Олдинлари “Қуёш ҳаракат қилмайди” деб ўйланар эди. Бу гап Қуръони Карим оятига зиддир.
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай деган:
وَالشَّمْسُ تَجْرِي لِمُسْتَقَرٍّ لَّهَا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ
“Қуёш ўз истиқрори учун жараён этар. Бу азизу ўта билгувчи зотнинг тақдир қилганидир”. (Оятда қуёшнинг ўз истиқрори учун ажратилган маконда ва замонда жараён этиши–ҳаракатланиши ҳақидагина гап кетмоқда.) (Ёсин сураси, 38-оят).
Дарҳақиқат, Қуёш ўзининг барча сайёралари билан бирга жуда катта тезликда Сомон йўли галактикасининг маркази атрофида айланади. У галактика маркази атрофини 225 миллион йилдан кўпроқ вақтда бир марта тўла айланиб чиқади. Агар биз фаразан Қуёшнинг ҳаракатига ташқаридан назар солсак, унинг ҳаракати худди мавжли денгиздаги кеманинг ҳаракатига ўхшаб, пастлаб-кўтарилишдан иборат экан. Қуръоннинг ушбу ҳаракат ҳақидаги хабарида وَالشَّمْسُ تَجْرِي (“Вашшамсу тажрий”) дейилган. Эътибор беринг “тажрий” феъли ишлатилган.
Биз юқорида Қуёшнинг галактика маркази атрофидаги ҳаракати кеманинг мавжли денгиздаги ҳаракатига ўхшайди дедик. Қуръони Каримда кеманинг ҳаракати борасида ҳам бир неча оятлар бор. Шулардан бирини келтирсак:
أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِيُرِيَكُم مِّنْ آيَاتِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ
“Кемалар Аллоҳнинг неъмати ила сизга Унинг оят-белгиларини кўрсатиш учун денгизда юрганини кўрмадингми?! Албатта, бунда ҳар бир ўта сабрли ва ўта шукрлилар учун оят-белгилар бордир” (Луқмон сураси, 31-оят).
Бу оятдаги кеманинг денгизда юришини ифода этган сўз ҳам تَجْرِي (“тажрий”) бўлиб келган.
Юқоридаги оятда Қуёшнинг ҳаракатини ифода этувчи сўз تَتَحَرَّكُ (татаҳарраку – ҳаракат қилади), تَدُورُ (тадууру – айланади), تَسِيْرُ (тасийру – сайр қилади) тарзида эмас, балки айнан تَجْرِي (тажрий) тарзида келган. Бу эса Қуёшнинг бир текис эмас, балки кеманинг мавжли денгиздаги ҳаракатига ўхшаш ҳаракат қилишига ишорадир.
Шундай қилиб, Аллоҳ таоло Луқмон сурасидаги оятда кеманинг ҳаракатини “тажрий” сўзи билан баён этди. Ёсин сурасидаги оятда Қуёшнинг ҳаракатини ҳам “тажрий” сўзи билан баён қилди. Бу эса юқорида айтганимиздек, Қуёшнинг галактика маркази атрофидаги ҳаракати бир кўтарилиб, бир тушиш тарзидаги ҳаракат эканига ишорадир.
Энди бундан ўн тўрт аср олдин бирор киши Қуёшнинг ҳаракат қилиши ҳақида, қилганда ҳам денгизда кетаётган кеманикига ўхшаш ҳаракат қилиши ҳақида маълумотга эга бўлган бўлиши мумкинми? Албатта, йўқ! Чунки ўтган асрда ҳам олимлар “Қуёш ҳаракатланмайди” деб юришарди. Қуёшнинг ҳам ҳаракат қилишини инсоният яқин йиллар ичида билди.
Бундан бир минг тўрт юз йил олдин Қуръони Каримда бу илмий ҳақиқатнинг ўта нозик иборалар билан айтиб қўйилгани Қуръон Аллоҳнинг ҳақ Каломи эканига, у нозил қилинган инсон – Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳнинг ҳақ Расули эканликларига очиқ-ойдин далилдир!
Субҳаналлоҳ!
Абдуддоим Каҳелнинг мақоласидан
Нозимжон Иминжонов таржимаси
