Тўлиқ исми: Жарир ибн Абдуллоҳ ибн Жобир ибн Молик ибн Наср ибн Саълаба, Абу Амр – Абу Абдуллоҳ ҳам дейилган – Бажалий. Яман қабилаларнинг бири Бажийла (ҳозир эса Бани Молик қабиласи дейилади) қабиласига мансуб буюк саҳоба. Туғилган санаси маълум эмас.
Сийрати: Жарир узун бўйли, гўзал суратли бўлган. У шоир ва хатиб ҳам бўлган. Унинг жуссаси ўта катта бўлган. Бунинг далили қуйидаги ривоятда айтилган: “Суфён бундай деган: “Менга Жарир ибн Абдуллоҳнинг ўғли Жарирнинг ковушини узунлиги бир зироъ (48-50 см) бўлганини айтган”. Жуссаси катталиги учун у отга ўрнашмаганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга шикоят қилган. Шунда У зот унинг ҳақига сабот тилаб яъни отга ўрнашадиган бўлишини сўраб дуо қилганлар: Жарир ибн Абдуллоҳнинг ўзидан ривоят қилинади: “Мен: “Эй Аллоҳнинг Расули! Мен отга ўрнашмайдиган бир одамман”, дедим. Шунда У зот муборак қўлларини юзимга қўйдилар – Яҳё ал-Қаттоннинг ривоятида “Шунда У зот муборак қўлларини кўксимга қўйдилар – да “Аллоҳим уни ҳар жойда ва ҳар доим собитқадам айлагин ва тўғри йўлни топган йўлбошчи қилгин”, деб дуо қилдилар...”.
Фарзандлари: Амр – бу зот Абу Зуръа ибн Амр ибн Жарир ибн Абдуллоҳ Бажалий номи билан машҳур, саҳиҳ ҳадис китобларда 220 дан зиёд ривоят қилган ҳадислари келтирилган муҳаддиснинг отасидир. Башир, Холид, Зиёд, Муҳаммад, Абдуллоҳ ва Язид, Мунзир, Убайдуллоҳ, Иброҳим...
Набиралари: Абу Зуръа ибн Амр ибн Жарир ибн Абдуллоҳ Бажалий, Иброҳим ибн Абдуллоҳ ибн Жарир ибн Абдуллоҳ Бажалий, Жарир ибн Язид ибн Жарир ибн Абдуллоҳ Бажалий(айнан шу набираси 126-ҳижрий санада Басра волий-ҳокими этиб тайинланган. Саҳиҳ ҳадис китобларда ундан олтита ҳадис ривоят қилинган. Ҳадис ровийлари табақалари таснифига кўра бу зот тобеинларнинг катталари қаторида саналади).
Кимлардан ҳадис ривоят қилган? Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳамда Умар ва Муовия (разияллоҳу анҳум)лардан ҳадис ривоят қилган.
Ундан кимлар ривоят қилган? Ундан фарзандлари Мунзир, Убайдуллоҳ, Иброҳим, набираси Абу Зуръра ибн Амр ибн Жарир, улардан ташқари Шаъбий, Қайс ибн Ҳозим, Ҳумом ибн Ҳорис, Абу Воил ва бошқалар ҳадис ривоят қилган.
Қачон мусулмон бўлган? Унинг қайси вақтда мусулмон бўлгани ҳақида турли фикрлар бор: Имом Ибн Касир “Ал-Бидоя ван-ниҳоя”да бу ҳақда бундай деган: “У “Моида” сураси нозил бўлгандан сўнг, ҳижратнинг ўнинчи йили, рамазон ойида мусулмон бўлган... Имом Ибн Ҳажар Имом Шаъбийдан “Унинг мусулмон бўлган вақти ҳижрий ўнинчи йилдан илгарироққа тўғри келади”, деган ривоятни нақл қилган. У билан бирга қавмидан эллик киши ҳам келиб, барчалари биргаликда иймон келтирганлар.
Абу Умар: “У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам вафот этган йили мусулмон бўлган”, деган. Жарир ибн Абдуллоҳнинг ўзлари эса: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг вафот этишларидан қирқ кун илгари ислом динини қабул қилганман”, деган.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг у ҳақидаги сўзлари:
Имом Ибн Касир “Ал-Бидоя ван-ниҳоя”да: “У Мадинага келганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларга хутба-мавъиза қилиб турган эдилар. Узотга нимадир маълум бўлдию, тўсатдан мавъизаларининг орасида: “Мана бу дара томондан сизнинг ҳузурингизга яманликларнинг энг яхши кишиларидан бири келади. Унинг юзида фаришта сиймоси бор, яъни юзи фариштадек гўзалдир”, деган эдилар.
Муғира ибн Шиблдан ривоят қилинади: “Жарирнинг ўзи бундай деган: “Мадинага яқинлашганимда уловимни чўктиридим, жомадонимнинг оғзини ечдим ва (меҳмонбоп)кийимимни кийдим. Масжидга кирсам, (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам) хутба-мавъиза қилаётган эканлар. Негадир одамлар менга тикилиб қараб қолдилар. Шунда ёнимда ўтирган кишига: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам мен ҳақимда бирор нарса айтдиларми?”, дедим. У бундай жавоб берди: “Ҳа, сени гўзал сўзлар ила ёдга олдилар: хутба-мавъиза қилиб турган эдилар. У зотга нимадир маълум бўлдию, тўсатдан: “Мана бу дара томондан сизнинг ҳузурингизга яманликларнинг энг яхши кишиларидан бири келади. Унинг юзида фаришта сиймоси бор яъни юзи фариштадек гўзалдир”, дедилар”. Бу воқеани тинглаб, беихтиёр Аллоҳга ҳамд айтдим”. Имом Аҳмад ривояти.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг тарбияларини унга таъсири:
Жарир ибн Абдуллоҳнинг ўзлари айтади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан номаҳрам аёлга беихтиёр кўз тушиб қолишининг ҳукми ҳақида сўраган эдим, У зот менга кўзимни бошқа томонга буришимни буюрдилар".
Яна у зот айтади: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга намозни тўлиқ ўқишга, закот беришга ҳамда барча мусулмонларга хайрихоҳ бўлишга байъат яъни сўз бериб, ваъда қилганман”. Имом Бухорий ривояти.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг унга юксак эътиборлари:
Ривоят қилинишича Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам у билан бирга ўтирганларида ридоларини унинг остига тўшаган ва: “Агар сизнинг ҳузурингизга бир қавмнинг улуғ ва ҳурматли кишиси келса, унга иззат-икром кўрсатинглар!”, деган эканлар.
Имом Аҳмад бундай деганлар: “Бизга Муҳаммад ибн Убайд, унга Исмоил, унга эса Қайс Жарирдан ривоят қилган. Жарир: “Мусулмон бўлганимдан буён Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига қачон кирмоқчи бўлсам ҳам, У зот бирор марта мени тўсмаган яъни изн бермаган ҳоллари бирор марта ҳам бўлмаган. Ва мени қачон кўрган бўлсалар, юзимга табассум қилганлар”, деган.
Унинг сўзининг бошқаларга таъсир даражаси:
Жарир ибн Абдуллоҳ Бажалий Зил Килоъ Ҳимярий ва Зи Амрларнинг олдига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг элчиси сифатида уларни исломга чорлагани борди. Унинг чақириғи сабаб улар мусулмон бўлдилар. Жарир уларнинг ҳузурларида эканида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам вафот этганлар.
Саҳобаларнинг у ҳақидаги мақтовлари:
Жарир ибн Абдуллоҳ ўта чиройли киши бўлгани учун Умар разияллоҳу анҳу: “Жарир бу умматнинг Юусуфидир”, деганлар.
Ҳазрат Али разияллоҳу анҳу эса: “Жарир бизга аҳли байт(ўз оила-аъзоларимиздек)дир”, деганлар.
Бир шоир эса бундай деган:
Жарир бўлмаса гар, ҳалок эди Бажила,
У зўр йигитдир бироқ, улар ёмон қабила!
Илмий даражаси:
У кучли заковат эгаси, буюк муҳаддис, ўз дини ишларининг билимдони, Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам дан бир неча ҳадислар ривоят қилган. Шуниндек, олимлар уни кўзга кўринган фатво айтувчи саҳобалар қаторида санагаганлар.
Ундан нечта ҳадис ривоят қилинган?
“Тўққиз саҳиҳ ҳадис китоб” номини олган ҳадис китобларида ундан 300 дан зиёд ҳадис ривоят қилинган.
Унинг ўта ҳассос ва нозиктаъблиги:
Умар разияллоҳу анҳу ривоят қилинишича, бир куни Умарнинг ўзи одамларга имом бўлиб, бомдод намозини ўқиб берди. Шу аснода ортидаги бир кишининг таҳорати бузилганини эшитиб қолди. Намозни тамомлагач: “Таҳорати бузилган киши таҳорат қилиб, намозини қайта ўқиб олсин”, деди. Лекин ҳеч бир киши ўрнидан турмади. Шунда Жарир ибн Абдуллоҳ Бажалий: “Эй мўминлар амири! Ҳаммамиз биргаликда таҳорат қилиб, намозни қайта ўқисак нима дейсиз?”, деди. Умар бу фикрни маъқуллади ва унга: “Сен жоҳилият даврида ҳам доно киши эдинг. Исломда эса фақиҳсан”, деди ва барчалари туриб, таҳорат қилиб, намозни қайта ўқидилар".
Унинг баъзи ҳикматли сўзларидан намуна:
Алдов ва чиркин сўзларни сўзлашдан соқовлик яхшироқдир.
Унинг ўз қавмига муҳаббати:
Жарир ўз қавми Бажила (Бани Молик)ни жуда яхши кўрар эди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга қавмини яхши кўриши ҳақида айтиб, У зотдан уларнинг ҳақларига кўп дуолар олар эди. Ҳатто У зотдан “Албатта, сен араб қабилалари орасида ўзингни тарқоқ қавмингни бирлаштирасан”, деган ваъда-башорат ҳам олган эди. Ҳазрат Умарнинг даврида худди шундай бўлди ҳам: тарқоқ қабиласини бирлаштиришнинг уддасидан чиқа олди.
У зотнинг фитна вақтида тутган йўли:
Жарир ибн Абдуллоҳ Куфа шаҳрида яшаб, у ерда ўзига бир ҳовли қурган. Сўнг Усмон(разияллоҳу анҳу уни Ҳамазонга волий-ҳоким этиб тайинлаган. У бу вазифасида Али разияллоҳу анҳунинг халифалигининг сўнги йилларига қадар хизмат қилган. Сўнг Али разияллоҳу анҳу уни ҳузурига чорлаб, Муовияни Халифа Алига итоат этишга даъват қилиш учун элчи қилиб юборган. Музокараларнинг фойдаси бўлмагач, Жарир Али ва Муовия орасидаги фитнадан ўзини четга олган ва оила-аъзоларини олиб, Фурот дарёси бўйидаги Қирқисия шаҳрига кўчиб кетиб, то вафот этгунга қадар у ерда яшаган.
Вафоти:
У зот ҳижрий 51-йилда (54-йил ҳам дейилган) Фурот дарёри бўйида, Дайризур шаҳри яқинидаги Қирқисия шаҳрида вафот этган.
“Ҳадис ва ислом тарихи фанлари” кафедраси мудири
Баҳодир Баҳромжон ўғли
