кўп ота-оналар тушунишмайди.
Ўз боласини бу тарзда хорлагандан кўра, камарда икки марта саваласа, боланинг кўнгли бунчалик оғримайди. «Икки» баҳо олиш бола учун катта фожиа бўлиб туюлган. Жиноят ишида ўлимга руҳан мажбур қилиш сабаблари ўрганилади. Терговчи, шубҳасиз, муаллимани айблайди. Уйдаги шароитга эса аҳамият бермайди. Ҳолбуки бу фожиада муаллимага нисбатан ота-онанинг айби кўпроқ.
Ҳамонки сўз муаллиманинг нодонлиги ҳақида очилди, тарбиячилар масъулиятини ҳам эслатиб ўтайлик. «Тарбиячи» – шунчаки бир касб эмас, балки ҳам шараф, ҳам масъулиятдир. Биз Аллоҳга «Раббим», деб илтижо қиламиз. «Раббим» – «тарбиячим» демакдир. Аллоҳ фақатгина яратувчи – Холиқгина эмас, бандаларининг тарбиячиси ҳамдир. Ердаги тарбиячилар Аллоҳнинг бу борадаги холис хизматчилари бўлганлари боис ҳам уларнинг касби шарафлидир. Тарбиячи тарбияланувчиларга муайян билим бериш билангина эмас, балки одоби, турмуш тарзи, ҳар кунги воқеаларга муносабати билан ҳам таъсир кўрсатиш вазифаси ва масъулиятини ҳам зиммасига олган бўлиши керак. Мураббий ўзининг асосий вазифаси ўз тарбияланувчиларини ақлий меҳнатга ўргатишдан иборатлиги ва бу вазифа дарс ўқитишдан ҳам кўра муҳимроқ эканлигини унутмаслиги лозим.
Яхши муаллим бўлиш учун нимани ўқитсанг – ўшанга, кимни ўқитсанг – ўшаларга меҳр қўймоқ зарур. Сўз дегани тарбиячи-муаллимларга ўз фикрларининг баёни учун эмас, балки бошқалар тафаккурини уйғотиш учун берилган. Қаердаки бўлмасин, сўз одамлар ўртасидаги воситачилик хизматини ўтар экан, айниқса таълим соҳасида ортиқча гапириш ҳам, гапни тўмтоқ тугатиш ҳам номақбулдир.
Мавзуни якунлашдан олдин ўтмиш донишмандларининг фикрларига асосланган ҳолда яна болани уриш масаласига қайтмоқчиман.
«Болани сўксанг – бети қотар, урсанг – эти» – деган мақолга эътирозим йўқ. Баъзи одамларнинг айбини айтиб, танбеҳ берсангиз, кўзини лўқ қилиб, без бўлиб тураверади. Назаримда бу тоифа одамлар болалигида кўп сўкиш эшитаверганидан бети қотиб кетган бўлса керак. «Таёқ айиқни ҳам мулла қилар» – бу мақолни бола тарбиясига қўллаб бўлмайди. Агар таёқ яхши тарбия воситаси бўлганида эди, унинг ижобий самарасини энг кўп таёқ ейдиган эшакда кўрган бўлардик. Бу борада Суқрот ҳакимнинг «Сўз таъсир қилмаган одамга калтак ҳам ўтмайди», деган ҳикматлари ғоят ўринлидир. Абулқосим Замаҳшарийнинг «Виждон азобию таънадан тўғри бўлмаган кимсани таълим-тарбия ва қийнаш билан ҳам тўғрилаш амри маҳол», деган ҳикматлари неча асрларни оралаб бизга етиб келибдими, демак, ҳаёт тажрибасидан ўтган айни ҳақиқатдир.
Болани сўкишса, уришса ва турли йўллар билан хафа қилишса, у энг кичик ёшиданоқ ўзини ёлғиз сеза бошлайди. Агар бола ёмон иш қилганлиги учун жазоланиб, яхши иш қилганлиги учун тақдирланса, у яхши ишни фақат фойдаси учун қиладиган бўлади. Кам таҳқирланган бола ўз қадр-қимматини яхши англайдиган киши бўлиб етишади.
Худди бола фикри каби бола ҳиссиёти ҳам зўрлик қилмасдан бошқарилмоғи лозимлигини унутмаслик керак. Қўпол куч ишлатганга қараганда яхши гап билан ҳар доим кўпроқ натижага эришилишини барча билади-ю, лекин бу ҳақиқатга амал қилувчилар кам. Тарбия бобида болани сўкиб мақсаднинг учдан бирига, севиш ва сийлаш билан ҳаммасига эришилади. Яхши гап билан эриша олмаган одам қаттиққўллик билан ҳам эриша олмайди. Мажбурлаб ўргатиш, сиқиқ, зўрлаш туфайли эришилган ҳамма нарса омонат, нотўғри ва ишончсиздир. Тарбия соҳасидаги бола учун биринчи сабоқ, майли, итоаткорлик бўла қолсин – шунда муаллим ёки ота-она нимани зарур деб топса, ўша иккинчи сабоқ бўлади.
Анвар Намозов,
журналист