Алишер Навоий буюк шоир Низомий Ганжавий ва Хисрав Деҳлавийнинг шеърий анъанасини давом эттириб, “Хамса”ни ёзишда Ислом маърифати ва таълимотидан катта қувват ва маънавий куч олганини алоҳида эътироф этиш керак. Ҳазрат Навоий бобомиз ёшлигида Қуръони каримни ёд олиб, унинг теран маъно оламларига кириб боргани ва буни ўз шеъриятида акс эттиришда улкан бадиий кашфиётларга қўл урганига асло шубҳа йўқ.

“Ҳайратул аброр” достони исломий эътиқод, одоб-ахлоқ ва таълим билан шу қадар бойитилганки, унинг ҳар бир бобини ўзига хос маърифий сарчашма, дейиш мумкин. Бу достонни ўқиган ўқувчилар исломий маърифат ва одоб-ахлоқ сарчашмаларидан баҳраманд бўлиб, ўзига беқиёс ва бетакрор маънавий озуқа оладилар. Аввало, ҳазрат Навоий бобомиз инсон зотини улуғлаб, бу дунёнинг гултожи экани ва бошқа жонзотлардан ақл-заковати билан азизу мукаррамликка мушарраф этилганига алоҳида эътибор қаратади.

“Ҳайратул аброр” достони чинакам маърифий-ахлоқий асар сифатида ўқувчига Ислом маърифатидан маънавий сабоқлар улашади. Аллоҳни таниш, инсоннинг яратилиши, кўнгил, тавҳид, адаб, илм ва бошқа гўзал адаб ва хулқларга алоҳида боблар бағишлаб, уларни махсус шеърий таҳлиллар орқали моҳиятини тушунтириб беради. Алишер Навоий, аввало, инсоннинг табиат ва жамиятдаги ўрни ҳамда хизмати ҳақида тўхталар экан, бу масалага ечимни Қуръони каримдан қидиради ва унга юкланган масъулият ҳақида тафаккур қилишга ундайди:

Маърифатинг ким қила олмай сифат,
Қилдинг ани орифи ул маърифат.
Илмиға ҳар зотни хайл айладинг,
Зотиға оламни туфайл айладинг.

Инсон Холиқ Зотни таниса, жаҳолат ва гумроҳлик сари юз тутмайди. Ҳамма бало ва мусибатларнинг боши Аллоҳни танимаслик билан боғлиқ. Ҳазрат Навоий инсонни “олам ичидаги олам” деб улуғлайди, унинг мартабаси бошқа жонзот ва махлуқларникидан юқори эканини тушунтиради. Инсон одоб-ахлоқи билан ўзининг ҳақиқий мартаба-мақомига кўтарилар экан, бу неъматдан йироқ одам яхшиликлардан бебаҳра қолиши ва инсоний шарафдан бенасиб ҳолда дунёдан ўтишидан огоҳлантиради. Бироқ инсон кўрки ва зийнати ҳисобланган гўзал фазилат ва хулқлар шариатнинг ҳад-чегарасидан четга чиқмаса, янада гўзал маъно касб этади:

Ҳар неким ул шаръдин этиб удул,
Эрмас адаб, айласанг они қабул.

Мазкур достон чинакам тарбия қўлланмаси сифатида ҳаёт ҳақиқатини танишда ўзига хос бадиият маҳсулидир. Қолаверса, жоҳиллик ва нодонлик сабабли одамзот ўз умрини бой бериши, ато этилган неъматлар қадрига етмаслиги ва алалоқибат ношукр бандага айланиб қолиши, бунинг учун Яратган Зот ҳузурида бир куни жазога мустаҳиқ бўлиши ҳам таъсирчан баён этилгани бу асарнинг қадр-қимматини янада оширади.
Мазкур достоннинг 32-бобида жоҳу насаб, ҳаё ва адабни бир-бирига қиёслаб бундай дейилган:

Элга шараф ўлмади жоҳу насаб,
Лек шараф келди ҳаёву адаб.

Бу дунёнинг сир-синоати, жумбоқлари ва ғаройиблигига ақл кўзи билан қараган киши тўғри ечим топади ва маънавий поклик сари йўл тутади. Беодоб ва тарбиясиз инсон барака топмайди, азизу мукаррамлик шарафидан мосуво бўлади:

Бўлмас адабсиз кишилар аржуманд,
Паст этар ул хайлни чархи баланд.

Алишер Навоий биргина кулги ва ҳазил-мазах туфайли исломий одоб-ахлоқ меъёрларидан четга чиқиш оқибатини бадиий гўзал ташбеҳлар орқали чизиб берадики, ўқувчи уни ихлос билан ўқиса, бу ишдан тийилиши турган гап:

Тарки адабдин бири кулгу дурур,
Кулгу адаб таркига белгу дурур.
Қаҳқаҳадин кабк наво келтуруб,
Бошиға ул кулгу бало келтуруб.
Ғунча кулуб бўлди очилмоқ анга,
Етти очилмоғида сочилмоқ анга.
Барқни кулгу йиқибон тоғ аро,
Балки қилиб ер қуйи тупроқ аро.
Субҳки, бу шева писанд айлабон,
Меҳр ўти дуррини сипанд айлабон.
Кулгуки ўз ҳаддидин ўлди йироқ,
Йиғламоқ андин кўп эрур яхшироқ.

Ислом оламининг йирик адибларидан Абул Ҳасан Мовардий “Дунё ва дин одоби” китобида ҳазил-мутойиба ва кулгининг ҳадларига риоя қилмаслик ҳайбат ва виқорни кетказиб, енгилтак ва аҳмоқ кишиларнинг журъатини пайдо қилади”, дейди. Умар ибн Абдулазиз: “Ҳазил-мазахдан сақланинглар. Чунки у ўртага адоват соладиган аҳмоқликдир”, деб огоҳлантиради. Донишмандлардан бири: “Ҳазил-мазах бу сўкишдир. Унинг сўкишдан фарқи шуки, ҳазил-мазах қилувчи кулади, холос”, дейди. “Мансурул ҳикам” китобида: “Ҳазил-мазах олов ўтинни кул қилганидек, ҳайбатдан айиради”, дейилган.

Хулоса шуки, Алишер Навоий кулги ва ҳазил-мазах меъёридан ошса, яхшиликка олиб бормаслигини, аввало, ўз эгасининг хазонрез каби шамолда сочилишини, каклик каби овчига ўлжа бўлишини жонли ва ҳаётий мисоллар орқали чизиб кўрсатади. Бу эса ўқувчи қалбига таъсир этиб, ёқимсиз хулқини тузатишга ундайди. Ҳозирги кунда интернет сайтлари ва ижтимоий тармоқлар¬да беадаблик, шарм-ҳаё ва тарбиядан йироқ лавҳалар шу қадар кўпайиб бормоқдаки, уларни кўришга ё айтилган сўзларни эшитишга бет чидамайди. Алишер Навоий айтганидек, адабсиз ва уяти йўқ киши ҳеч қачон азизу мукаррам бўла олмайди. Афсуски, улар бу ўгитни яхши билмайди ёки билган ёхуд хабари бор бўлса ҳам, унинг мағзини чақиб олмаган. “Хамса” китоби Фарҳод ва Мажнуннинг ишқ-муҳаббатини тараннум этадиган ишқ-муҳаббат достони бўлиб қолмай, биринчи навбатда, улкан тарбия ва чиройли одоб берувчи улуғ китоб эканини асло унутмаслик зарур.

Бобомурод ЭРАЛИ,
Алишер Навоий номидаги
Адабиёт музейи тадқиқотчиси

“Ҳидоят” журналининг 2-сонидан олинди

Гвинея, расман Гвинея Республикаси, Ғарбий Африкадаги қирғоқ бўйи давлатларидан бири. Илгари Франция Гвинеяси номи остида танилган бу замонавий мамлакат баъзан уни Гвинея-Бисау ва Экваториал Гвинея сингари номида «Гвинея» сўзи бўлган бошқа мамлакатлардан ажратиш учун Гвинея-Конакри деб номланади.

Пул бирлиги — Гвинея франки.

Гвинея 13,4 миллион аҳолига эга, майдони 245857 км². Гвинеянинг расмий тили - француз тили. Гвинея ўзига хос географик хусусиятларга эга тўртта табиий минтақа, ўттиз учта префектура ҳамда саккизта маъмурий ҳудудга бўлинган. Пойтахти — Конакри, энг йирик шаҳар ва мамлакатнинг иқтисодий маркази ҳисобланади. Жанубий Гвинеядаги Гвинея ўрмон минтақасида жойлашган Нзерекоре иккинчи йирик шаҳардир. Мамлакатнинг 100 мингдан ортиқ аҳолиси бўлган бошқа йирик шаҳарлар қаторига Канкан, Киндия, Лабе, Геккеду, Боке, Мамоу ва Киссидугулар киради. 1667864 аҳолиси бўлган пойтахт Конакри махсус зона сифатида таснифланади.

Қисқача тарихи

Қадимда Гвинея Ғарбий Африка йирик империяларининг чекка ҳудудида жойлашган эди. Гана империяси уларнинг ичида энг қадимгиси бўлиб, асосан савдо-сотиқ орқали ривожланган, кейинчалик Алморавидларнинг таъсири остида қисқариб, охир-оқибат қулаган. Айнан шу даврда Ислом дини минтақага кириб келган. Ғарбий Африкадаги йирик империялар қулагандан сўнг, ҳозирги Гвинея ҳудудида турли хил шоҳликлар пайдо бўлди. Фулани мусулмонлари Марказий Гвинеядаги Фута-Жаллонга кўчиб ўтиб, 1735 йилдан 1898 йилгача ўзининг ёзма конституциясига эга бўлган Ислом давлатини бошқардилар. Қул савдоси Гвинеянинг қирғоқ минтақасига XVI асрда европаликлар билан кириб келган.

Гвинея мустамлакачилик даври XIX аср ўрталарида Франция ҳарбийларининг бу ҳудудга кириб келиши билан бошланди. Франция ҳукмронлиги 1898 йилга келиб бутун Гвинея ҳамда унга қўшни бўлган ҳудудларни қамраб олди. 1958 йилда Тўртинчи Франция Республикаси қулаганидан сўнг, французлар жуда тез фурсатда мамлакатни тарк этишди ҳамда 1958 йил 2 октябрда Гвинея ўзини суверен ва мустақил республика деб эълон қилди. Сеноу Туре президент этиб сайланди.

Давлат тузуми

Давлат тузуми – республика. Президент тўғридан-тўғри халқ томонидан сайланади ва давлат ҳамда ҳукумат бошлиғи ҳисобланади. Бир палатали Миллий Мажлис мамлакат қонун чиқарувчи органи бўлиб, унинг аъзолари бевосита халқ томонидан сайланади. Суд тизимига Гвинея Олий суди раҳбарлик қилади.

Гвинея кўплаб халқаро ташкилотларнинг, шу жумладан, Африка Иттифоқи, Француз тилида сўзлашувчи ҳамжамиятлар агентлиги, Африка тараққиёт банки, Ғарбий Африка давлатларининг иқтисодий ҳамжамияти, Жаҳон банки, Ислом тараққиёт банки, Халқаро Валюта Жамғармаси ва Бирлашган Миллатлар Ташкилоти аъзосидир. Гвинея табиий бойликларига қарамай, дунёнинг энг қашшоқ мамлакатларидан бири ҳисобланади.

Гвинеядаги саводхонлик кўрсаткичи даражаси дунёдаги энг пастларидан бири. 2010 йилда бу кўрсатгич ёши катталар ўртасида атиги 41 фоизни ташкил қилган. Бошланғич мажбурий таълим атиги 6 йил, аммо кўпчилик болалар ҳатто шу муддат давомида ҳам мактабга тўлиқ қатнашмайди.

Пойтахт Конакрида электр энергияси кунига атиги бир неча соат берилади — эрта тонгда ва кечқурун. Бошқа шаҳарларда эса электр энергияси ярим йил давомида ҳам узиб қўйилиши мумкин – бу асосан ёмғирли мавсум бошлангунга қадар ҳамда гидроэнергетика режаси ишлай бошлаганда.

Рейтер агентлигининг маълумотларига кўра, CinalCo корпорацияси вакиллари (Хитой) Гвинея ҳукумати аъзоларига мурожаатида улар бутун Симанду темир рудаси конини сотиб олишни таклиф қилган. Айнан шу кон мутахассислар томонидан ҳали ўзлаштирилмаган дунёдаги энг катта темир конлардан бири сифатида тан олинган. Симандуда маъданнинг энг юқори сифатини таъкидлаш жоизки, у пўлат эритиш ва ундан юқори сифатли зангламайдиган доиралар, тўсинлар, арматура, каналлар ва бошқаларни ишлаб чиқариш учун ишлатилиши мумкин.

CinalCo мутасаддилари 20 млрд доллардан ортиқ жуда катта лойиҳани амалга оширишга қодир эканликларини эълон қилган. Ушбу лойиҳа 1997 йилда бошланган бўлиб, унинг ишлаб чиқариш ҳажми йилига 100 миллион тонна хом ашё сифатида баҳоланмоқда.

Аммо матбуот хитойликлар давлат раҳбариятидан Гвинеянинг амалдаги қонунлари доирасида бериб бўлмайдиган имтиёзларни талаб қилаётгани ҳақида маълумотлар мавжуд. Ҳозирча CinalCo 4 та участкадан 2 тасига эгалик қилади, аммо қолган 2 тасига ҳам эгалик ҳуқуқини қўлга киритмоқчи ва мамлакат қонунлари талаб қилган тендерни четлаб ўтмоқчи. Ҳозир BSGR (Исроил) ва Гвинея ҳукумати ўртасида ушбу 2 кон учун суд жараёни ўтказилмоқда. BSGR бир вақтнинг ўзида ушбу лойиҳанинг 51% акцияларини сотиб олган эди, аммо кейинчалик уларни Vale (Бразилия) га қайта сотишди. Бироқ, BSGR коррупцияда айбланиб тергов қилинмоқда.

Расмийлар CinalCo билан алоқада бўлганликларини инкор этмайди, аммо улар музокара жараёни натижалари бўйича қарор қабул қилишларини ва бу иккала томон учун ҳам фойдали бўлиши кераклигини эълон қилишмоқда.

Дин

Гвинея аҳолисининг тахминан 85 фоизини мусулмонлар, 8 фоизини христианлар ташкил этади. 7 фоизи маҳаллий динларга эътиқод қилади.
Гвинея мусулмонларининг аксарияти ақидада Аҳли сунна вал жамоа, фиқҳда Моликий мазҳабига амал қилишади. Гвинеяда шиа жамоати ҳам мавжуд.
Ислом динининг Гвинеяга тарқалиши Арабистон ярим оролининг бевосита ўзидан амалга ошган. Мали империясининг ўнинчи ҳукмдори Мусо I (тахминан 1280 - тахминан 1337) исломни давлат динига айлантирган.

Гвинеянинг тоғли ҳудуди бўлган Фоута-Джаллон XVII аср охирларидан бошлаб исломнинг мустаҳкам таянчи бўлиб келган. Алмами сулоласи томонидан бошқарилган Фута Жаллон ислом давлати 1725 йил атрофида ташкил этилган. 1891 йилда Франция мустамлакаси қарор топганига қарамай, ислом динининг ривожланиши тўхтаб қолмади.

1958 йилда Гвинея мустақилликка эришгандан сўнг, унинг марксист биринчи президенти Аҳмед Секу Туре Исломнинг таъсирини камайтиришга ҳаракат қилди, аммо ҳаракатлари самарасиз якунлангач, 1970 йилларда у «ўз ҳукмронлигини қонунийлаштириш учун мусулмон муассасаларини бирлаштириш» йўлида иш бошлади. Туре Саудия қироли Фаҳд томонидан молиявий рағбатлантирилиб, пойтахт Конакри шаҳрида Буюк масжидни қурдирди. Масжид 1982 йилда очилди. Бу Ғарбий Африкадаги энг катта масжид бўлиб, унинг ички зали 10000 намозхонни сиғдира олади.

Мажбурий таълим дастури диншуносликни ўз ичига олмайди, аммо бутун мамлакат бўйлаб, хусусан Фоута Джаллонда кўплаб ислом мактаблари мавжуд. Баъзи мадрасалар Саудия Арабистони, Қувайт ва Форс кўрфазининг бошқа давлатлари томонидан молиявий қўллаб-қувватланади.

Конакри жоме масжиди

Конакри жоме масжиди - Гвинеянинг Конакри шаҳридаги масжид бўлиб, Конакри ботаника боғининг шарқида, Донка касалхонаси ёнида жойлашган. Масжид Саудия Арабистони Подшоҳи Фаҳднинг маблағлари ҳисобига Аҳмед Секоу Туре назорати остида қурилган. У 1982 йилда очилган. Бу Африкадаги тўртинчи ва Саҳрои Кабирдаги энг катта масжиддир. Масжидда аёллар учун юқори қаватда 2500 та, эркаклар учун эса 10000 та ўрин мавжуд. Масжиднинг катта ҳовлиси қўшимча 12500 намозхонни сиғдира олади. Масжиднинг боғида Камаянне мақбараси, жумладан миллий қаҳрамон Самори Туре, Секу Туре ва Альфа Яйа қабрлари жойлашган.
2003 йилда Саудия Арабистони Қироллиги томонидан 20 миллиард Гвиана франки миқдорида хайрия қилинганига қарамай, бугунги кунда масжид техник таъминот, сув ва электр таъминотининг етишмаслигидан азият чекмоқда.

Канкан масжиди

1690 йилда Диафун (Мали)дан кўчиб келган Довуд Кааб томонидан асос солинган.

azon.uz

Динимиз инсонларни кечиримли бўлишга тарғиб қилади. Чунки кечиримли бўлишда кўп манфаатлар бор. Аввало, кечирган инсон ўзини енгил тортиб, ажру мукофотга сазовор бўлса, кечирилган инсон кўнглидан адоват кетиб, меҳр пайдо бўлади.

Аллоҳ таоло марҳамат қилади: «Агар сизлар афв этсангиз, койимасангиз ва кечирсангиз, у ҳолда, албатта, Аллоҳ (ҳам сизларга нисбатан) мағфиратли ва раҳмлидир» (Тағобун сураси 14-оят). Демак, биродарини афв этган кишининг гуноҳи кечирилар экан.

Динимизда афв фазилат ҳисобланади. Қуръони каримда марҳамат қилинади: «Афвни (қабул қилиб) олинг, яхшиликка буюринг, жоҳиллардан эса юз ўгиринг!» (Аъроф сураси, 199-оят). Ушбу оят нозил бўлганда, Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам Жаброил алайҳиссаломдан уни шарҳлаб беришни сўраганлар. У зот алайҳиссалом: “Аллоҳ таоло зулм қилган кишини афв этинг, бермаган кишига беринг, сиздан узилиб кетган кишига яқин бўлинг, деб буюрмоқда”, деганлар (“Тафсири Табарий”).

Барча яхши хулқ ва сифатларни ўзида мужассам қилган Зот – Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам кечиримлиликда ҳам энг гўзал намуна эдилар.
Ойша розияллоҳу анҳо Пайғамбаримизнинг хулқлари ҳақида сўралганда, бундай жавоб берганлар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам фаҳш ишларни қилувчи, фаҳш сўзларни сўзловчи ва бозорларда бақир-чақир қилиб юрувчи инсон эмасдилар. Ёмонликка ёмонлик билан жавоб қайтармас эдилар, балки афв этиб, кечириб юборар эдилар” (Имом Термизий ва Имом Аҳмад ривояти).

Президент Шавкат Мирзиёев фармони билан Наврўз умумхалқ байрами арафасида жазо муддатини ўтаётган, қилмишига чин кўнгилдан пушаймон бўлиб, тузалиш йўлига қатъий ўтган 140 нафар фуқаро афв этилди.

Ёзёвон туманилик Ҳасанбой Мерожов шулардан бири. У ҳаётда тўғри йўлдан адашди, диний оқим таъсирига тушиб қолди. 1999 йилда жиноят ишлари бўйича Фарғона вилоят суди ҳукми билан ўн етти йил муддатга озодликдан маҳрум қилинган. 2016 йилда Жиноят ишлари бўйича Қўнғирот туман суди томонидан Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг 221-моддаси тартибида 5 йил 15 кун муддатга қўшимча озодликдан маҳрум этилган. Бу хақда uza.uz хабар берди.

У қилмишидан чин пушаймонлиги боис афв этилиб, оиласи бағрига қайтди.

– Ҳаёт улуғ неъмат эканлигини кеч тушундим, аммо барибир англадим, – дейди у. – Оилам, яқинларим бағрига қайтишдан ортиқ саодат борми?! Бунинг учун беҳад миннатдорман. Жазони ижро этиш муассасасида қилмишларимни ўйлаб, хатоимни тушуниб етдим ва пушаймон бўлдим. Ҳунармандчилик билан шуғулланиш ниятидаман.

Бу – бир кишининг бошидан ўтказган ва қилган хатоларидан чиқарган хулосалари. Мамлакатимизда байрам ва ҳайитлар арафасида турли хил жиноятларни қилган, чин кўнгилдан пушаймон бўлиб, тузалиш йўлига ўтган минглаб шахслар авф этилиб, уларнинг оилаларидаги ўн минглаб инсонлар хурсандчилигига сабаб бўлмоқда.

Олижаноб сифатларга эга бўлган киши бу дунёда инсонларнинг меҳр-муҳаббати, олқиши ва мақтовига сазовор бўлади, турли ёмонликлардан сақланади. Охиратда эса улуғ неъмат – жаннатга ва Раббимизнинг розилигига эришади.

Баҳриддин ХУШБОҚОВ
тайёрлади

Қозоғистонда ижтимий тармоқларни тартибга солиш борасида алоҳида қонун қабул қилиш зарур. Бу ҳақда Қозоғистон Республикаси Парламент Сенатида миллий қадриятларни оммалаштириш масалалари бўйича парламент эшитувида депутат Бакитжан Жумагулов маълум қилди, дея хабар бермоқда, zakon.kz мухбири.

«Биз ёшларни меҳнатсевар қилиб тарбиялашимиз лозим. Пандемия шароитида дунёда, шунингдек, ғоявий вируслар ҳам тарқамоқда. Ёлғон ахборот ушбу вирусни шу заҳоти ижтимоий тармоқлар орқали етказади. Шунинг учун, биз ижтимоий тармоқлар тўғрисида қонун қабул қилишимиз керак», - деди Жумагулов

Сенатор бу қонун "сўз эркинлигини бузиш эмас, балки ижтимоий тармоқларни қонунчилик доирасига киритиш ва уларнинг фойдаланувчиларини қонун олдида масъулиятини оширишдир", — дея қўшимча қилган.

«Глобаллашув даврида баъзи ёшлар қандай қилиб ғарбнинг номақбул гуруҳлари таъсирига тушиб қолишганини ҳатто сезмай ҳам қоладилар. Улар миялари заҳарланиши оқибатида қафасга тушадилар. Шу тарзда когнитив технологиялар жамоатчилик онгига таъсир кўрсатиш воситасига айланади. Биз учун миллий манфаат ва миллий қадриятларимизни ҳимоя қилиш энг муҳим бойликдир», — дея таъкидлади у.

Оксана Скибан, Нур Султон

Куни кеча Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратларининг “Ўзбекистон 24” телеканали орқали эфирга узатилган ёшларга мурожаатини томоша қилдик.

Бу долзарб мурожаат, айниқса, имом-хатиблар учун ёшлар таълим-тарбиясида, уларни муқаддас динимизга ёт турли оқимлар таъсиридан асраш, бу борада жипслашиб, ҳамжиҳат ҳаракат қилишда муҳим тавсиявий характерга эга.

Дарҳақиқат, бугун ёшлар таълим-тарбиясига эътибор ҳар қачонгидан ҳам долзарб аҳамият касб этиб бормоқда. Чунки фарзандларимиз тарбиясида кузатиладиган бўшлиқни дарҳол “тўлдирадиган” кучлар пайт пойлаб юрганини яхши биламиз. Улар бундай имкониятлардан устомонлик билан фойдаланишадики, афсуски, бунинг аччиқ хотиралари ҳали-ҳамон юрагимизни тирнайди.

Аслида, ёшларнинг турли оқимларга кириб қолиши ёки уларнинг ҳар хил иллатлар гирдобига тушиши илмсизликдан, оилада, маҳаллада, жамиятда тарбияни яхши олмагани оқибатида юзага келади.

Агар ота-она оилада фарзандлар тарбиясига жиддий эътибор қаратса, бу фарзандларни ҳеч қандай манфур ниятли кишилар йўлдан адаштира олмайди. Балки улар келажакда ота-онасига ва жамият равнақига ҳисса қўшадиган фарзандлар бўлиб вояга етади.

Бунга тарихдан бир мисол келтирсак. Ривоят қилинишича, халифа Ҳорун Рашид халқ ҳаётини ўрганиш учун фақирона кийиниб, бозорга тушибди. Бир қассобдан қўй сотиб олиб, ундан неча кило гўшт ва ёғ чиқишини сўрабди. Қассоб қўйни чамалаб, 14 кило гўшт ва 4,5 кило ёғ чиқишини айтибди. Уйга қайтгач, уни сўйдиришса, ҳақиқатан, қассоб айтгандек бўлибди.

Халифа ўша қассобни топтириб келиб, ундан дунёвий ва диний илмлардан сўрабди. Қассоб жавоб бера олмабди.

– Эй қассоб! Сенда ватанга муҳаббат, халқингга муҳаббат қани?! Наҳот ҳалол ва ҳаромнинг фарқига етмасанг? – дебди халифа. Кейин жар чақиртириб, қассобни дунёвий ва диний илм олмагани, ҳалол-ҳаромнинг фарқига бормагани учун бошқаларга ибрат бўлсин деб дорга остирмоқчи бўлибди. Эртаси куни халифа олдига икки ёш йигит келибди. Уларнинг одобини кўрган халифа “фарзандинг шундай  бўлса” деб қўйибди. Йигитчалар “Отамиздан сўралган саволларни биздан сўранг!” – дейишибди. 

Халифа йигитчаларни саволга тутиб, уларнинг зеҳни ва илмига қойил қолибди.

– Муҳтарам жамоа! Бола – лой, ота ва она кулол эмасми? Бола онадан ўғри, қотил ёки алдоқчи бўлиб туғилмайди. Уни тарбияловчи ота-она ва ташқи муҳитдир.

– Ҳукмни отамизга эмас, балки унинг отасига, яъни бобомизга чиқариш керак эди. Отамиз илмсиз бўлса ҳам, бизни илмли, маърифатли бўлишимизга шароит яратди. Отамиз таҳсинга лойиқдир, – деди қассобнинг катта ўғли.

Халифа узоқ сукут сақлаб, деди:  “Вазирим, сен истеъфога чиқ. Шу  йигитча  менга вазир бўлсин. Қассобнинг эса устига зарбоф тўн ёп, бу элга ибрат бўлсин. Чунки бизнинг келажагимиз – фарзандларимиз. Бола тарбиялашдаги олижаноблиги учун қассоб шунга лойиқ. Қассобнинг отаси тирик бўлса, олиб келинг, ўлган бўлса, гўрига ўттиз дарра уринг. Отаси унга қассобчиликдан бошқа нарсани ўргатмагани учун”, дебди.

Исломнинг дастлабки ўн уч йили ҳам бевосита инсонларнинг таълим-тарбиясига, ақидасига, одоб-ахлоқига катта эътибор қаратиш даври бўлган. Аллоҳ Таоло илк нозил қилган оят ҳам (Алақ сурасининг 1–5-оятлари), илм, таълим, тарбия, одоб-ахлоқнинг тамал тошини қўйиб берган.

Асрлар оша башарият қандай муваффақиятга эришган бўлса, ҳеч иккиланмай бунинг замирида одоб-ахлоқ, таълим-тарбия мужассам эканини эътироф этамиз. Одамлар мана шу олтин ҳалқалардан узоқлаша боргач, бошларига мисли кўрилмаган кулфатлар ёғила бошлади.

Муфтий ҳазрат ўз чиқишларида ёшлар таълим-тарбиясида ҳамжиҳатлик зарур эканини таъкидлаб, елкама-елка туриб, бўлинмай, Аллоҳнинг Китобига, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадисларига оғишмай амал қилиш кўплаб муваффақиятлар гаровилигини билдирди.

Дарвоқе, бугун ёши улуғ, ҳаёт тажрибаси катта инсонлар ёшларга насиҳат қилиши, улар ўртасида бирор ножўя хатти-ҳаракатни кўрса, дарҳол ундан қайтариши зарур. Бу иш ҳам динимизга, ҳам маънавиятимизга, ҳам қадриятларимизга ҳамоҳангдир.

Тамим Дорий розияллоҳу анҳу ривоят қилади: «Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Дин насиҳатдир”, дедилар. Бизлар “Ким учун?” дедик. У зот: “Аллоҳ учун, Китоби учун, пайғамбари учун, мусулмонлар уммати ва барча учун”, дедилар» (Имом Муслим ривояти).

Биз бугун мана шу ҳадисга риоя қилсак, муфтий ҳазрат айтганларидек, кўплаб натижаларга эришамиз, иншоаллоҳ.

Салоҳиддин ТОШОНОВ,

“Яккасарой” жоме масжиди имом-хатиби