«Аллоҳ бирингизни бирингиздан бирор неъмат билан ортиқ қилиб қўйган бўлса, сизлар уни (ҳасадгўйлик билан) орзу қилманг! Эркаклар ҳам ўз касбларидан улуш олурлар, аёллар ҳам ўз касбларидан улуш олурлар. (Ҳасад қилиш ўрнига) Аллоҳнинг фазлидан сўрангиз. Албатта, Аллоҳ ҳамма нарсани билувчидир» (Нисо сураси, 32-оят).
Баъзи инсонлар ўзида бўлмаган маънавий ва моддий фазилатларни ўзгаларда кўрса, қалби сиқилади, хотири бузилади. Унда икки ҳолатдан бири рўй беради: ўзида бўлмаган у фазилатларни улардан кетишини тилайди ё уларда бўлган фазилатларга ўзи ҳам эришишини орзу қилади.
Бу икки ҳолатдан биринчиси ҳасаддир. Ҳасад энг қабиҳ иллатлардан биридир. Ҳасад кишидан имон нурини кетказиши билан бирга, дил ва дунёси бузилишига сабаб бўлади. Ҳасад туфайли кишилар ўртасидаги дўстлик ва иноқлик нафрат ва адоватга айланади. Шунинг учун Аллоҳ таоло биз бандаларини ҳасаддан қайтарган: «Аллоҳ бирингизни бирингиздан бирор неъмат билан ортиқ қилиб қўйган бўлса, сизлар уни (ҳасадгўйлик билан) орзу қилманг!..»
Шундай экан, ҳар бир ақлли киши ўзига Аллоҳ таоло берган неъматларга қаноат қилиб рози бўлиши, ўзгаларга ҳасад қилмаслиги керак.
Уламолар: “Бошқаларда бўлган фазилатни улардан йўқолишини тиламай, ўзида ҳам бўлишини орзу қилиш мумкинми?” деган саволга икки хил жавоб берганлар: баъзилари бўлади дейишган, баъзилари эса аксинча – йўқ дейишган. Чунки у фазилатларга (бойлик ё мартабага) эришиш унинг хулқ-атворини бузиши мумкин. Шунинг учун: “Ё Аллоҳ! Дину дунёим, ҳаётим ва охиратимда менга хайрли бўлган нарсани бер”, деб дуо қилиш лозим.
«…Эркаклар ҳам ўз касбларидан улуш олурлар, аёллар ҳам ўз касбларидан улуш олурлар…» Яъни, Ибн Жарир сўзига кўра, ҳар бир киши амалига мувофиқ – яхши бўлса мукофот, ёмон бўлса жазо олади.
«…(Ҳасад қилиш ўрнига) Аллоҳнинг фазлидан сўрангиз. Албатта, Аллоҳ ҳамма нарсани билувчидир». Яъни, Аллоҳдан фазлини сўранглар, сизларга беради, чунки у Зот Карим ва Ваҳҳобдир.
“Жалолайн” тафсирида бу оят: “Эҳтиёж сезган нарсаларингизни сўранг, сизларга беради”, деб тафсир қилинган. “Тафсири Насафий”да: “Ким Аллоҳнинг фазлидан сўрамаса, (Аллоҳ) унга ғазаб қилади”, дейилган ва ушбу ҳадис келтирилган: «Аллоҳ таоло кўп яхшиликларни бандадан тутиб туради ва: “Бандам Мендан сўрамагунча бермайман”, дейди» (Имом Бухорий ривояти).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтадилар: “Аллоҳдан фазлини сўранглар, чунки Аллоҳ сўраганни яхши кўради” (Имом Бухорий ривояти). Демак, инсоннинг ўзида йўқ, бошқаларда бор нарсаларга, ёки ўзидан юқорироқ инсонларга кўзи тушса, ёки бу ҳақда ўйлаб, қалбида безовталикни сезса, бунинг давоси – оят тафсирини мушоҳада қилиб, ҳаётда ҳар ким қилган ишига яраша насибасини олишини англаган ҳолда, Аллоҳ таолонинг улуғ фазлидан сўраб, ҳаракат қилиши керак.
Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳу ривоят қилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Қайси бирингиз хулқи ва молида ўзидан устун инсонга қараса, ўзидан пастроққа ҳам қарасин”, деб марҳамат қилдилар» (Имом Бухорий ривояти).
Бу инсоннинг сиқилган қалби учун фойдали даводир ва бу қараш қалбларда надомат ва ҳасратни пайдо қилмайдиган қарашдир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам умматларининг турли ҳолатларини яхши билганлари учун уларни маҳзун бўлиб, ғам чекмайдиган, аксинча, қаноат ҳосил қилиб, рози бўладиган томонга йўналтирдилар. Яъни, киши ўзидан устун ва аълороқ бўлган инсонларга қараб, қалби сиқилса, ҳасрат чекса, ўзидан пастроқ ва моли камроқ инсонларга қараб, Раббига шукроналар айтади, Аллоҳнинг неъматларидан ҳеч ким бенасиб қолмаётганини кўради.
Аммо инсон ибодатлар, тоатлар, солиҳ амалларда ўзидан кўра пешқадамроқ, Аллоҳга қурбати зиёдароқ кишиларга қараши мустаҳаб ишлардандир. Бу кўрсатмаларга амал қилган киши ҳаётда ризолик ва хотиржамликка, роҳат ва сакинатга эришади, ўзининг буткул неъматлар ичида эканини ҳис қилади ва бу неъматлар шукрини адо этишга шошилади. Аллоҳ таоло унга фазли – эҳсонини янада зиёда айлайди.
Иброҳим сурасида бундай огоҳлантирилган: «…Қасамки, агар (берган неъматларимга) шукр қилсангиз, албатта, (уларни янада) зиёда қилурман. Бордию, ношукрчилик қилсангиз, албатта, азобим (ҳам) жуда қаттиқдир» (7-оят).
Тафсир китоблари асосида
Одина САИДАКБАР қизи тайёрлади.
“Мўминалар” журналининг 2020 йил, 5-сонидан
