muslim.uz

muslim.uz

“Экстремистик ғояларни  инкор қилишда шаръий далиллар”

Уларнинг  шаръий далилларни қўллаш борасидаги усул қоидалари яна қуйидаги қўшимча бандлардан иборат:

1.  Саҳобаи киромларнинг йўлларига эргашиш.

Улар шундай дейдилар: “Шубҳасиз саҳобаи киромлар динимизда улуғ мақом эгаларидир. Чунки Аллоҳ таолонинг ўзи уларни шарафлади, даража ва мартабасини кўтариб қўйди. Бу ҳақда ояти каримада шундай дейилади: “Муҳожирлар ва ансорларнинг дастлабки пешқадамлари ҳамда улар ортидан эзгулик билан борганлардан Аллоҳ рози бўлди, улар ҳам Ундан рози бўлдилар. Яна улар учун остида анҳорлар оқувчи, (улар) унда абадий мангу қоладиган (жаннат) боғларини тайёрлаб қўйди. Ана ўша улкан ютуқдир” (Тавба, 100).

Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу шундай деган: “Сизлардан кимки қаноат қилишни истаса, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари билан қаноат қилсин. Чунки улар бу умматнинг  қалбан энг беғубор одамлари, илмда энг етуклари, юзаки такаллуфдан йироқ бўлган, ҳолат(фаолият)да ҳам энг яхши инсонлар эдилар. Аллоҳ таоло уларни пайғамбарининг суҳбати учун муносиб кўрди. Уларнинг фазлу баракотини унутманглар ва уларнинг изидан эргашинглар. Ҳеч шубҳа йўқки, улар тўғри ва ҳидоят йўлидаги зотлардир”.  

Мазкур жамоаларнинг фикрида ҳам Китоб ва Суннатни тўғри англаб етиш фақат саҳобалар орқалигина бўлади. Зеро, улар Расулуллоҳ  соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бевосита гаплашган, ояти карималар нозил бўлишига айнан гувоҳ бўлган инсонлардир. Аллоҳ ва расулининг ҳукмларидан назарда тутилган мақсад-муддаони яхши англаган зотлар эдилар. Хоссатан, бидъатлар кўпайиб илм камайган, тушунчалар бузилиб суннатдан узоқлашилган кейинги асрларда бу масала жуда муҳимдир. 

Улар айни мавзу юзасидан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ушбу сўзларини далил қиладилар: "Сизлардан ким мендан кейин яшаса, кўп ихтилофларни кўради. Бас, сизлар менинг суннатимни ва мендан кейинги рошид халифаларнинг суннатини маҳкам тутинглар. Уларни маҳкам, жағ тиш билан тишлагандек тутинглар. Янги пайдо бўлган ишлардан сақланинглар. Чунки барча янги пайдо бўлган ишлар бидъатдир" (имом Абу Довуд ривоят қилган).

Улар Шотибийнинг қуйидаги гапини ҳам келтиради:

“Саҳобалар, тобеинлар ва уларга эргашганлардан иборат салафи солиҳларимиз Қуръон ва унга боғлиқ бўлган илмларни энг кўп билган инсонлар эдилар”.  

2.  Араб тилини яхши билиш. Мазкур масала ҳам Китоб ва Суннатнинг маъноларини яхши тушуниш учун зарурий омилдир. Айниқса, Қуръони карим нозил бўлган ва расуллуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларга гапирган шева ва услубдаги араб тилини чуқур билиш талаб этилади. Ислом  умматининг мужтаҳид ва алломалари Аллоҳ таъолонинг буйруқ ва  ҳукмларини ўзининг муносиб ўрнида етказиш учун Қуръони карим луғатига алоҳида эътибор қаратадилар. 

Ибни Абдулбарр бу ҳақида шундай деган эди:

“Аллоҳ  таъолонинг китобига изоҳ бўлмиш ҳадиси шарифларни тушуниш учун араб тили ва унинг калом хусусиятларини билишимиз талаб этилади. Араб тилининг беқиёс сўз бойлиги, шеърлари,  мажоз қоидалари, лафзий хитобидаги умумий ва хос томонлари ва яна ҳар кимнинг ўзлаштириш қобилиятидан келиб чиқадиган бошқа кўплаб имкониятлари борки, улардан кўз юмиб бўлмайди. Умари одил розияллоҳу анҳу бошқа ислом ўлкаларига, мусулмонларга  Қуръон ўргатганингиз каби суннат ва фариза (мерос илми)ни ҳамда наҳв (араб тили морфологияси) фанларини ўргатинглар, деган ёзма буйруқларни жўнатар эдилар.

3.  Бир бобда ворид бўлган далилларни ўзаро жамлаш (бир-бири билан мувофиқлаштириш).

Айтиб ўтилганидек, шаръий далиллар маълум бир қисм-қисм ҳолатда ворид бўлиб, уларнинг айримлари айримларини тўлдириб келади. Аммо уларнинг барчаси бир асосдан чиқиб келгандир. Аллоҳ таоло буни ўз оятида шундай ифодалайди:

“Унга олдидан ҳам, ортидан ҳам (ҳеч қандай) ботил (ноҳақлик) келмас. (У) ҳикмат ва ҳамд эгаси (томони)дан нозил қилингандир” (Фуссилат, 42).

Шунинг учун ҳам маълум бир бобда келган бир далилни олиб  айни шу бобдаги иккинчи далилни тарк қилинмайди. Зеро, бу иш далилнинг кесилиб қолишига олиб келади. Бу ҳақида Аллоҳ таоло шундай деди:

“Сўнгра сизлар яна ўша, бир-бирларингизни ўлдираяпсиз, бир қисмингизни юртларидан чиқариб юбораяпсиз, уларга қарши гуноҳ ва зулм ила ҳамкорлик қилмоқдасиз. Сизга (уларнинг душманларига қарашли) асирлар келса, товон билан қутқариб юбормоқдасиз, ваҳоланки, уларни чиқариб юбориш сизларга тақиқланган эди. Ёки китоб (Таврот)нинг бир қисмига ишониб, бир қисмини инкор этасизми? Сизлардан ким шундай қилса, унинг жазоси шу дунёда шарманда бўлиш, қиёмат кунида эса қаттиқ азобга гирифтор қилинишдир. Аллоҳ (бу) қилмишларингиздан ғофил эмасдир” (Бақара, 85).

Шунинг учун ҳам бир бобда келган барча далилларни бир ерга жамлаб улардан ҳар бир далил(насс)ини ўзининг муносиб ўрнига қўйиш керак.

Аммо шу гапларни айтаётган жамоаларнинг ўзлари ҳам айтганларидек, барча далилларни бир ерга жамлашда, улар орасини мувофиқлаштиришда жуда кўп мушкулликларга дуч келдилар. Мазкур мушкулотлардан бири (юзаки қаралганида) шаръий далиллар орасидаги ўзаро қарама-қаршилик ва турфа хиллик даражаси эди. Охир-оқибат ушбу жамоалар етук алломаларимиз асос солган далиллар орасидаги қарама-қаршиликни бартараф этишда қўлланиладиган илмий қўлланмалар ва усул қоидаларини қўллашга мажбур бўлдилар. Улар шунинг учун ҳам бу ҳақида қуйидаги  омилларни келтирадилар:

а) Усул уламолари томонидан эътироф этилган усул қоидалари асосида далиллар орасини жамлаймиз (ўзаро мувофиқлаштирамиз). Масалан, умумий масалани хосга, мутлақни (белгиланмаганни) муқайядга (белгиланганга), муташобиҳни муҳкамга, носихни мансухга қайтарамиз;

 б) усул уламолари кўрсатиб ўтган таржийҳ (қайси далил қувватлироқ эканини аниқлаш) қоидасига кўра далиллар орасини таржиҳ қиламиз. Аммо далиллар орасини мувофиқлаштириб бўлмайдиган ҳолатда таржиҳ қоидаси қўлланилмайди;

в) борди-ю далилларни мувофиқлаштиришга ҳам, уларни таржиҳ қилишга ҳам қодир бўлмасак, биз учун бу ишнинг ҳукми баён бўлганича уни тўхтатиб турамиз.    

4.  Ислом шариятидаги ҳукмлардан кўзда тутилган мақсад ва муддаони  англаб етиш. Мазкур жамоалар бу масалада Ибни Қайюмнинг қуйидаги сўзини келтиради:

“Албатта, Ислом шариатининг асоси ва биноси бандаларнинг дунё ва охиратдаги салоҳияти ва бошқа ҳикматлари устига қурилгандир. У ҳам бўлса тўлалигича адолат, тўлалигича раҳмат, тўлалигича салоҳият ва тўлалигича ҳикматдир. Демак, адолатдан айро бўлган ҳар қандай иш зулмга, раҳматдан айро бўлган ҳар қандай иш шафқатсизликка, салоҳиятдан айро бўлган ҳар қандай иш фасодга ва ҳикматдан айро бўлган ҳар қандай иш борки ўйин, эрмакка олиб борар экан, у асло шариат эмасдир. Гарчи мазкур ишга шаръий таъвиллар билан ёндашсалар ҳам”.

Улар яна – шаръий ҳукмлар ортидаги мақсадни англаб етиш мужтаҳид олимнинг фикрида мазкур ҳукмлар ҳақида тўлиқ тасаввурга эга бўлиш  имкониятини беради. Ана шундагина мужтаҳид олим масолиҳни (шаръий ҳукмлар ортидан келадиган диний ва дунёвий манфаатлар) белгилай олади. Далиллар устида мустақил ижтиҳод қилиб масалаларни шаръан ва ақлан ҳам тўғри еча олади. Шундан келиб чиқиб, барча масалаларни уламоларимиз зарурий, эҳтиёжий ва таҳсиний (бажариш ихтиёрий бўлиб чиройли кўрилган амаллар) туркумлар остида тадқиқ қилдилар. Улар уммат устидан зарарни даф қилиб, харажни (шаръий аҳкомларни бажаришдаги қийинчиликларни) кетказиш қоидаларини ишлаб чиқдилар. 

Мазкур  қоидалар орқали мужтаҳид олимлар далилларни тўғри қўллаш ва ижтиҳоди борасидаги тойилишлар ва далилларни  ўзгартириб талқин қилишлардан сақланадилар, дейдилар.

Улар айни масалалар юзасидан бундан бошқа сўзларни ҳам айтиб ўтадилар. Аммо биз шу ерда мазкур жамоалар суянадиган ушбу усул ва қоидаларини зикр қилишни тўхтатамиз. Зеро, бу қоидалар уларнинг истидлол (шаръий ҳукмлар усидаги далиллар) борасидаги ўз мазҳабларига хос бўлган қоидаларидир. 

(Изоҳ: муаллиф бу сўзлари билан мутаассиб жамоалар ҳам маълум бир усул қоидаларини ишлаб чиқишга мажбур бўлишларини кўрсатиб бермоқчи. Тарж.).

 

Экстремистик ғояларни  инкор қилишда шаръий далиллар” китобидан.

Таржимон: Тоҳир Воҳид

السبت, 14 تشرين2/نوفمبر 2020 00:00

Саждадаги дуо мустажоб

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Банданинг Роббисига энг яқин пайти у сажда қилганидадир. Бас, дуони кўпайтиринглар», дедилар».

Шарҳ: Намоз банданинг ўз Роббиси билан яккама-якка муножотидир.

Намоз мўминнинг меърожидир, у банданинг Аллоҳнинг ҳузурида ўзини энг хор ва энг паст тутган ҳолидир.

Сажда эса намознинг бандалик энг равшан намоён бўлиб, хорлик ва зорлик зоҳир бўладиган жойидир. Банданинг зорлиги қанчалар ошса, Аллоҳга шунчалар яқинлашади. Шунинг учун ҳам банда саждада Роббисига энг яқин ҳолда бўлади. Роббисига яқин турганда сўрагани қабул бўлиши шундан. Шунинг учун ҳам саждада кўпроқ дуо қилиш керак.

Имом Муслим ва Аҳмадлар ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Огоҳ бўлингким, мен рукуъда ва саждада турган ҳолимда Қуръон қироат қилишдан наҳйи қилиндим. Аммо рукуъда Аллоҳни улуғланглар, саждада эса дуо қилишга ижтиҳод қилинглар. Ижобат бўлиши аниқдир», деганлар.

«Ҳадис ва ҳаёт» китобидан

НАЗМ

 

(7) Калом сифатиға ишоратдур

 

Яна бир каломдур сифати,

Баркамолу тамомдур сифати.

Мутакаллимдур-у калом била,

Не тилу не оғиз, не ком била.

Нукталар, ҳарфсиз, иборатсиз,

Ҳақ адамға деди ниҳоятсиз.

Адам ул сўз  била вужуд ўлди,

Мунча тор ўлди, мунча пуд ўлди.

 

НАСРИЙ БАЁН

  1. Калом сифатининг шарҳи

 

Аллоҳ таъолонинг яна бир сифати каломдир. У зотнинг сифати баркамол ва мукаммалдир. У зот мутакаллимдир – сўз билан сўзловчи вагапирувчидир, лекин Унинг сўзлаши (инсонларда бўлганидек) тил билан, оғиз билан, танглай воситаси билан эмас.

Нукталар – покиза сўзлар, латиф гаплар, рамз ва ишоратга тўла каломларни Аллоҳ таъоло адамга – йўқликка ҳарфсиз, матнсиз ҳолда ниҳоятсиз – чек-чегарасиз айтди. Йўқлик у сўз билан бор бўлди, борлиққа айланди. Шунча тору пуд – ўриш ва арқоқ, яъни яқин, маҳкам муносабат (бир-бирига боғлиқ неча мавжудот) пайдо бўлди.

 

ИЗОҲ. Калом сифати аҳкомга – ҳукмларга тааллуқлидир. Аллоҳ таъолонинг ҳукмлари Ўз зоти билан қоим бўлган азалий каломининг тажаллийси билан  бўлиб,  бу  эса  мўъжиза  Китоби  –  Қуръони  карим  орқали  намоён бўлади.

Баъзи ақоид китобларида Аллоҳ таъолонинг субутий сифатлари саккизта деб саналган бўлиб, саккизинчи таквиндир.

(8) Таквин жаноби Ҳақнинг билфеъл  яратмоқ  сифатидир.  Бутун  бу  борлиқларнинг  ҳақиқий  яратувчиси Аллоҳ таъолодир. Бутун мукаввинот (яратилган, мавжуд нарсалар) ҳодисдир – кейин пайдо бўлгандир. Ҳодис бўлган бу мукаввинотни энг гўзал, энг мукаммал  ва  энг  одил  бир  шаклда  таквин  этган  –  яратган  зот  Удир.  Қилган ишларида  ҳикмат эгасидир, ҳукмларида эса одилдир.

 

Насрий баён ва шарҳ муаллифи:

Мирзо КЕНЖАБЕК

 

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бирортангиз тик туриб ичмасин”, дедилар (Имом Муслим ривояти).

Доктор Абдураззоқ Киляний айтади: “Овқат ва сувнинг ўтирган ҳолатда ейиш ва ичиш соғлиқ учун ҳавфсиз ва фойдалидир. Бунда инсоннинг ошқозони тинч ва бўшашган ҳолатда бўлади, бу эса ўз навбатида сувни ошқозонга ҳеч қандай тўсиқларсиз тўғри келиб тушишини таъминлайди.

Ўтириб ичилганда сув аввал ошқозонга тушиб, кислотали муҳит билан қоришади, сўнгра организмдаги микробларни тозалайди ва ўн икки бармоқ ичакка ўтади. Бу инсон организмини турли касалликлардан ҳимояланашига сабаб бўлади. Инсон тик туриб сув ичганда эса, сув тўғридан-тўғри ўн икки бармоқ ичакка ўтиб кетади. Бу инсон саломатлиги учун хавфли ва зарарлидир.

Қаранг, бу жуда ҳам осон, аммо савоби улкан, гуноҳларни кетказувчи, жаннатга етказувчи бўлган амалдир. Лекин дангасалигимиз, бепарволигимиз оқибатида бунга эътибор бермаймиз, амал қилмаймиз. Кўпчилигимиз ҳатто билмаймиз ҳам. Аввал билмасак, энди билиб олдик. Энди билганимизга амал қилайлик ва бошқаларга ҳам етказайлик.

Зеро, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини ёйилишига хизмат қилиш у зотга бўлган муҳаббат ва эҳтиромнинг юксак намунаси ҳисобланади. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам суннатларини аниқлик билан етказганларнинг ҳаққига: “Менинг гапимни эшитиб, ёдлаб, сингдириб, сўнгра етказган одамни Аллоҳ неъматлантирсин”, деб дуо қилганлар (Имом Термизий ривояти).

Аллоҳ таоло барчамизга ҳар бир ишда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига амал қилишимизга тавфиқ ато этсин, омийн!

Аллоҳумма солли ва саллим ъала Муҳаммадин ва ъала оли Муҳаммад

Даврон НУРМУҲАММАД

Видеолавҳалар

Top