Ҳужжатли ёзма манбаларнинг, кейинчалик китобларнинг кўпайиши кутубхоналарнинг юзага келиши ва ривожланишига муносиб шароит яратди. Кутубхоналар ёзма ёдгорликларни сақловчи хазина сифатида жуда қадимда пайдо бўлган. Милоддан аввалги 2-минг йилликда сопол битиклари сақланган кутубхоналар бўлган. Милоддан аввалги 7-аср ўрталарида Шарқдаги кўп саройларда, қадимий Миср ва Рим ибодатхоналари қошида кутубхоналар бўлган. Қадимий даврдаги кутубхоналарнинг энг машҳури Александрия (Искандария) кутубхонаси ҳисобланади.

Бироқ ўша кутубхоналар кенг халқ оммасига мўлжалланмаган. Улардан фақат хос кишиларгина фойдаланиши мумкин бўлган. Оммавий кутубхоналарни эса дастлаб мусулмонлар очган. Чунки Ислом шариати эркагу аёл – барча-барчанинг илмли бўлишини талаб қилади, яъни илм олиш – фарзи айн.

Шу боис Ислом дини кириб келганидан бошлабоқ ушбу динни қабул қилган ҳар бир ўлкада масжидлар очилди. Мусулмонлар бу ерда муҳим ибодатларни бажариш билан бирга токчаларга териб қўйилган китобларни мутолаа қилар, савол-жавоблар қилар, баҳсу мунозаралар ўтказиб, илм ўрганар эди. Масжидларда диний мавзудаги китоблар билан бирга фалсафа ва ҳатто табиий фанларга оид китоблар ҳам келтириб қўйилган ва бундан истаган киши бемалол фойдаланган.

Робия ЖЎРАҚУЛОВА тайёрлади