Ислом динини халқаро миқёсда танилиши 628 йил  Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни Макка мушриклари билан олиб борган, тарихда “Ҳудайбия” сулҳи номи  билан машҳур бўлган  шартномадан сўнг амалга оширилди. Исломни етказиш учун Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам турли атрофдаги давлат ва қабилаларга элчилар юборишни бошладилар. Подшолар муҳрсиз мактубларни қабул қилмаслиги маълум бўлгач, кумушдан узук ясатилиб, унга уч қатор қилиб Муҳаммад Аллоҳнинг элчиси деб нақш қилдириб ёздирилди ва шу узук билан мактубларга муҳр босилди. 7 ҳижрий йил Муҳаррам ойида олти нафар элчини атрофдаги катта давлатларга бир кунда юбордилар. Ушбу элчиларнинг барчаси ўзлари юборилган ўлкани тилини билишар эди. Биринчи элчи Амр ибн Умайя аз Зомирий бўлган. У Ҳабашистон подшоси Нажошийга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам номларидан икки марта мактуб етказган. Мактубларнинг биринчисида  подшони исломга чақириб, Қуръон оятлари ёзилган. Маълумотларга кўра, мактуб Нажошийга етиб борганда, у мактубга ҳурмат бажо келтириб, исломни қабул қилган. Нажоший имкони бўлганда ўзи Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келишини айтган. Ҳақиқатдан ҳам Нажошийни ўша вақтда имкони бўлмаган. Чунки Ҳабашистонда (Эфиопия) ўша вақтда сиёсий беқарорлик мавжуд бўлиб, Нажошийга қарши бўлган сиёсий кучлар унга қарши ҳарбий ҳаракатлар олиб боришаётган эди. Шундан сўнг у исломни қабул қилганлиги ҳақида мактуб ёзган.[1]    Иккинчи мактубда бўлса, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Суфённинг қизи Умму Ҳабибага уйланмоқчи эканликларини   билдириб, Нажошийдан ушбу  никоҳда совчи бўлишини илтимос қилиб  мактуб юборган эдилар. Шунингдек мактубда Умму Ҳабиба билан бирга баъзи саҳобаларни биргаликда Мадинага юборишини сўраган эдилар.[2]   Умму Ҳабиба эри Убайдуллоҳ ибн Жаҳш билан Ҳабашистонга ҳижрат қилишган эди. Убайдуллоҳ насронийликни қабул қилиб, исломдан воз кечган ва кўп ўтмай вафот этган эди.

       Нажоший Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам номларидан Умму Ҳабибага тўрт юз динор миқдорида маҳр берган. Мусулмонларни Мадинага қайтиш харажатларини тўлиқ ўз зиммасига олган. Уларни ихтиёрига иккита кема топширган. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайғи васалламнинг мактубларини махсус қутида сақлаган.[3]

  Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларга қаерга юборсалар ана ўша ерга боришлари лозимлигини айтиб, Исо ибн Марям алайҳимассалом юборган элчилар яқинга бориб узоққа бормаганликларини айтганликлари ривоят қилинади.[4] Ибн Ҳишом ривоят қилишича, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳудайбиядан сўнг саҳобаларга: “Эй одамлар Аллоҳ таоло мени барчага раҳмат қилиб юборди. Ҳаворийлар Исо ибн Марямнинг буйруқларига хилоф иш тутганларидек  йўл тутманглар” дедилар. Саҳобалар ҳаворийлар нима қилишганини сўрадилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Исо алайҳиссалом уларни мен сизларни чақирган нарсага чақирган эди. Яқинга юборган кишилар рози бўлишди. Узоққа юборилганларга оғир келиб норози бўлишди. Шундан сўнг Исо алайҳиссалом Аллоҳга шикоят қилдилар. Дангасалик қилиб бош тортганларларнинг тили ўзгариб, юборилган миллатнинг тилига айланиб қолди”- дедилар. Саҳобалар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга қаерга юборсангиз биз борамиз дейишди.[5] Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдуллоҳ ибн Ҳузофани Эронни подшоси Кисрога, Сулайт ибн Амрни Ямоманинг подшоҳи Ҳавза ибн Алига, Ало ибн Ҳазрамийни Ҳижрнинг подшоҳи Мунзир ибн Совийга, Амр ибн Осни Уммонни подшолари Жуланданинг ўғиллари Жайфар ва Уббодга, Диҳя ал Калбий Византия империяси императори Ҳирақлга, Шужоъ ибн Ваҳб ал Асадийни   Ғассонийлар подшоси Мунзир ибн Ҳорис ва яна бир Ғассонийлар подшоси Жабала ибн Айҳамга, Амр ибн Умайя аз Зомирийни Ҳабашистон подшоси Нажошийга, Ҳотаб ибн Абу Балтаъани Миср подшоси Муқовқисга юбордилар.[6] Барча элчилари Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотларидан олдин Мадинага қайтишган. Фақат  Ало ибн Ҳазрамийгина кейин қайтган. У Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларида Баҳрайнда эди.[7]  Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Яман аҳолисига йўллаган мактубларида яҳудий ва христианлардан исломни қабул қилганлар мусулмон ҳисобланиши, уларга мусулмонларга хос ҳуқуқ ва мажбуриятлар жорий этилиши, аксинча ўз дини яҳудийлик ёки насронийликда қоладиган бўлса, мусулмон бўлишга мажбур этилмай, жизя солиғи олиниши  айтилган эди.[8] Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Византия Эрон давлати императорларига мактуб юборган эдилар. Эрон подшоҳи мактубни ўқиб, йиртиб ташлагани ҳақида маълумотлар мавжуд. Византия императори бўлса, исломни қабул қилмаган бўлсада, элчига илиқ муносабатда бўлиб, мактубга ҳурмат кўрсатгани айтилади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга ушбу хабар етиб борганда, Форслар мактубни парчалагандек парчаланишини, Византия бўлса маълум муддат сақланиб қолинишини башорат қилганлар.[9]  Анас ибн Молик ривоят қилган ҳадисда ҳам юқоридаги мазмундаги маълумотлар мавжуд. Шунингдек ушбу ривоятда  Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмон бўлмаган Ҳабашистоннинг подшосига мактуб ёзганликлари ҳақида ҳам маълумот келтирилган.[10] Бир ривоятда Византия императори Сулаймондан кейин басмала билан бошланган мактубни биламайман деб, Макканинг ўша пайтда Византияда тижорат ишлари билан юрган, Қурайш раҳбарлари Абу Суфён ва Муғира ибн Шуъбани чақиртиради. Улардан Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақида сўраган. Савол-жавобдан сўнг у Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақиқатдан ҳам пайғамбар эканлигини эътироф этиб, бир муддатдан сўнг қўл остидаги ерлар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам  измига ўтишини башорат берганлиги ривоят қилинади. Бироқ у мулки қўлидан кетиб, амалдорлар унга қарши чиқишларидан қўрқиб исломни очиқ қабул қилмаганлиги айтилади. Машҳур Ҳабашистон подшоҳи Нажоший исломни қабул қилиб, саҳобаларни иззат икром билан меҳмон қилган, хавфсизликларини таъминлаган. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга совға саломлар, кийимлар юборган. Унинг исми Асҳима бўлган. Ҳабашистон подшолари нажоший деб аталган. [11] 

     Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам  Миср билан илк дипломатик алоқоларни еттинчи ҳижрий йилда Ҳотаб ибн Абу Балтаъани Мисрга элчи қилиб юбориш билан амалга оширганлар. Миср подшоларини араблар муқовқис деб аташган. Ўша пайтдаги подшонинг исми Журайж ибн Мино бўлган.

    Хулоса қилиб айтганда, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам кўпгина давлат ва қабила раҳбарларига мактублар юборганлар. Улардан олтитасини бир кунда юборилгани саҳиҳ ривоятларда келтирилган. Ушбу мактубларни аксари Ҳудайбия сулҳидан сўнг еттинчи ҳижрий йилнинг бошида юборилган.

   Шубҳасиз ўша пайтда янги ислом давлатини қўшнилари катта давлатлардан Византия, Эрон, Ҳабашистон, Миср бўлган. Шунингдек, Арабистон ярим оролини турли томонларида амирлик ва подшоликлар бўлиб, улар катта давлатларга қарам бўлишган. Ушбу катта давлатлардан учтасининг аҳолиси насронийлик динига эътиқод қилган.  Шунингдек ушбу давлатларга қарам бўлган майда амирлик ва қабилаларнинг аксар аҳолиси  насроний динида бўлишган. Еттинчи ҳижрий йил мусулмонлар атрофдаги катта давлатлар тугул, кичик амирликларга ҳам таҳдид қилишга ҳарбий салоҳиятлари ожизлик қилиши ойдек равшан эди. Чунки улар бу пайтда ҳатто Маккага ҳам киришга қурбилари етмай сулҳ тузиб орқага қайтишга мажбур бўлишган эди. Шунга қарамай Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам аниқ ишонч билан бирваракайига ушбу давлатларнинг барчасини исломга чақирдилар. Ҳақиқатдан тарих давомида,  ушбу давлатларнинг барчаси мусулмонлар қўлига ўтди.

Фойдаланилган адабиётлар

[1] Ал Музий Абул Ҳажжож Юсуф. Таҳзиб ал камол фи асмаи ар рижал. –Байрут: Муассасату ар рисала, 3 т. -106 б.

[2] Ибн Ҳажар Аҳмад ибн Али ал Аъсқалоний. Таҳзиб ат таҳзиб. –Байрут: Дор ал фикр, — 27 б.

[3] Ибн Саъд Муҳаммад. Ат Табақот ал кубро. –Байрут: Дор Содир, 1 т. 1983.-258 б..

[4]Ўша асар. -264 б.

[5] Ибн Ҳишом Абдулмалик. Сийрат ан набий (с.а.в.), мухтасар сийрат ибн Исҳоқ. –Байрут:  Дор ал фикр, 3 т. -183 б. ,  Ат Табароний ал Ҳофиз Абул Қосим Сулаймон ибн Аҳмад. Ал Муъжам ал Кабир. –Байрут: Дор ал фикр, 8 т. -20 б.

[6] Ас Солиҳий Муҳаммад ибн Юсуф аш Шомий. Субул ал ҳуда вар рошад фи сийрати хойрил ибад. –Байрут: Дор ал кутуб ал илмийя, 11 т. -345 б.

[7] Ибн Ҳажар Аҳмад ибн Али ал Аъсқалоний. Фатҳул борий. –Байрут: Дор ал фикр, 8 т. — 128 б.

[8] Абу Убайд ал Қосим ибн Салом. Ал амвол. –Байрут: Дор ал фикр, -29 б.

[9] Ўша асар. -31 б.

[10] Муслим ибн Ҳажжож ан Найсобурий. Ас Саҳиҳ. –Байрут: Дор аш Шомия: 3 т. -297 б. 

[11] Абу Убайд ал Қосим ибн Салом. Ал амвол. –Байрут: Дор ал фикр, -32 б.

“Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юрти мударриси

Ахмедов Жалолиддин

Аллоҳ зикрини кўп қилган киши бутун ҳаётида, ҳатто уйқусида ҳам ибодат билан машғул бўлган ҳисобланади:

«Мен инсонлар ва жинларни фақат менга ибодат қилишлари учун яратдим» (Зориёт, 56). وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ

Аллоҳни кўп зикр қилган киши ҳар қандай қийинчилик ва машаққатдан нажот топади: Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло имон келтирган, Ўзининг амрларига итоатда бўлиб, қайтарган нарсаларидан сақланиб, парҳез қилган инсонлар ҳақида бундай марҳамат қилади:

«Улар имон келтирган ва қалблари Аллоҳнинг зикри билан ором оладиган зотлардир. Огоҳ бўлинг, Аллоҳни зикр этиш билан қалблар ором олур» (Раъд, 28).

الَّذِينَ آَمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَ

Қуръони каримнинг ўн учта сураси ўн олтита оятида зикр қилишга буюрилган. “Зикр”нинг луғавий маъноси “Аллоҳни ёдлаш”дир. Аллоҳни кўп зикр этган банданинг қалби покланади, имони мустаҳкамланади, дуолари ижобат бўлади, ихлоси ортади. Абу Саид Худрий ва Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай марҳамат қилганлар: «Қайси бир қавм (жамоа) Аллоҳнинг зикри учун йиғилса, уларни фаришталар тавоф қиладилар, уларга Аллоҳнинг раҳмати ёғилади, уларнинг даврасига сакинат (осойишталик) тушади, Аллоҳ уларни Ўзига яқин фаришталар билан бирга ёд этади» (Имом Муслим). Аллоҳга тасбеҳ, такбир, таҳлил айтиш, ҳамд, шукр келтириш, дуо ва салавотлар айтиш, Қуръон тиловат қилиш, намоз ўқиш, рўза тутиш, закот, садақа ва инфоқ қилиш ҳамда ҳаж ва умра қилиш айни зикрдир.Аллоҳ таолонинг зикрини адо этиш учун зокир маънавий ва жисмоний жиҳатдан пок бўлиши шарт. Дил ва тил билан бажариладиган зикрлар, масалан, тасбеҳ, таҳлил, таҳмид, такбир,

Пайғамбаримизга салавотлар ва дуоларни таҳоратсиз, жунуб, ҳайзли, нифосли ҳолда ҳам айтавериш жоиз. Жунуб киши, покланмагунича Қуръон оятларидан хоҳ узун, хоҳ қисқа оят бўлсин, тиловат қилиши ҳаромдир. Йўлда юриб кетаётган ва ҳаммомда ювинаётган ҳолда зикр қилиш мумкин. Зикр Аллоҳга тазарру бўлгани учун, энг гўзал ҳолда, қиблага юзини бурган, ҳақиқий муҳтож кишилардек, ялиниб-ёлворган ҳолда қилинса, савоби улуғ бўлади.

Абу Ҳурайрадан ривоят қилинади: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Муфарридлар зафарга эришдилар». Саҳобалар: «Эй Аллоҳнинг Расули, “муфарридлар” кимлар?» деб сўрашди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга: «Аллоҳни кўп зикр этувчи эркаклар ва Аллоҳни кўп зикр этувчи аёллар муфарридлардир», деб жавоб бердилар. Аҳзоб сурасининг 35-ояти каримаси

 إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا

Албатта, муслим ва муслималар, мўмин ва мўминалар, итоатли эркаклар ва итоатли аёллар, ростгўй эркаклар ва ростгўй аёллар, сабрли эркаклар ва сабрли аёллар, тавозели (камтар) эркаклар ва тавозели аёллар, садақа қилувчи эркаклар ва садақа қилувчи аёллар, рўза тутувчи эркаклар ва рўза тутувчи аёллар, авратларини (ҳаромдан) сақловчи эркаклар ва (авратларини ҳаромдан) сақловчи аёллар, Аллоҳни кўп зикр этувчи эркаклар ва (Аллоҳни кўп) зикр этувчи аёллар – улар учун Аллоҳ мағфират ва улуғ мукофотни (яъни жаннатни) тайёрлаб қўйгандир.

 Бу оят мадиналик Умму Амора розияллоҳу анҳунинг Расул соллаллоҳу алайҳи васалламга: “Қуръонда фақат эркаклар тўғрисида аҳкомлар нозил бўлмоқда. Аёллар зикр қилинмаётир”, – деганида нозил қилинган .

«Аллоҳни кўп зикр қилувчи эркаклар ва Аллоҳни кўп зикр қилувчи аёллар – улар учун Аллоҳ мағфират ва улуғ мукофот (яъни, жаннат)ни тайёрлаб қўйгандир» тафсирида уламолар турли фикрлар билдиришган. Яъни, «Аллоҳни кўп зикр қилувчилар» деб кимларни айтилади? Саид ибн Жубайрнинг сўзларига кўра, ҳар бир киши бирор амални бажаришда Аллоҳга итоат, Унинг розилигини топиш ниятида бўлар экан, у одам зокирдир. Абу Саид Худрий ривоят қилади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Эркак киши ярим тунда ўз аёлини уйқудан уйғотса, икковлари ҳам икки ракат намозни ўқисалар, улар «Аллоҳни кўп зикр этувчи эркаклар ва Аллоҳни кўп зикр этувчи аёллар» қаторига ёзилади (Имом Абу Довуд, Насоий, Ибн Можа).

Имом Абул Ҳасан Воҳидий Ибн Аббосдан эшитиб, айтган фикрларича, улар беш вақт намоздан кейин ҳам, эрталаб ҳам, кечқурун ҳам, ётган жойларида ҳам, уйқудан уйғонган вақтларида ҳам, уйларидан кетаётган ва қайтиб келаётган вақтларида ҳам Аллоҳни зикр этувчилардир. Мужоҳид айтади: «Тик турганида ҳам, ўтирганида ҳам, ётганида ҳам Аллоҳнинг зикрида бўлмаган эркаклар ва аёллар «Аллоҳни кўп зикр этувчилар»дан бўлмайдилар». Ато ибн Рабоҳ айтади: «Беш вақт намознинг ҳақларини мукаммал адо этган кишилар «Аллоҳни кўп зикр этувчилар»дан саналади» (Имом Нававий. “Ал-Азкор”, 10-бет).

«Қасамки, агар сизлар (Менинг берган неъматларимга) шукр қилсангизлар, албатта (уларни янада) зиёда қилурман» (Иброҳим сураси, 7-оят);

Гарчи ушбу оятда шукр қилиш ва ношукрлик оқибатлари Исроил авлодига қарата айтилган бўлса-да, лекин унинг ҳукми умумий бўлиб, то қиёматга қадар келадиган барча инсонларга тегишлидир. Шукр қилиш ўз-ўзидан бўлмайди, балки ўзидаги моддий ва маънавий неъматлар ҳақида кўп мулоҳаза қилиш, улар берилган тақдирда қандай ҳолатда бўлишини тасаввур этиш, ўзидан қашшоқроқ, қийналганроқ кишиларни ёдга келтириш инсонни ўзидаги неъматлар учун Аллоҳга шукр қилишга ундайди. Бу иши инъом этувчига ҳам манзур бўлади. Натижада неъматнинг янада зиёда бўлишига сабаб бўлади.

 Аксинча, ношукрлик, нонкўрлик каби ҳолатлар инъом этувчида нафрат ва ғазаб пайдо бўлишига олиб келади. Натижада берган неъматларини қайтариб олиш ёки бошқа офат ёхуд мусибатларга дучор қилиш йўли билан жазолаши жоиз бўлиб қолади .

Ношукрлик инсонлараро муносабатларда ҳам ўзининг салбий натижаларини беради. Яхшиликни қадрлаб, имкони бўлса қайтариш айнан олижанобликдир.

«Ҳамду сано …Аллоҳ учундир, деб айтинг»  (Исро сураси,
111-оят);

 Жаннат аҳли бирор нарса ейишни истаб қолсалар тасбеҳ айтар эканлар. Яъни “Субҳонакаллоҳумма” дейишлари билан кўнгиллари истаган таом ва бошқа ноз-неъматлар муҳайё бўлар экан. Муаккал хизматкорлар уларнинг тасбеҳларини эшитишлари билан дастурхонларда етмиш минг хил бир-бирига ўхшамаган таомларни келтирар эканлар.

Таомдан фориғ бўлиб Аллоҳга ҳамд айтишлари билан хизматкорлар дастурхонларни йиғиштириб олиб кетар эканлар. Оятнинг бошқача тафсири – жаннат аҳли Аллоҳнинг зоту сифатларига лойиқ ҳамду сано ва тасбеҳларни айтишдан роҳатланар эканлар. Демак, бу зикрлари хурсандлик ва мамнуният аломатлари экан. Ҳадисда: “Жаннат аҳли еб ичадилар, лекин улардан ҳеч қандай чиқинди, ахлат каби нарсалар чиқмайди. Балки еган овқатлари мушку анбар ҳиди каби буғ ва ел шаклида чиқиб кетади”, – дейилган.

 Абу Ҳурайрадан розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Исро кечаси Расулуллоҳ (с.а.в.) ҳузурларига иккита қадаҳ келтирилди. Бирида шароб, иккинчисида сут бор эди. Расулуллоҳ (с.а.в.) уларнинг икковига қараб туриб сутни олдилар. Шунда Жаброил алайҳиссалом: «Аллоҳга ҳамд бўлсин. У сизни ҳақ бўлган Ислом фитратига ҳидоят қилди. Агар шаробни олганингизда, умматингиз залолатга кетар эди», дедилар. Имом Муслим ривояти. Абу Ҳурайрадан розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ (с.а.в.) «Ҳар бир муҳим иш Аллоҳга ҳамд айтиш билан бошланмаса, охири кесикдир», дедилар. Абу Довуд ва бошқалар ривоятлари.

 Абу Мусо ал-Ашъарийдан розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ (с.а.в.) «Агар бирор кишининг фарзанди вафот этса, Аллоҳ таоло фаришталарига: «Бандамнинг фарзанди (жони)ни олдингларми?» дейди. Фаришталар: «Ҳа», деб жавоб беришади. Аллоҳ: «Бандам қалбининг мевасини олдингларми?» дейди. Фаришталар яна: «Ҳа», дейишади. Аллоҳ таоло: «Бандам нима деди?» деб сўрайди. Фаришталар: «Сенга ҳамд ва истиржоъ (яъни, «Инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиъун», деб) айтди», дейишади. Шунда Аллоҳ таоло: «Бандам учун жаннатда бир уй қуринглар ва уни ҳамд уйи, деб атанглар», дейди», дедилар. Имом Термизийривояти. Анасдан розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ (с.а.в.)   «Агар бир банда ҳар луқма тановул қилаётганида ва ҳар ҳўплам ичимлик ичаётганида Аллоҳга ҳамд айтса, Аллоҳ таоло ўша бандасидан албатта рози бўлади», дедилар. Имом Муслим ривояти.

Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус ислом билим юрти Ахборот ресурс маркази раҳбари М. Саиджалолова 

Керагидан ортиқ сарфланган ёки беҳуда ишлатилган ҳар бир нарса исрофдир. Жумладан, тўй-ҳашамлардаги ортиқча дабдабалар ҳам. Масалан, айрим кишилар йиллар давомида катта машаққат билан йиққан давлатини тўй бошлаганидан сўнг ўткинчи ҳою ҳавас, сохта обрў учун совуриб юборади. Ҳар доим тўй қиляпманми, дея етмаганига қарз ҳам кўтаради. Икки ёшнинг келажак ҳаётини эса ўйлаб ҳам ўтирмайди.

Тўй ва маросимлар дабдабаси, сохта мақтовлар, маҳаллалардаги дув-дув гаплар ҳар қанча чиройли кўринмасин бу, аввало, катта исроф, динимизга ёт тушунчалардир.

Кўпни кўрган кишилар оилада эр ҳисоб-китобни жойига қўймаса, хотин тежашни билмаса, улар ўртасида муроса бузилиб, етишмовчиликлар келиб чиқади, дейди. Афсуски, баъзи оилаларда динимизнинг исрофдан сақланиш ҳақидаги кўрсатмаси унутилган: тежамкор бўлишга тарғиб этилмайди, фарзандлар ҳам вақтини беҳуда нарсаларга совуради. Охиратда Аллоҳ таолонинг ҳар бир неъматидан қандай фойдаланганимиз, қаерга сарфлаганимиз, шукрини қай даражада адо қилганимиз ҳақида сўраламиз, aхир.

Ҳадисларда исрофгар жаннатга кирмаслиги зикр қилинган. Маърака-маросимларда беш хил, баъзан етти хил таом тортилиши керак, деган тушунчалар кўпчилигимизнинг қорин ғамига муккасидан кетганимиздан дарак. Аслида ортиқча овқат еган ёки ичимлик ичган одамнинг танаси оғирлашади, тоат-ибодатида ҳаловат йўқолади, меҳнат қилишга малолланиб қолади.

Ҳозир эҳтиёжидан ортиқ еб-ичиш оқибатида семизлик касаллигидан азият чекаётганлар сони дунё бўйича тобора ортиб бормоқда. Ҳолбуки, динимизда танага зарар бўладиган даражада кўп ейиш ҳаромдир.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Одамзод қориндан кўра ёмон бирор идишни тўлдирмаган. Одам боласига гавдасини тик тутишга бир-икки луқма озуқа етади. Агар кўпроқ егиси келса, унда ошқозонининг учдан бири овқатга, учдан бири ичимликка, учдан бири ҳавога тўлдирилиши керак”, деганлар (Имом Термизий ривояти).

Боболаримиз оиласи эҳтиёжидан ортса, қўни-қўшниси, ёрдамга муҳтож кишилар билан баҳам кўришган. Машойихлар: “Яхшилик қанча кўп қилинса ҳам исроф бўлмайди. Аммо исрофнинг зарраси ҳам ҳаромдир” деб таъкидлаган. Дарҳақиқат, Аллоҳ розилиги йўлида қилинган ҳар қанча хайр-эҳсон исроф бўлмайди. Ва аксинча, ҳар қандай исроф, гарчи зоҳиран чиройли кўринса ҳам, унда бирор яхшилик йўқ.

Аллоҳ таоло мўминларни сифатлаб бундай марҳамат қилади: “Улар эҳсон қилганларида исроф ҳам, хасислик ҳам қилмаслар, (тутган йўллари) бунинг ўртасида – мўътадилдир” (Фурқон сураси, 67-оят). Халқимиздаги: “Ноннинг ушоғи ҳам нон”, деган нақл моҳиятини яхши англаган кайвони онахонларимиз келинларига қотган нонларни ҳам ташлаб юбормай, балки ундан бошқа бирор таом тайёрлаш йўл-йўриғини ўргатишган. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким тежамли бўлса, қашшоқлик кўрмайди”, деганлар (Имом Термизий ривояти).

Аллоҳ берган неъматларга шукр қилиш, уларни тежаб, исроф қилмай ишлатиш банданинг вазифаси. Шундай экан, ҳар бир неъматга алоҳида эътибор билан ёндашиб, фарзандларимизга ҳам улардан оқилона фойдаланишни ўргатсак, гуноҳлардан сақланган бўламиз.

Абдулҳаким ПИРНАЗАРОВ,

Тошкент шаҳридаги “Коҳ ота Бузрук” жоме масжиди имом-хатиби

Ҳазрати Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир ҳадиси шарифларида: “Ибодатдан кейинги энг афзал амаллардан бири – мўминлар қалбига хурсандчилик улашиш”, деб марҳамат қилганлар.

Ҳақиқатан ҳам, бир инсонга яхшилик қилиб, унинг кўнглини кўтариш, руҳий тасалли бериш – динимизда ажри улуғ амал ҳисобланади. 

Мана шундай ҳикматни ўзига дастуриламал қилиб олган Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари Наманган вилояти сафарлари давомида кўнгли ярим инсонлар ҳолидан хабар олиш мақсадида, уларнинг хонадонларига ташриф буюрдилар.

Дилдан суҳбат чоғида хонадон эгалари ўтган давр мобайнида давлатимиз Раҳбари томонидан олиб борилган кенг кўламли ислоҳотлар натижасида турли қийинчиликлар ортда қолгани, диёримизда аҳоли манфаатларини ўйлаб амалга оширилаётган хайрли ишлар кўнгилларни ёриштиргани, айниқса, мана шундай дин пешволари ва мутасадди шахсларнинг қалби ўксик кишиларнинг хонадонлариига ташриф қилишлари жуда ҳам катта хурсандчилик бахш этганини севинч кўз ёшлари ила сўзлаб бердилар.

Шундан сўнг, муфтий ҳазратлари муҳтарам Президентимизнинг халқ дардини ўйлаб, олиб бораётган доно сиёсатлари натижасида, ҳар бир инсоннинг бахту камолини ўйлаб иш кўрилаётгани ва ҳеч бир киши эътибордан четда қолмаслигини алоҳида қайд этдилар. Шунингдек, хонадон аҳлларига тасалли бериб, уларнинг кўнглини кўтарадиган илиқ сўзларни айтдилар.

Наманган вилояти сафари давом этмоқда.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати