Ибн Ос розияллоҳу анҳудан келтирилган бир ривоятда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Ҳеч бирингиз барча яхшилик ва ёмонликнинг тақдирдан экани, инсон тақдирида бўлмаган нарсаларга дучор бўлмаслиги ва аксинча, тақдирига ёзилганларнинг, албатта, содир бўлишига амин бўлмагунича мўмин бўла олмайди”.
Тақдир – Аллоҳ таоло махлуқотни яратишдан олдин белгилаб қўйган қисмат. Бирор ҳодиса Аллоҳнинг илмисиз бўлмайди. Ҳар бир нарса Аллоҳнинг ҳукмидадир. Шунинг учун ҳам тақдирнинг ёмонлиги, яхшилиги, ширин ва аччиқлиги Аллоҳ таолодан эканига иймон келтиришимиз керак.
Аммо баъзилар “тақдиримда бор эканки, гуноҳ қиляпман, тақдиримга ёзилгани учун менда айб йўқ” дейишади. Ризқ масаласида эртаю кеч тиним билмай югуриб, ўзини ўтга чўққа уради. Аммо ризқ ҳам тақдирда белгилаб қўйилгандир.
“Аллоҳ хоҳласа, тақдир қилса, бир кун ибодат қиларман” деб Аллоҳга итоат этишга эриниб, тақдирни баҳона қилишади. Зеро, Қуръони каримда шундай дейилган: “Мен жинлар ва инсонларни фақат Ўзимга ибодат қилишлари учунгина яратдим” (Зориёт сураси, 56-оят).
Саҳобалар ва тобеинлар тақдирга ана шундай иймон келтирганлар. Лекин саҳобалар замонининг охирроғига бориб тақдирга тил теккизилади. Тақдир ҳақида бидъат сўзни қўзғаган энг биринчи одам басралик Маъдидия Жухарийдир. У тақдир ҳақида шундай дейди: “Аллоҳ таоло бандаларининг қиладиган ишларини олдиндан билмайди, гуноҳ қилгандан кейин билади. Агар Аллоҳ таоло банданинг гуноҳ қилишини олдиндан билса, бу бандани гуноҳ қилишга мажбурлаган бўлади. Демак, шу гуноҳ учун азоб берган бўлади. Бу ҳолда Аллоҳ золим бўлиб қолади, деган бузуқ ақидаси билан Мадинага келади. Ва унинг сўзларини тасдиқлаб, унга эргашганлар ҳам пайдо бўлади. Шу билан қадария деган тоифа вужудга келади. Қадарийлар бандаларнинг амалларига боғлиқ Аллоҳ таолонинг хоҳиши, қазоси, қадари, шунингдек яратишини инкор қиладилар. Улар тақдирни инкор қилганлари учун “қадарий” деб аталади.
Биз тақдирга саҳобалар иймон келтиргандек иймон келтирамиз. Шунинг учун ҳам Аллоҳнинг хоҳлаганигина бўлади, деган эътиқодимиз мўътазилийлар ва қадарийларга раддия жавобдир.
Имоми Аҳмад у кишига узоқ умр сўраб дуо қилишликни ёмон кўрар эдилар ва айтардиларки: “Бу тугатиб қўйилган ишдир”.
Аллоҳ таоло халқларни яратишдан олдин ҳеч бир нарса Унга махфий бўлмаган, яъни Аллоҳ таоло ҳамма нарсани билган.
Ҳар бир нарса Аллоҳнинг тақдир ва хоҳиши билан жорий бўлади. Бандалар учун Аллоҳ хоҳласагина хоҳиш бордир. Аллоҳ таоло: “(Эй, инсонлар!) Истакларингиз фақат Аллоҳ хоҳласагина рўёбга чиқур. Албатта, Аллоҳ билим ва ҳикмат эгасидир” (Инсон сураси, 30-оят), деб огоҳлантиради.
Аллоҳ таоло хоҳлаган кишини ҳидоят қилади ва ҳидоят қилинган одамни Аллоҳнинг хоҳишисиз бирон бир адаштирувчи адаштира олмайди ва Аллоҳ хоҳлаган кишини адаштиради ва бу адашган одамни Аллоҳнинг хоҳишисиз ҳеч бир одам тўғри йўлга бошлай олмайди. Тўғри мана бундай: “Аллоҳ хоҳлаган нарса бўлади ва хоҳламаган нарса бўлмайди”.
Тақдир тўғрисида кўп гапирмаган маъқул. Бир одам қилган гуноҳини тақдирдан деб ўзига тасалли бергани билан, барибир, ўзига қарши ҳужжат бўлади. Агар бир кишининг бошига мусибат тушганда, тақдирни хужжат қилса, ҳужжатга ўтади.
Ваҳб ибн Мунаббаҳ айтадилар: “Қадар масаласига бир марта назар солиб ҳайратда қолдим ва яна бир марта қараб даҳшатда қолдим. Кейин шуни билдимки, одамларнинг энг олими – тақдир тўғрисида кўп тийилгани ва одамларнинг энг жоҳили – тақдир тўғрисида кўп вайсагани экан”.
Зилола СУЯРОВА,
Имом Бухорий номли ТИИ услубчи-мураббийси
