Бугунги кунда айрим инсонлар томонидан ҳар бир масъаланинг фақат салбий томнини кўриш ҳолати юзага келмоқда. Бунинг натижасида эр хотинидан шубҳаланиш, ота-она билан фарзандлар ўртаси ё ака-ука, опа сингиллар орасида юз кўрмас бўлиб кетиш, дўстлар ўртасида муносабат ёмонлашиш, устоз-шогирдлар тушунмовчилиги, раҳбар ходимлар ўртасида совуқчилик, давлатлар ўртасида келишмовчилик ҳолатлари кузатилмоқда. Келинг ушбу муаммони бартараф этиш учун ҳадис ва ҳикматларга мурожаат қилсак энг тўғри иш бўлар эди.

Пайғамбар алайҳис салом саҳобалар билан Табук ғазотига чиқмоқчи бўлганларида, имконияти бор барчани ушбу ғазотга чиқиши амр қилди. Фақатгина заифларга бормаслик учун рухсат берди. Шунингдек, баъзиларни Мадинада қолиш эҳтиёжи борлиги учун ҳам қолдирилди. Пайғамбар алайҳис салом йўлга чиқди ва жуда иссиқ ва қаттиқ қийинчиликка қарамасдан тепалик ва пастликдан иборат чўлларни кесиб ўтиб, Табукка етиб олишди. У ерга жойлашгач, саҳобалар билан ўтирган вақтида Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳуни негадир қараб топа олмади. Шунда у зот: «Нима бўлди Каъб кўринмайди?», деди.

Шу вақтда Бани саламадан бир киши: «Эй Аллоҳнинг росули! Уни кийими ва ўзига оро бериши(катта кетиши) сабабли чиқмагандир», деди. (Бу билан Каъб розияллоҳу анҳу шанига нолойиқ сўз айтаётган эди ва ёмон гумонга сабабчи бўлаётган эди).   

Шу заҳотиёқ Муъоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу: «Ҳалиги истеҳзоли гапирганга қарата яхши гап бўлмади. Аллоҳга қасамки, эй Аллоҳнинг росули биз Каъбни фақат яхши инсон деб биламиз», деди[1].

Муоз розияллоҳу анҳу Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳуни қандай буюк саҳобий эканлигини билар эдида? Каъб Ақаба байъатида иштирок этган ва Пайғамбаримиз шоири, ҳаёти йўли ҳам жуда гўзал бўлиб, энгди қандай қилиб бу ўринда Росулуллоҳ алайҳис салом илан айнан бу ўрида бирга бўмаслиги мумкин, демак, Каъбни қандайдир узрли сабаби бор деб ишонамиз дегандай қилди. Худдики, арабларнинг Ғоиб-III шахс ҳужжати ўзи билан биргадир, иборасига ўхшашдир.

Ибн Баттол Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳунинг қуйидаги сўзларини: «Ким бир биродарини чиройли одамгарчилигини билса, энди бошқа одамларнинг у ҳақидаги сўзларини эшитмасин», айтади.

Ибн Абдул Бар Истизкор китобида Саийд ибн Мусаййиб роҳимаҳуллоҳдан ривоят қилиб: «Баъзи дўстларим саҳобийлардан эшитишгани менга ёзиб, биродаринг ишини, модомики аниқ бир ҳужжат бўлмагунча яхшисига йўйгин, деб, мактуб юборар эди», дейди. Шеър

Агар сенга дўстларинг томонидан тойилиш кузатилса,

Сен уни қилган ҳар томонлама хатосига узр изла.

Тасаввур қилинг бир дўстингизга бир неча марта қўнғироқ қилдингиз, жавоб йўқ. Яна бошқа куни қўнғироқ қиляпсиз, кўтармаяпти. Смс юборяпсиз жавоб йўқ. Шунда уни бирор узрли сабаби бордир деб, яхши гумон қилиб, ўзизни хотиржам қиласиз. Зеро Қурънда ҳам: «Эй иймон келтирганлар! Кўп гумонлардан четда бўлинглар, чунки баъзи гумонлар гуноҳдир[2]», марҳамат қилинган. Гоҳида бу келмаган инсон хато иш қилгандир. Гоҳида эса узрли бўлади. Шундай экан ундан узр қидириб, ёмон гумондан четда бўлиш керак.

Уйга кирасиз аёлингиз кир ювгану лекин сиз айтган баъзи ишларни қилмаган. Шунда шошилмасдан бирор узр бордир дейилса яхши бщлади.

Баъзи инсонлар фақат масалани ё воқеликни ёмон томонини кўришади. Натижада ўзларини ўзлари ғам ташвишга қўйишади. Тоҳир ибн Ҳусайн ўғлига васият қилиб: «шуни унутмагинки, яхши гумон билан ўзингда қувват ва ҳотиржамликни ҳис қиласан. Ундан ташқари инсонлар сенга муҳаббатли бўлишади», деган экан.

Бир чумоли Сулаймон алайҳис салом ва қўшинини кўриганда, улар чумолилар жамоасини қадамлари билан янчиб ташлашини сезди ва улардан билмасдан туриб узрли иш содир бўлишига кўзи етгач, қуйидагича сўзни: «Чумолилар водийсига келишганида битта чумоли шундай деди: «Эй чумолилар! Инларингга киринглар, Сулаймон ва унинг қўшинлари сезмай қолиб, сизларни эзиб синдирмасинлар»[3].

Агар Сулаймон алайҳис салом ва қўшини чумолиарни босса уларни янчиб ташлайдилар. Улар бу ишни атайин қилмайдилар. Балки, билмасдан бўлиши мумкин. Шунинг  азият бартараф этилди.

Ибн Асокир ўзларининг Тарих китобида Муҳаммад ибн Сириндан роҳимаҳуллоҳдан: «Агар биродаринг ҳақида бирор ёмон хабар эшитсанг, узр қидириб кўр. Узртополмасанг  узрли бўлса керак дегин», деган.

Абу Наийм Ҳилятул авлиё китобида Абу Қулоба Журмийдан: «Агар брор биродаринг ҳақида ёмон хабар етса, узри изла. Топа олмасанг биродаримни мен билмаган узри бўлса керак дегин», деди.

Имом Байҳақий Шуъбал ийман китобида Жаъфар Содиқдан: «Агар биродарингдан сенга ёқимсиз хабар етса, ундан биттадан етмуштагача узр изла. Топсанг хўп-хўп. Топа олмасанг мен билмаган узр бордир дегин», деган.

Баъзи хабарларда келишича, Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳума: «Бир киши Пайғамбар алайҳис салом олдига келиб: «Эй Аллоҳнинг росули мени бир ходимим бор у менга ёмонлик ва зулм қилади. Уни урайми? Деди. Пайғамбар алайҳис салом: «Уни бир кунда етмиш марта кечир», деди.», деб айтган[4]. Шеър

Шошма, бир биродарингни маломат қилишга шошилма,

Шоядки, уни узри бор сен билмассан.

Ҳар доим биродаринг учун узр сабаб қидириш яхши. Ҳадисда ҳам Пайғамбар алайҳис салом: «Ҳеч бир шахс Аллога узр сўрайдиганчалик маҳбуб эмас. Шунинг учун Аллоҳ таоло Пайғамбарларни башоратчи ва огоҳлантирувчи қилиб юборди», деган[5].

Ёлғон тасаввурлардан, алдамчи гумонлардан эҳтиёт бўлинг. Пайғамбар алайҳис салом сўзини ёдда тутиш кера. Жумладан  зот: «Гумондан сақланинг. Чунки гумон энг ёлғон сўздир», деган[6].

Ифк воқеаси ҳам аслини олганда бизга ибрат. Ҳулятул авлиё китоида Робиъ ибн Сулаймон айтади: «Имом Шофеъий касал бўлиб қолди. Уни кўришга кирди ва: «Эй Аби Абдуллоҳ! Аллаҳ заифлигингизни кувватласин», дедим. Шунда у: «Эй Абу Муҳаммад! Агар Аллаҳ заифлигимни қувватласа ҳалок бўламану», деди. Мен: «Эй Абу Абдуллоҳ бу сўзим билан яхшиликни ният қилган эдим», дедим. У зот: «Агармени дуоибад қилсанг ҳам, биламан сен фақат яхшилини ирода қиласан», деди.

Умар розияллоҳу анҳудан: «Биродарингдан чиққан сўздан ёмонлик деб ўйлама. Агар яхшиликка бурсанг кўплаб яхшиликни топасан», деди.

Пайғамбар алайҳис салом саҳобларга яхши гумон қилишни таълим берди. Абу Ҳурайра розияллоҳа анҳудан ривоят қилинади. Бир киши Пайғамбар алайҳҳис салом олдига келиб: «Эй Аллоҳнинг росули! Менга қора ўғил туғилди деб айтишди. (Яъни мен хотинимдан шубҳадаман демоқчи). Пайғамбар алайҳис салом: «Туянг борми?», деди. У: «ҳа», деди. У зот алайҳис салом: «унинг ранглари қандай?», деди. У: «қизил», деди. У зот  алайҳис салом: «Кулранги ҳам борми?», деди. У: «Ҳа», деди. У зот алайҳис салом: «Шоядки, ўғлинг ҳам қонга тортгандир», деди (Яъни ранг олгандир)».деди.

Ҳаётнинг ёрқин томонида бўлиш керак. Зеро, далолатлар ва белгиларнинг ўзи сизга ҳар қандай ҳолат ҳақида хабар беради. Шунингдек, Оптимистик муносабатни шакллантиртирилса, инсон соғлиғи ва жамиятдаги ўзаро муносабатга ҳам яхши. Ижтимоий тармқларда ҳам фақат негатив хабарни эмас, оз бўлсада қилинаётган яхши ишларни ёртитиб борилса, инсонларинг кафияти ҳам яхшиланади. 

Ангрен шаҳри «Қорабошбой» масжиди

имом ноиби Мадаипов Аҳрорбек

[1] Имом Бухорий. Саҳиҳул Бухорий. Дор ибн Касир. Лубнон. Байрут.  2018й.Ж.2 Б.304 .4418 ҳадис

Имом Муслим. Саҳиҳ Муслим  Дорул-кутуб ал-илмия. Байрут Лубнон. Б. 2405. 2769 ҳадис.

[2] Шайх Абдулазиз Мансур. Қуръни карим . маънолри таржимаси. Тошкент, 2013. Б. 398. Ҳужурот сураси 12

[3] Шайх Абдулазиз Мансур. Қуръни карим . маънолри таржимаси. Тошкент, 2013. Б. 398. Намл сураси 17-18

[4] Имом Аҳмад  Муснад. Байрут.  1970. Ж.2. Б 90

Абу Довуд. Сунан.Мактабатул-маъриф. Миср 2012. Ҳадис.5164.

Имом Термизий. Саҳиҳ. Миср матбааси. 2017 й. , Б. 789 ҳадис  1949

[5] Саҳиҳул Бухорий 6846.

Саҳиҳул Муслим 1499.

[6] Бухорий. 5143

Муслим 2563