Банда бир оғиз сўз билан мусулмон бўлиш ёки диндан чиқиш мумкин. Исломнинг беш рукнининг биринчиси ҳам айнан тил билан боғлиқ. Зеро, инсонга шаҳодат калимасини тил билан талаффуз қилгандан сўнг қолган ибодатларни бажариш масъулияти юклатилади. Тил бандага Қиёматда сўнгги ҳукм чиқарилишида ҳал қилувчи аҳамиятга эга омиллардан саналади. Чунки тил бошқа аъзоларга қараганда кўп, тез ва осон ҳаракат қилиш хусусиятига эга. Шу боис тил билан содир этилган амаллар, хоҳ яхши амал бўлсин, хоҳ ёмон, қолган аъзолар билан содир этилган амалларга нисбатан кўпроқ бўлади.

Бир оғиз сўз катта машаққатлар билан эришилган натижани бир зумда йўққа чиқариши мумкин. Фаришталарнинг устози Азозил биргина “сажда қилмайман” деган сўзи билан Иблис, Шайтон номини олди. Бир сўз билан айтганда, тил инсонга бир вақтнинг ўзида энг яхши дўст ёки энг хавфли душман бўлишга қодир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинган қуйидаги ҳадис бу фикримизни қувватлайди: “Банданинг Жаннатга киришига сабаб бўладиган амалларнинг 99 таси тил билан, биттаси қолган аъзолар билан содир бўлади, унинг дўзахий бўлишига сабаб бўладиган амалларнинг 99 таси тил билан, биттаси қолган аъзолар билан содир бўлади”.

Демак, тилни сақлаш, ҳар бир сўзни эътибор билан сўзлаш барча мусулмон қаттиқ амал қилиши керак бўлган вазифалардан бири экан. Зеро, талаффуз қилган ҳар бир сўзимизни доимий кузатувчи фаришталар саҳифага тушириб боради. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай дейди: “Зотан ўнг ва чап (томон)да ўтирган икки қабул қилгувчи (ёзиб тургувчи фаришта инсоннинг айтган ва қилган барча яхши-ёмон сўз-амалларини) қабул қилиб-ёзиб турурлар. У бирон сўз талаффуз қилмас, магар (талаффуз қилса) унинг олдида ҳозиру нозир бўлган бир кузатгувчи (фаришта у сўзни ёзиб олур)” (Қоф сураси, 17-18-оятлар).

Аллоҳ талаффуз қилган ҳар бир сўзимизни билиб тургувчи Зотдир. У гапимизни эшитишда ҳеч қандай ёрдамчига муҳтож эмас. Мазкур оятда зикр қилинган фаришталарнинг бандаларга кузатувчи вакил қилинганининг ҳикмати шундаки, инсон табиатан қилган ишини тан олмаслик хусусиятига эга. Бу сифат ҳатто Қиёмат кунида ҳам уни тарк этмайди, яъни банда қилган гуноҳларидан тонади. Шунинг учун ҳам Қиёматда банданинг тилига муҳр босиб қўйилади. Илми азалий ва абадий бўлган Аллоҳ таоло буни ҳисобга олган ҳолда икки фариштани бандага вакил қилиб қўйганки, бу фаришталарнинг гувоҳлиги бандага рад қилиб бўлмайдиган даражада ҳужжат бўлади. Мазкур фаришталардан мурод банданинг ўнг ва чап томонида савоб ҳамда гуноҳларни қайд этиб борувчи фаришталардир.

Инсон ўлгач, унинг номаи амоли ҳам ёпилади ва Қиёматда яна қайтадан очилиб, “Китобингни ўқи”, деган нидо келади. Мужоҳид раҳматуллоҳу алайҳ бу ҳақда шундай деган: “Аллоҳ бандасининг ҳолатини олдиндан билса-да, унга икки фариштани вакил қилиб қўйган. Улар Қиёматда ҳужжат бўлиши учун кеча-ю кундуз банданинг амалини ёзиб борадилар. Бири ўнг тарафида яхши амалларини ёзса, иккинчиси чап тарафида ёмон амалларини ёзиб боради”. Ҳадиси шарифда келишича: “Яхшиликларни ёзувчи фаришта банданинг ўнг тарафида, ёмонликларни ёзувчиси эса чап тарафида бўлади. Яхшиликларни ёзувчи фаришта ёмонликларни ёзувчисига қараганда ишончлироқ, шафқатлироқ бўлади. Агар банда яхши амал қилса, ўнг тарафдаги фаришта ўн баробар кўпайтириб ёзади, агар гуноҳ амал қилса, ўнг тарафдаги фаришта чап тарафдагисига: “Етти соат кутиб тур, шояд тасбеҳ ёки истиғфор айтиб қолса!”, дейди”. 

Оятдаги “ҳозиру нозир бўлган бир кузатгувчи фаришта” деганда уч хил маъно англашилади. Биринчи маъноси доим ҳозиру нозир, ҳеч қачон ғойиб бўлмайдиган фаришталар, иккинчиси банданинг амалини ёзиб борувчи фаришта, учинчиси эса банданинг амалларига гувоҳ бўлиш учун вакил қилинган фаришта. Мужоҳид раҳматуллоҳу алайҳнинг айтишича, бу фаришта инсоннинг ҳар бир сўзини, ҳатто беморнинг инграган овозини ҳам ёзиб боради. Бошқа олимларнинг фикрига кўра, фақат савоб ёки гуноҳга сабаб бўладиган сўз ва овозларни ёзади.

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда қуйидагилар айтилган: “Амаларни ёзиб борувчи фаришталар ёзган нарсаларини Аллоҳнинг ҳузурига олиб чиқишганда Аллоҳ таоло амаллар саҳифасининг аввалига ва охирига қарайди. Агар иккаласида ҳам яхши амалларни кўрса, фаришталарига шундай деб айтади: “Сизлар гувоҳ бўлингларки, Мен бандамнинг бу икки саҳифа орасидаги қилган амалларини мағфират қилдим”. Бу гаплардан кўриниб турибдики, тилни ғийбат, ёлғон ва шу каби ёмон иллатлардан сақлашга қаттиқ эътибор қаратмоқ лозим. Зеро, тил бизнинг оқибатимиз қай тарзда якун топишида катта таъсир кучига эга. Тиловат, салавот, зикр, тасбеҳу таҳлилларни қанчалик кўпайтирсак, жон ҳалқумга келган вақтда айтадиган сўзимиз ҳам шу муборак калималар билан якун топиши шунчалик осонлашади. Аллоҳ барчамизни қуйидаги ҳадисда зикр қилинган мукофотларга сазовор бўлишни насиб айласин: “Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло бандасига амалини ёзиб борувчи икки фариштани вакил қилиб қўйган. Банда ўлгач, бу фаришталар: “Фалончи ўлди, энди осмонга кўтарилайликми?”, деб Аллоҳдан сўрашади. Аллоҳ: “Осмонларим Менга тасбеҳ айтувчи фаришталарим билан тўла”, деб айтади. Улар: “Ерда турайликми?”, деб сўрашади. Аллоҳ: “Ерим Менга тасбеҳ айтувчи фаришталарим билан тўла”, дейди. Шунда икки фаришта: “Унда қаерда бўлайлик?”, дейишади. Аллоҳ таоло: “Бандамнинг қабрига боринглар, ўша ерда Қиёматгача Менга такбир, таҳлил ва тасбеҳ айтиб, савобини бандамга ёзинглар”, деб жавоб беради”.

Абдуллоҳ МАЛЛАБОЕВ

ТИУ Манбалар хазинаси ходими.

Алкоголнинг потенциал зарарини ўрганиш бўйича тадқиқотчиларнинг таъкидлашича, спиртли ичимликлар ДНКга жиддий зарар етказиши, инсон танасида ҳужайраларни заифлаштириши ҳамда саратон касаллиги, хусусан, кўкрак саратони хавфини сезиларли даражада ошириб юборишини аниқладилар.

Буюк Британиядаги Саратон тадқиқотлари маркази тадқиқотчилари спиртли ичимликларни истеъмол қилиш етти турдаги саратон касаллигига чалиниш хавфини келтириб чиқаради, деган хулосага келдилар, дея хабар беради «Daily Mail» нашри.

Тадқиқотлар натижасида кўкрак бези, йўғон ичак, оғиз, қовуқ, жигар ва бошқа саратон касалликларига чалинганларнинг аксари доимий спиртли ичимлик истеъмол қилувчилар экани аён бўлди.

Тадқиқотда айтилишича, спиртли ичимликлар истеъмол қилиш танадаги асосий ҳужайраларни заифлаштиради, у ҳужайралар янги ҳужайралар ишлаб чиқаради, бу эса танадаги саратон ўсмаларининг тарқалиши имкониятини оширади.

Олимлар дунёдаги саратон касаллиги сабабли юз берадиган ўлимнинг тахминан 6 фоизи спиртли ичимликлар истеъмол қилиш билан боғлиқлигини таъкидлаганлар. Биргина Англияда йилига 12 минг одам саратонга чалинса, уларнинг 800 нафари спиртли ичимликлар оқибатида келиб чиқар экан.

«Спиртли ичимликларни оз миқдорда қабул қилиш ҳам аёлларда кўкрак бези саратони хавфини оширади», деб ёзади «Daily Mail» газетаси.

«Баъзи саратон хужайралари инсон танасида ДНКнинг зарарланишидан келиб чиқиб ривожланмоқда ва бизнинг тадқиқотимиз спиртли ичимликларни ичиш, инсон танасида ДНК ва ҳужайраларнинг зарарланишига олиб келди», дейди тадқиқот гуруҳи раҳбари Катан Пател.

Манба: Ал-Арабийя сайти, Тиб ва соғлиқ бўлими.

ИИТМ кичик илмий ходими Абдушукур МУРОДОВ

 тайёрлади.

“(Аллоҳдан) сабр ва намоз ила ёрдам сўранглар. Дарҳақиқат, у (намоз) оғирдир. Фақат хушуъ қилувчиларга (оғир) эмас” (Бақара, 45).

“Сабр” луғатда ўзини тийиш, тутиш маъноларини билдиради.

Аллоҳ таоло гуноҳлардан тийилишни, сабр қилишни буюрди. Чунки гуноҳлардан тийилган, сабр қилган киши тоат-ибодатга ҳам сабр қилган бўлади. Бу хусусда энг тўғри сўз шудир, дейдилар  Имом Қуртубий (раҳматуллоҳи алайҳ). Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “...Албатта, сабр қилувчиларга мукофотлари беҳисоб берилур” (Зумар, 10).

Имом Қуртубий тафсирида келтирилишича, ояти каримада ибодатлардан намоз зикр қилинишининг боиси намоз шаънининг улуғлигига ишорадир. Пайғамбаримизни (алайҳиссалом) бирор нарса ташвишга солса, намозга суя­нардилар (яъни, намоз билан хотиржам тортардилар) (Имом Аҳмад ривояти). Ривоят қилинишича, Абдуллоҳ ибн Аббос (розияллоҳу анҳу) сафарга кетаётганларида укаси Қусамнинг (бошқа бир ривоятда – қизининг) ўлими ҳақида хабар келади. Ибн Аббос дарров истиржоъ калимасини (“Инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиъун”) айтади, сўнг четга ўтиб, намоз ўқийди, ортидан “(Аллоҳдан) сабр ва намоз ила ёрдам сўрангизлар”, оятини тиловат қилади. Бундан маълум бўладики, оятдаги “салот”дан мурод шариатдаги намоздир. Аммо баъзи муфассирлар “салот”нинг луғатдаги маъносини назарда тутишиб, бу оятда мурод дуо эканини ҳам айтишган.

Мужоҳид (раҳимаҳуллоҳ) эса оятдаги “сабр”дан мурод рўзадир, деганлар. Чунки рамазон сабр ойи дейилади. Зеро, рўза шаҳватлардан тўсади ва зуҳдни орттиради. Намоз эса ёмон ва бузуқ ишлардан қайтаради, киши қалбига хушуъ солади.

Имом Фахриддин Розий ҳам оятдаги “сабр”дан мурод рўза, дейдилар. Чунки рўзадор одам очлик ва чанқоқликка сабрли бўлади. Нафсини, меъдасини ва фаржини шаҳватдан тийган кимсадан дунё ғами, дилхиралиги узоқлашади. Бунга намоз ҳам қўшилгач, қалб маърифатуллоҳ нури билан мунаввар бўлади. Рўза намоздан олдин зикр қилиняпти. Чунки рўза кишидан нолойиқ нарсаларни кетказади. Намоз эса кишида керакли нарсаларни ҳосил қилади.

Озорларга сабр қилиш, тоат-ибодатда бўлиш билан нафснинг орзу-ҳаваслари жиловланади, қайсарлиги йўқолади, бу пайғамбарлар ва солиҳ зотларнинг хулқларидандир.

Сабр жуда улуғ фазилат, унинг охири ҳилмдир. Киши сабрни ўз фазилатига айлантириши билан хулқи ҳам ўз-ўзидан ҳалимлашиб-мулойимлашиб боради.

Шаъбий (раҳимаҳуллоҳ) айтишича, Ҳазрат Али (каррамаллоҳу важҳаҳу): “Сабр имон учун танадаги бош каби зарурдир”, деганлар.

Дарҳақиқат, у (намоз) оғирдир. Муфассирлар оятдаги “ҳо” (“у”) кўрсатгич олмошидан мурод намозми ёки сабрми, деган масалада турли фикрлар айтишган. Баъзилари “ҳо”дан мурод намоздир, дейишган. Зеро, намоз ўқиш нафсга рўза тутишдан кўра оғирроқ келади. Чунки рўзада фақатгина нафсоний шаҳватлардан (кундузи) тийилиш буюрилган. Яъни, рўзадорга ейиш-ичиш ва жинсий муносабат тақиқланган, холос. Гуноҳ бўлмаган мавзуда гаплашиш, юриш-туриш каби хоҳишлардан рўзадор қайтарилмаган. Намоз ўқиётган кишига эса, намоз амалларидан бошқа нарса қилиш мумкин эмас. Намозда барча аъзолар бутун орзу ва шаҳватлардан тўсилади. Шундай бўлгач, намоз нафсга оғир туюлади.

Айрим муфассирлар фикрига кўра, оятдаги “ҳо”дан мурод ҳам намоз, ҳам сабрдир.

“Хошиъун” сўзи “тавозели”, “камтарин” каби маъноларни билдирувчи “хошиъ” сўзининг кўплигидир. Хушуъ нафсий ҳолатдир. Аъзолардаги сокинлик ва тавозе нафсда пайдо бўлади. Қатода (раҳимаҳуллоҳ) айтади: “Хушуъ қалбда бўлади. Намозда қўрқиш ва назарни ўнгу сўлдан тўсиш хушуъдир”.

Иброҳим Нахаъий Аъмашга (раҳимаҳуллоҳи алайҳимо): “Билгин, хушуъ қаттиқ, қуруқ нарсалар ейиш, қалин ва дағал кийим­лар кийиш, бошини эгиб юриш эмас. Хушуъ шарафли кишини ҳам, оддий одамни ҳам ҳақда тенг кўришдир. Аллоҳ сенга буюрган барча фарзларда итоат қилишингдир”, деган.

Умар ибн Хаттоб (розияллоҳу анҳу) бошини қуйи солиб кетаётган ёш йигитга: “Эй фалончи, бошингни кўтар, чунки хушуъ қалбдагидан бошқа нарса эмас”, деганлар.

Али ибн Абу Толиб (розияллоҳу анҳу) айтади: “Хушуъ қалбда, мусулмонларга юмшоқ муомала қилиш, намозда ўнгу сўлга қарамасликдир”.

Имом Фахриддин Розий айтади: “Оятдан мурод шу – намоз хушуъ қилмаган кимсаларга жуда оғир келади. Чунки намоз ўқиганида бирор савобга, уни тарк қилганида эса, қандайдир жазога лойиқ бўлишига ишонмагани учун унга бу иш машаққат бўлиб туюлади. Аммо қалби хушуъга тўла итоатлиларга эса, намоз ўқишнинг фойдалари кўп экани, ўқимаслик катта зарар эканига мустаҳкам ишончлари боис бу ибодат ҳеч оғир келмайди. Зеро, у намоз ўқиш билан катта ажр-савоб, улуғ неъматларга эга бўлишига ишонади”.

Имом Қуртубий ва Имом Фахриддин­ Розий тафсирлари асосида

Нўъмон Абдулмажид

тайёрлади.