R Одобнинг асли – ўзини нуқсонли, бошқани – комил кўрмоқликдир.
Одоби кам бўлган – ўзини комил, бошқаларни – нуқсонли кўради.
R Банда шу тўрт нарса билан юксалади:
- илм;
- одоб;
- омонат;
- иффат.
R Одоби йўқнинг – илми, сабри йўқнинг – динга боғлиқлиги, тақвоси йўқнинг – Аллоҳга яқинлиги йўқдир.
(Ҳасан Басрий раҳматуллоҳи алайҳ).
Жаноби Пайғамбаримиз Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилдилар:
¯ «Ким биродарининг мактубига унинг изнисиз назар солса, худди дўзах оташига назар солгандек бўлади» (Имом Абу Довуд ривоятлари);
¯ «Ким бир қавмнинг ҳовлисига уларнинг изнисиз қараса, бас, улар унинг кўзини ўйиб олсалар, хун тўламайдилар» (Имом Абу Довуд ривоятлари).
ЭНГ АВВАЛО, УНУТМАСЛИК ЛОЗИМКИ:
· телефон орқали биз гаплашаётган ҳам – одам;
· рўпарамиздаги одам билан мулоқот қилганда, нималарга эътибор қаратсак,
телефонда сўзлашишда ҳам шуларни инобатга олиш лозим:
1) аввало бошқа телефонга эгасининг рухсатисиз мутлақо тегилмайди;
2) агар эгаси рухсат бермаса, бошқа телефонни “Смс”, “Имена”, “Контакты” ва бошқа жойларини ўқимаслик ва қарамаслик;
3) кишининг телефонига масофадан бўлса ҳам тикилиб қаралмайди;
4) беҳуда, манфаати йўқ, динимиз қайтарган нарсаларни ёздирмаслик, эшитмаслик ва кўрмаслик;
5) шариат ҳукмларига, миллий қадриятларимизга ва давлат қонунларига зид нарсаларни ёздирмаслик, эшитмаслик ва кўрмаслик;
6) нохуш, кўнгилни хира қиладиган, асабга тегадиган ва инсон руҳиятига салбий таъсир этадиган воқеа-ҳодисаларни телефонда тасвирга олмаслик ёки овозини ёзмаслик ва уларни тарқатмаслик;
7) катта-кичик мажлислар, турли хил йиғин-йиғилишлар, ўзаро суҳбатлар ва турли мулоқотларни мажлис-йиғин раислари, суҳбатдошларнинг рухсатларисиз телефонга ёзиб олинмайди;
8) бировнинг гаплашганини эшитмаслик ва пойламаслик;
9) бошқага қўнғироқ қилаётган одам кун ва кечанинг соатларини инобатга олиб, бемаҳалда ва ноўрин қўнғироқ қилмаслик;
10) бошқага қўнғироқ қилганда ҳар бир телефон қилишни орасида 4 ракат суннат намозни вақти ўтгандан сўнг лозим бўлса, яна бир бор телефон қилинади. Шу тартибда 3 марта телефон қилинганда ҳам жавоб бўлмаса, такроран қилинмайди. Агар етказилмоқчи бўлган хабар тезкор, ўта муҳим, жуда ҳам зарур бўлса, ёзма шаклда юборилади;
11) суҳбатдош одам телефонни ўчирмаган бўлса, қизиқиб эшитиб турмасдан, дарҳол телефонни ўчириш;
12) ҳаммом, ҳожатхона жойларда телефонда гаплашилмайди;
13) транспорт воситаларини бошқариб кетаётган одам имкон қадар телефонни ишлатмаслик;
14) телефон қилганда суҳбатдошнинг вақтини олмаётганлигини сўраб, узр сўрашлик; суҳбатдош одамни телефонда вақтини кўп олмаслик;
15) бизга телефон қилинган пайтда, ёнимиздагилардан изн, рухсат сўраб, телефонга жавоб берилади, агар зарур бўлса;
16) телефонга келган қўнғирок, хабар (хат, савол, табрик ва ҳоказо)ларга ўз вақтида жавоб қайтараолмаган одам, кейинроқ албатта муносиб жавоб қайтариш;
17) телефонга келган хабар (хат, савол, табрик ва ҳоказо)ларни жавобсиз қолдирмасдан, имкон бўлганда муносиб жавоб қайтариш;
18) телефонга келадиган ҳар қандай ёқимсиз гап-сўз, хабар (хат, қўнғирок, савол ва ҳоказо)ларга ўзимизни ҳам, суҳбатдошни ҳам, бошқаларни ҳам асабларини бузмасдан, хушмуомала билан ўзимизга ҳам, суҳбатдошга ҳам, бошқаларга ҳам ёқимли жавоб қайтарилади;
19) суҳбатдошлар ва бошқа одамлар олдида телефон ўйнамаслик, айниқса ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар олдиларида. Чунки бундай қилиш – суҳбатдошга нисбатан ҳурматсизлик, менсимаслик ҳисобланади. Агар зарурат туғилиб қолса, суҳбатдошга узрини айтиб, рухсат сўраб телефон билан машғул бўлинади;
20) биринчи телефон қилаётган одам: «Ким бу?» демаслик. Балки аввал салом бериб, ўзини таништириб, керакли одамни сўралади;
21) ота-онасининг телефонини ўзиникидан яхшироқ ва зўрроқ телефон қилиб беришлик;
22) ука-сингилларига ҳам телефон олиб беришлик;
23) ака-опаларининг телефон сотиб олишга имконлари бўлмаса, уларга ҳам телефон олиб беришлик; аҳли аёлига ҳам телефон олиб берилади;
24) ота-она, ука-сингил, имконияти камроқ ака-опа ҳамда аҳли аёлининг телефон алоқаларининг пулларини тўлаб туришлик;
25) «Ало?», «Hello?», «Ҳа?», «Алё?», «Да?» сўзлари билан бирга «Лаббай?», «Эшитаман?», «Ассалому алайкум!», «Қулоғим сизда?», «Нима хизмат?» каби миллий қадриятларимизга хос ва мос иборалар бор эканлигини унутмаслик;
26) телефон орқали суҳбат тугаганда, телефонни дарҳол ўчирмасдан, балки суҳбатдош билан хайрлашиб, унга яхши тилаклар тилагандан сўнг телефонни ўчириш мумкин;
27) ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар билан телефонда сўзлашганда ҳам, ўрнидан туриб сўзлашилади;
28) ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар билан телефонда сўзлашганда ҳам, биринчи бўлиб салом берилади;
29) ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамларга телефон қилганда, улар сўрашларидан олдин ўзининг кимлиги (исми, лавозими)ни айтиб таништирилади;
30) телефон орқали суҳбат тугагандан сўнг ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлардан олдин телефонини ўчирмаслик;
31) телефон қилинган одам телефонни биринчи бўлиб ўчирмайди;
32) ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамларга гудок ташламаслик;
33) агар улар шундай қилган бўлишса, дарҳол уларга қайта телефон қилиш;
34) суҳбатдошнинг рухсатисиз бошқаларга эшитиладиган даражада телефонни овозини баланд қилмаслик;
35) телефонда гаплашиб турган пайтда мабодо алоқа узилиб қолса, биринчи бўлиб телефон қилган одам қайтадан телефон қилиши лозим;
36) телефонда гаплашиб турган пайтда мабодо ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар телефон қилиб қолишса, сўзлашиб турган одамдан узр сўраб, дарҳол уларга жавоб берилади;
37) ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамларга телефон қилганда, мабодо алоқа узилиб қолса, биринчи бўлиб ўзимиз қайтадан телефон қилишимиз лозим;
38) суҳбатдошнинг шахсий маълумот (расм, видео, телефон рақам, овозли гап-сўзлари, смс ва ҳоказо)ларини унинг рухсатисиз бошқаларга кўрсатмаслик, бермаслик ва юбормаслик;
39) суҳбатдош билан телефон орқали мулоқотни телефонда ёзиб олиш учун суҳбатдошнинг розилиги олинади; агар рухсат бермаса, ёзиб олинмайди;
40) бир киши билан бирга сурат ё видеога тушмоқчи бўлган одам, олдин у кишидан изн сўраб, рухсати олинади; агар рухсат бермаса, сурат ё видеога тушмаслик;
41) бир кишини сурат ё видеога олмоқчи бўлган одам ҳам, олдин у кишидан изн сўраб, рухсати олинади; агар рухсат бермаса, сурат ё видеога олмаслик;
42) телефон орқали кўриб гаплашиш учун аввал суҳбатдошнинг олдидан ўтиб, унинг розилиги олинади; агар рухсат бермаса, кўриб гаплашмаслик;
43) телефон орқали кўришиб гаплашиш учун суҳбатдошнинг розилигини олишда унга гаплашмоқчи бўлган одамнинг ҳузурида кимлар мавжуд эканлигини ҳам огоҳлантириб қўйилади;
44) агар суҳбатдош томонидан телефон орқали кўришиб гаплашишга истак билдирилмаса, бундан асло хафа бўлмаслик;
45) агар ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар билан телефон орқали кўриб гаплашиш зарурияти бўлсагина, шунда ҳам фақат уларнинг ижозатлари билангина кўришиб гаплашиш учун телефон қилиш мумкин;
46) ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамларнинг рухсатларини олишда уларга ҳам гаплашмоқчи бўлган одамнинг ҳузурида кимлар мавжуд эканлигини билдириб қўйилади;
47) агар ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар томонларидан телефон орқали кўришиб гаплашишга хоҳиш билдирилмаса, улардан узр сўралади;
48) ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар билан сўзлашганда, уларнинг ҳурматларини билиб, вақтларини ортиқча олмаслик;
49) ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар телефон қилган бўлишса, ўз вақтида телефонни ололмаган одам, дарҳол узр сўраб қайта телефон қилади;
50) сиз телефон қилган вақтда ҳам бошқалар ололмаган бўлсалар, улардан асло хафа бўлмаслик;
51) жамоат жой (касалхона, мажлис, масжид, маърака-маросим, таъзия, ишхона, самолёт, поезд, автобус, автомобиль, такси ва ҳоказо)ларда бўлганда телефон овозини ўчириб қўйилади;
52) ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар билан телефонсиз сўзлашганда, телефон овозини ҳам ўчириб қўйилади;
53) ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар телефон қилиб қолишса, ёнимиздагилардан узр сўраб, ким телефон қилаётганини айтиб, дарҳол телефонга жавоб берилади;
54) жамоат жой (касалхона, мажлис, масжид, маърака-маросим, таъзия, ишхона, самолёт, поезд, автобус, автомобиль, такси ва ҳоказо)ларда бўлганда телефонда гапириш тўғри келса ҳам, паст овоз билан сўзлашилади;
55) жамоат жойларда бўлганда, шу ердагилардан изн, рухсат сўраб телефонга жавоб бериш; агар зарур бўлса, овоз орқали ёки ёзма равишда;
56) зарур бўлган ҳолатлар: ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар телефон қилганларида ёки тезкор ҳолатли иш содир бўлганда ва ҳоказо;
57) телефонга жавоб берса ҳам, четроқга чиқиб, овози пастроқ ҳолда жавоб бериш;
58) ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар билан сўзлашиб турганда, шулардан бирорталари телефон қилиб қолсалар, ким телефон қилаётганини айтиб, рухсат сўралади; рухсат берсаларгина гапиришлик;
59) бирор узун мавзу хусусида гаплашмоқчи бўлган одам, аввал суҳбатдошдан рухсат сўрайди; агар маъқул бўлса, гаплашиш мумкин. Акс ҳолда, гапни қисқа қилиш зарур. Чунки суҳбатдош бемалол гаплашадиган ҳолатда бўлмаслиги ҳам мумкин;
60) йўл ҳаракати (пиёда, транспорт воситаси)да бўлганда имкон қадар қулоқчин (наушник)лардан умуман фойдаланмаслик, зеро атрофдаги (одамлар, турли хил вазият) ҳолатларда жиддий нохуш, кўнгилни хира қиладиган, асабга тегадиган ва инсон руҳиятига салбий таъсир этадиган воқеа-ҳодисаларга сабаб бўлиб қолиши мумкин.
Муқаддас Ислом динимизни пок сақлаш, уни турли хил ғаразли хуруж ва ҳамлалардан, туҳмат ва бўҳтонлардан ҳимоя қилиш, унинг асл моҳиятини ўниб-ўсиб келаётган ёш авлодимизга тўғри тушунтириш, Ислом маданиятининг эзгу ғояларини кенг тарғиб этиш – ҳар бир (!) ОТА УЧУН, ҳар бир (!) ОНА УЧУН бугунги XXI аср замонасида ЭНГ КАТТА вазифа!
Иброҳимжон домла Иномов
