Ватан, миллат, истиқбол учун қайси насл ва авлод қандай эзгу иш, қанақа улкан юмушларни амалга оширмасин, аждодлар руҳи ва салоҳияти уларни, алабтта, қўллаб-қувватлайди. Мозий ва замон, аждод ва авлод орасидаги сирли, айни пайтда хосиятли робита – ворисийлик ана шудир. Бадиий ижоддаги анъана ва издошликда ҳам шундай боғланиш, адабиёт истиқболига хизмат этадиган ворисийлик мавжуддир. Устоз санъаткорлар тажрибасини давом қилдирган истеъдод борки, уларга суянган. Бусиз бир натижага эришиш мумкин эмас. Илк одимлариданоқ Навоий бу ҳақиқатни чуқур англаб, барча нозикликлари билан ҳис қилган. Демак, адабий анъаналарни янгилаш ва бойитиш эҳтиёжи, биринчи галда, илҳом ва шижоат билан тўлиб-тошган кучли шахсиятнинг адабиётга кириб келишига йўл очади. Шу маънода Алишер Навоий шахсини қанча ибрат қилиб кўрсатса, ўшанча оз. Зеро, муаззам бир тоғ бағридаги бойлик, бепоён денгиз қаъридаги дуру жавоҳирни тўла қўлга киритиб бўлмаганидек, Навоийни даҳо санъаткор мақомига кўтарган олий хислат, фазилат, маънавий сифатларнинг барчасини охиригача англаб ҳам, тавсифлаб ҳам бўлмайди.
Буюк ўзбек шоири ва мутафаккири Низомиддин Мир Алишер Навоийнинг ижодиёти ва ижтимоий фаолияти инсоният ва маънавиятга, эл-юртга хизмат қилишнинг бетакрор намунасидир. У ўзининг бутун ҳаётини инсоннинг бахт-саодати учун курашга, халқнинг осойишталиги ва фаровонлигини таъминлашга, ободончилик ишларига, илм-фан, санъат ва адабиёт тараққиётига бағишлаган. Алишер Навоий халқимизнинг онги ва тафаккури, бадиий маданияти тарихида маърифатпарвар, маънавият ва маданиятнинг ҳақиқий намояндаси сифатида улуғланган буюк шахсдир. Тарихда буюк инсонлар кўп ўтган. Аммо Алишер Навоийдек сўзни инсон қалбининг ҳикмат ва донишмандлик чироғига айлантира олганлари жуда саноқли. Навоийнинг ҳар бир мисра ва баётини ўқиб, олам-олам маъно оламиз, унинг беқиёс заковатидан ҳайратга тушамиз.
Шунинг учун Мавлоно Лутфий Алишер Навоийнинг ҳали болалигидаёқ битган:
Оразин ёпқоч кўзимдин сочилур ҳар лаҳза ёш,
Бўйлаким, пайдо бўлур юлдуз, ниҳон бўлгач қуёш
мисраларини эшитиб, “Агар мумкин бўлса эрди, ўзимнинг форси-ю туркийда битган ўн икки минг мисра ғазалларимни шу икки мисрага алмашар эдим”, деб лутф қилган эдилар.
Лутфийнинг ушбу эътирофи Навоий тафаккури тенгсиз уммон эканини англатади. Уммонга эса инсон тафаккурини бўйи етмайди. Сўз мулкининг султони, шоирлар пешвоси – Алишер Навоий бобомизнинг ижодларини ўрганиш, ундаги ахлоқий – маърифий қарашлар билан ёш авлодни мунтаззам таништириб бориш зарур. Биринчи Юртбошимиз таъбирлари билан айтганда, «Агар бу улуғ зотни авлиё десак, у авлиёларнинг авлиёси, мутафаккир десак, мутафаккирларнинг мутафаккири, шоир десак, шоирларнинг султонидир». Навоий асарларининг мангуликка дахлдор ва умрбоқий бўлишининг сабабларидан бири шундаки, у ўз асарларида «барча махлуқотларнинг тожи» бўлган инсонни куйлади, унинг қувончларию ташвишларини, муаммоларию орзу-умидларини тараннум этди. Инсон қалбининг қувончу қайғусини, эзгулик ва ҳаёт мазмунини Навоийдек теран ифода этган шоир жаҳон адабиёти тарихида камдан-кам топилади. Она тилига муҳаббат, унинг беқиёс бойлиги ва буюклигини англаш туйғуси ҳам бизнинг онгу шууримиз, юрагимизга, аввало Навоий асарлари билан кириб келади.
Навоий асарлари ёш авлоднинг маънавий камол топишида беқиёс катта аҳамиятга эга. Унинг асарларида ота-она, устоз, ёши улуғларни ҳурмат қилиш илм-маърифатни эгаллаш, яхши ахлоқ эгаси бўлиш, ёмонлик ва ёмонлардан узоқ бўлиш сингари масалалар қаламга олинганки, булар, шубҳасиз, барча замонлар учун бирдай орзу бўлиб келган комил инсон ғояси билан чамбарчас боғликдир. Биринчи Юртбошимиз таъбирлари билан айтганда, «Биз бу бебаҳо меросдан халқимизни, айниқса, ёшларимизни қанчалик кўп баҳраманд этсак, миллий маънавиятимизни юксалтиришда, жамиятимизда эзгу инсоний фазилатларни камол топтиришда шунчалик қудратли маърифий қуролга эга бўламиз».
Алишер Навоий ўз ҳаётида ижодий фаолият билан бирга, давлат ишларини ҳам олиб борган сиёсий арбобдир. У жамиятда фаровонлик ва меъморчиликка жуда катта эътибор қаратиб, давлат томонидан 16 кўприк, 20 га яқин сув сақлаш иншооти, 52 работ ва кўпгина мадраса, масжид, хонақоҳ ва ҳаммомлар бино қурдирганини тарихчи Хондамир ўз асарида келтирган.
Ўтмиш аждодларимизнинг, хусусан, Мир Алишер Навоий ҳазратларининг бизга қолдирган бой адабий ва маънавий мероси одамларнинг, айниқса, ўсиб келаётган ёш авлоднинг маънан ва руҳан баркамол бўлиб тарбия топишларида муҳим ўрин тутади.
Алишер Навоий бутун ҳаёти ва фолиятини инсоннинг бахт-саодати, халқининг фаровонлигига бағишлади. Навоий дину диёнатни маҳкам ушлаган, бу йўлдан асло адашмаган улуғ сиймо эди. У иймон, инсоф, диёнат, саховат, мурувват каби инсоний қадриятларига ҳамиша амал қилиб яшади ва эъзозлади. Бошқаларни ҳам шунга даъват қилди.
Одилжон Нарзуллаев
Янгийўл туман «Имом Султон» жоме масжиди
имом хатиби
