Аллоҳ таоло ҳамма нарсанинг қадарини белгилаб қўйган бўлса, касбнинг нима кераги бор, дейдиганлар ҳам мавжуд. Аллоҳ таолога таваккул қиладиган бўлсак, ҳеч нарса қилмай ётаверсак бўлаверади-да, дейдиганлар ҳам бор.
Уламоларимиз касбни таърифлаб: “Мақсадни ҳосил қилиш учун саъй-ҳаракат қилиш ва сабаб бўладиган нарсаларни ишга солишдир”, дейдилар.
Шунингдек, таваккул таърифида “Таваккул дунё ва охират ишларида фойдани жалб ҳамда зарарни даф этишда қалбнинг Аллоҳ таолога сидқидилдан эътиқод қилишидир”, дейдилар.
Аҳли сунна вал жамоа мазҳаби бўйича, таваккул қалбга ва касб аъзоларига боғлиқ иш. Сабабларни ишга солмагунча, таваккул ҳосил бўлмайди.
Аллоҳга таваккул қилиш – улуғ сифат. Аммо, таваккал, Аллоҳ ирода қилганидек, тўғри ҳолда бўлиши керак. Баъзи кишилар таваккални нотўғри тасаввур этишади. Ўйламай, чора-тадбир кўрмай, сабабларини ахтармай, кўр-кўрона ҳаракатни таваккал деб тушунувчилар кўп. Бу мутлақо нотўғри тушунчадир.
Бирор нарсада Аллоҳдан бошқага суяниш тавҳидга зарар етказади, ширкка олиб келади. Шунинг учун ҳам, барча нарсада фақат Аллоҳга таваккал қилиш, суяниш имондан кейинги энг муҳим сифат ҳисобланади.
Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар сизлар Аллоҳга ҳақиқий таваккал қилганингизда оч кетиб, тўқ қайтадиган қушдек ризқланган бўлур эдингиз”, дедилар” (Термизий, Аҳмад, Ҳоким ривояти).
Баъзи кишилар қушга ризқ берган Худо бизга ҳам ризқ беради, Ўзига таваккал қилиб тураверсак бўлди, деган фикрга борадилар. Аслида, ҳадиси шариф бу маънонинг зиддига келган. Бу ҳадиси шарифда агар бандалар Аллоҳ таолога ҳақиқий таваккал қилсалар, суянсалар, худди ҳеч қандай жамғармага эга бўлмаган қушларга керак бўлган пайтда керакли ризқни бергани каби, уларга ҳам ризқ бериши турган гап эканлиги ҳақида сўз бормоқда.
Ўйлаб кўрадиган бўлсак, эрталаб уйғонган ҳар қандай қуш қорни очиб, ичига қапишган ҳолда бўлади. Шу билан бирга, унинг ҳеч қандай жамғармаси ҳам, кўзга олиб қўйган ризқ манбаи ҳам бўлмайди. Аммо у ризқ топиш мақсадида уясидан чиқади. Маълум вақт ўтгандан кейин қарасангиз, қорни қаппайиб қайтиб келаётган бўлади. Дунёдаги барча ҳайвонотнинг ҳоли шу. Агар бандалар Аллоҳ таолога ҳақиқий таваккал қилсалар, У зот уларга ҳам ғайбдан ризқ бериши турган гап. Фақат, қуш уясидан чиқиб ўз ризқини топишга ҳаракат қилганидек, бандалар ҳам керакли ҳаракатни қилмоқлари шарт.
Ким Аллоҳ буюрганини қилиб, қайтарганидан қайтса, бу дунё ва у дунёнинг қийинчиликларидан чиқадиган йўлни Аллоҳнинг Ўзи кўрсатиб қўяди (Талоқ, 2–3). Тақводор шахснинг мушкулини доимо Аллоҳнинг Ўзи енгил қилиб туради. Шу билан бирга, унга ўзи ўйлаб хаёлига келмаган томондан ризқу рўз етказиб беради. Одатда, кишилар ризқу рўзим сероб бўлсин, деган мақсадда тақводан воз кечишади. Бу эса, аксинча натижага олиб келади.
Ушбу ояти кариманинг маъносидан келиб чиқадиган қоидага биноан, тақводорлик қийинчиликларнинг осонлашиши ва ризқнинг ўйламаган тарафдан келишига сабаб бўлади.
Одам ишлаб топиб, ўзи манфаат олмаган нарсалар унинг ризқи бўлмайди. Мисол учун, одам ўлганидан кейин меросхўрларига қолган нарсалар унинг ризқи эмас, ўша нарсалардан манфаат оладиган меросхўрларнинг ризқидир.
Аҳли сунна ва жамоа мазҳаби ризқни пок ва нопокка тақсим қилган бўлса ҳам, Аллоҳ таоло фақатгина ҳалол, пок ризқнигина қабул қилишини таъкидлайди. Ажру савоб ҳам шунга боғлиқ. Аллоҳ таоло ҳаром, нопок ризқни қабул қилмайди. Балки, унинг сабабидан жазолайди, азоб беради.
Мўмин киши ризқ Аллоҳ таолодан эканлигига имон келтирганидан кейин очкўз бўлмайди ва ҳаромга қўл урмайди.
У ҳалол, пок йўл билан ризқини териб ейишни йўлга қўйиб, қаноат билан саодатли турмуш кечиради.
ЎМИ Матбуот хизмати
