muslim.uz
Ҳар бир ҳодиса Аллоҳ иродаси ила бўлажак
Улуғ ҳикмат соҳиби Аллоҳ таоло «Жосия» сурасининг 3-ояти каримасида марҳамат қиладики:
« Албатта, осмонлару ерда мўъминлар учун оят(белги)лар бордир».
Ушбу ояти каримага мувофиқ, табиатдаги тирик организмларнинг ҳаёт кечиришига тафаккур назаримиз билан қарасак, қуйидаги боғланишни кўришимиз мумкин:
бир жойда яшайдиган организмлар бир-бирига ҳеч қандай таъсир кўрсатмайди;
бир жойда яшайдиган организмларнинг биттаси ёки иккаласи ҳам салбий таъсир остида бўлади; (паразитлик, йиртқичлик).
бир жойда яшайдиган организмларнинг биттаси ёки иккаласи ҳам фойда олади.
Учинчи ҳолат бўйича фикр юритсак. Бир жойда яшаш иккала организм учун ҳам фойдали бўлиш ҳолати «мутуализм» (лотинча «мutus» – ўзаро) дейилади.
Масалан, микориза замбуруғлари ўсимликларнинг илдизларига яшай туриб, уларнинг илдизларига фосфор ва минерал моддаларни етказиб беради. Ўз навбатида замбуруғлар ҳам, илдизлардан углерод ва бошқа органик моддаларни олади. Ўрмонларда ёғоч қипиқлари билан озиқланиб яшайдиган чумолиларнинг (термит) айримларининг ичида бир ҳужайрали хивчинли содда ҳайвонлар яшайди. Ушбу чумолилар организмида ўша ёғоч қипиқларини парчаловчи ферментлар йўқлиги сабабли, бу вазифани бир ҳужайрали хивчинлилар бажаради. Яъни ёғоч қипиқларини парчаловчи ферментларни хивчинлилар ажратади. Чумолиларнинг хивчинлиларсиз яшай олмаслиги-ю, хивчинлиларнинг ҳам, фақат ўша чумолиларнинг ичагида яшашга «маҳкумлиги» ҳақида нима дейишимиз мумкин? Бундай ҳолатни Улуғ ва ҳикматли Яратгувчининг хоҳиши ва изни иродасисиз юзага келиши, мутлақо мумкин эмаслигини ҳар қандай инсофли одам яхши англайди.
Беда илдизида истиқомат қиладиган махсус бактериялар озиқланиши натижасида, боғланмаган азот ўғитга айланади. Демак, бактерияларнинг ўз “нафсини қондириши” яшил ўсимликларнинг яшашига, яшнашига энг муҳим омил ҳисобланади.
Инсонни тафаккурга чорлайдиган аломатлардан бири – чучук сувда кун кечирадиган айрим балиқлар тухумларини икки паллали юмшоқ танли-тишсизнинг мантия бўшлиғига қўяр экан. Балиқ тухумлари чиғаноқ ҳимоясида бўлиб, унга ҳеч қандай зарар келтирмайди. Улар бу юмшоқ танлидан фақат яшаш жой сифатида фойдаланади. Ажабо! Бу балиқларга бундай антиқа усулда тухумларини “ижарага” қўйишни ким ўргатди экан?
Акулалар ҳам тишларини антиқа усулда тозалашар экан, улар ўлжаларини еб бўлгандан сўнг сув юзасига чиқиб, оғизларини очиб туришар экан. Бунинг ҳикмати шундай эканки, тишларидаги овқат қолдиқларини лойхўраклар «иштаҳа билан» тозалаб қуйишар экан.
Ажабо! Бундай услубдаги овқатланишни лойхўраклар кимдан ўргана қолибди?
Ва яна аксинча, бегемотлар ҳам озиқланиб бўлишгач, йирик сув ҳавзаларига тушиб олади. Улар баҳайбат оғизларини очганда, балиқлар галаси ҳеч сесканмасдан бегемот тишлари орасидаги озуқа қолдиқларини иштаҳа билан баҳам кўради. Ақлли бегемотлар балиқлар ўз ишларини якунлаганларидан сўнгина оҳисталик билан оғизларини ёпади.
Ёки мана бу ҳолатга диққат қилинг. Аниқланишича, бутун Африкада иккита бир хил жирафани топиш мумкин эмас. Бир қараганда, бу ҳайвонлар бир-биридан деярли фарқланмайди.
Лекин Кениядаги қўриқхона ходимлари томонидан турли мамлакатларда ўтказилган кўплаб тадқиқотлар натижасида равшан бўлдики, ҳар бир жирафанинг бўйнида фақат ўзига хос бўлган доғлар мавжуд бўлиб, уларнинг нақши бошқасида такрорланмас экан. Жирафага хос бўлган бу мўъжизавий ҳолни, олимлар ҳали изоҳлаб беролмаган ҳодиса – одамларнинг бир-бирига мутлақо ўхшамайдиган бармоқ изларига ҳам ўхшатса бўлади. Зеро, Аллоҳ таоло “Раъд” сурасининг 4-ояти каримаси охирида:
«...Бунда, албатта, ақл ишлатувчи қавмлар учун оят-белгилар бордир», деб марҳамат қилмоқда. Аммо биз қачон тафаккур юритамиз-у, қачон бу аломатларни англаб етамиз?! Бу аломатларни англаб олмоғимиз учун эса, диний фанлар билан бир қаторда, албатта, дунёвий фанларни ҳам пухта ўрганмоғимиз лозим бўлади. Аслида, Ислом динида илмни диний ва дунёвий деб ажратилмайди.
Энди какку қушнинг қуйидаги айёрона ишларига қаранг: Руминиядаги Орадия шаҳрида жаҳоннинг 78 мамлакатидан келтирилган 750 қуш турининг 10 мингдан зиёд тухумини ўзида мужассам этган антиқа музей мавжуд. Ушбу коллекцияда каккунинг тахминан 150 га яқин хилма-хил тухуми бор. Ажабо, биргина қуш турли-туман тухум қўйиши мумкинми? Ниҳоят зоологик ҳақиқат аниқланди: Энг муҳими шундаки, какку тухум қўйишдан олдин, қораялоқ, жиблажибон, малиновка, сойка ва шулар сингари қушларнинг инларидаги тухумларни кўриб, айнан уларнинг тухумларига ўхшаш тухумини бемалол ташлаб кетаверар экан-ки, бу тухумларни ўгай ота-оналар парваришлаб, вояга етказар экан.
Демак, мўъмин кишигина, тафаккур қиладиган қавмгина ерда ҳам, осмонда ҳам, ҳатто ўзида ҳам Аллоҳнинг буюк, қудратли яратувчи зот эканига далолат қилувчи аломатларни кўриши мумкин. Аллоҳнинг ҳидоятидан маҳрум, ғафлатда юрган кишилар учун эса бу мўъжизаларнинг ҳаммаси бўлиши мумкин бўлган оддий оддий бир ҳолдир. Худди шундай бўлиши лозимдек. Улар ўзларича мўъжиза кутади, мўъжиза талаб қилади. Аслида табиатнинг ўзи, борлиқдаги барча мавжудотлар, уларнинг яшаши, ҳаракати, аниқ бир қонуният асосида бошқарилиши мўъжиза эмасми?
Қутб оқ айиғи ҳеч қачон саҳрога яшашга интиқ бўлмаганидек, жазирама чўлнинг камтаргина хизматчиси бўлмиш туя ҳам, қаҳратон муз қояларига бориб яшашга орзуманд бўлмайди.
Ҳайвонот оламида кишиларни лол қолдирадиган аломатлар фақат бугина эмас. Қимматли вақтингизни олган ҳолда, айримлари ҳақида тўхталиб ўтмоқчиман. Аксарият ҳолларда, ҳайвонлар, паррандалар ёки ҳашоратларнинг ташқи ранги, шакли ўзи яшаётган муҳитга ўхшаш бўлади. Бешиктерватар, ниначи, яшил чигиртка ва шунга ўхшаш ҳашоратлар яшил япроқлар орасида яшаганидек, бошқа жониворларнинг ҳам, ўз ранглари ёки кўринишларига мос жой топганликлари уларнинг фаросатларига далолатми ёки Яратувчининг ҳикматигами? Куропаткин деган қушнинг ёз фаслида бошқа, қишда бошқача “либос” кийиши унинг кийимлари кўплигидан эмас, ҳарҳолда.
Балиқларнинг увилдириқ ташлаш жойига миграцияси ҳам, эволюциянинг тасодифий ҳодисаси эмас, Яратгувчининг бетакрор мўъжизасидир.
Шу ўринда “Ёшлар” телеканали орқали намойиш этилаётган илмий-маърифий кўрсатувнинг бир сонида, пингвинларнинг урғочиси тухумларини эркакларига ишониб топшириб, бир қанча вақт озиқланиб, куч-қувватга тўлишлари учун сафарга чиқишлари ҳақида маълумот берилди. Бу вақтда ота пингвинлар тухумларини оёқлари орасида, совуқдан сақлаб турадилар. Бу жонивордан ибрат олишимиз лозим бўлган жиҳатлари ҳам борки, кучли қор-бўронли совуқларда ҳам, йиртқич қушлар ҳужум қилганда ҳам, тухумларини ташлаб кетишни хаёлига келтирмайди. (ҳаётда ўз фарзандини кўча-куйда ташлаб кетаётган кимсаларнинг шу пингвинчалик фаросати йўқми? шу ҳайвондан ибрат олса бўлмайдими?). Улар совуқда жон сақлаш учун тўдалашиб, бир-бирига жипслашиб олади. Тўданинг ташқарисидагилар билан ичкарисидагилар вақти-вақти билан ўрин алмашади. Иссиққина жойини бировга бериш ҳатто ҳазрати инсонга ҳам малол келса-да, лекин бу ҳайвонлар бундай олийжанобликни бажонудил қилишади.
Ўрмонда яшаётган маймунлар турли-туман дарахтларнинг аччиқ баргларини истеъмол қилиши натижасида, ошқозонлари оғриб қолганида, одамлар тайёрлаб, ғамлаб қўйган ёғоч кўмирни ўғирлаб қочар экан. Табобатдан бехабар бу маймунлар, ана шу ёғоч кўмир, ошқозон оғриғи учун даво эканини билганини қаранг.
Касал бўлиб қолган қарғалар, печканинг мўрисидан чиқаётган тутунга ўзларини урганининг боиси шу эканки, улар бир муддат шу тутун ичида бўлса, касалликларидан асорат ҳам қолмас экан. Яна ўша ўрмон қарғалари, чумолиларнинг уясига туриб, уларнинг ғашига тегади. Жаҳли чиққан чумолилар қарғага ёпирилиб, унга ўзларидан чумоли кислотасини сепади. Бу фурсатда қарға ҳузур билан ҳатто қанотларини ҳам ёйиб юборади. Чумоли кислотаси қарғадаги турли паразит ва бактерияларни қириб ташлайди. Ажабо! Биз онгсиз деб ҳисоблаган бу қушлар, қайси табобат билим юртида таҳсил олишган экан?
Ҳайвонларнинг, қушларнинг турли-туман шаклдаги уя, ин қуриб олишлари ҳам, турмуш тарзи ҳам, табиатнинг тасодифий ҳодисаси бўлмай, Яратгувчининг иродасидир.
П. РАСУЛОВ,
“Хожа Бухорий” ўрта махсус
ислом билим юрти ўқитувчиси
Шавкат Мирзиёев маданият ва санъат соҳаси раҳбарлари билан учрашди
Кеча, 25 декабрь куни Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида маданият ва санъат соҳасидаги долзарб масалалар муҳокамасига бағишланган йиғилиш бўлиб ўтди. Бу ҳақда Ўзбекистон Республикаси Президентининг расмий веб-сайтида маълум қилинди.
Маълумки, мамлакатимизда барча тармоқлар қатори маданият ва санъат соҳаларини ривожлантиришга ҳам катта эътибор қаратилиб, бу борада кенг қамровли ишлар амалга оширилмоқда.
Айниқса, 2017 йил 3 август куни Президент Шавкат Мирзиёевнинг юртимиз ижодкор зиёлилари вакиллари билан ўтказган учрашуви соҳа ривожида янги тарихий даврни бошлаб берди. Ана шу учрашувда миллий маданиятимиз, адабиётимиз ва санъатимизни ривожлантириш билан боғлиқ долзарб масалалар танқидий таҳлил қилиниб, уларни ҳал этиш йўллари, ижодий уюшмалар ва давлат ташкилотлари олдида турган муҳим вазифалар кўрсатиб берилган эди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 22 декабрда Олий Мажлисга тақдим этилган Мурожаатномасида ҳам мазкур соҳа ривожига алоҳида урғу берилиб, халқимиз, жамиятимизнинг маънавий юксалишида маданият ва санъат аҳли олдида турган вазифалар аниқ баён қилинди.
Бўлиб ўтган мажлисда ана шу вазифаларни бажариш бўйича Маданият вазирлиги, Бадиий академия ва ижодий ташкилотлар раҳбарларининг ҳисоботлари тингланди. Уларнинг фаолиятига танқидий баҳо берилиб, бу борадаги ишларни фаоллаштириш ва янги босқичга кўтариш бўйича аниқ топшириқ ва кўрсатмалар берилди.
Давлатимиз раҳбарининг “Ўзбекистон Бадиий академияси фаолиятини ривожлантириш ва янада такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги қарори ижросини таъминлаш бўйича жадал иш олиб борилмоқда. Шунга қарамай, мажлисда Бадиий академия фаолиятида бир қатор камчилик ва муаммолар учраётгани, уларни тезлик билан бартараф этиш лозимлигига эътибор қаратилди.
Тегишли мутасадди раҳбарларга П.Беньков номидаги Республика рассомлик коллежида 400 ўринли, Республика дизайн коллежида 200 ўринли ўқувчилар турар-жойини қуриш бўйича қарор лойиҳасини тайёрлаш юзасидан топшириқ берилди.
Мажлисда маданият ва санъат соҳаларида сидқидилдан хизмат қилаётган ижодий ва техник ходимларни моддий ва маънавий қўллаб-қувватлаш, жумладан, уларнинг уй-жой, ижтимоий ва тиббий шароитларини яхшилаш, гонорарлар миқдорини ошириш, ёш истеъдод эгаларининг салоҳиятини юзага чиқариш бўйича олиб борилаётган ишларни изчил давом эттириш ғоят муҳим вазифалардан бири экани алоҳида қайд этилди.
Бир ҳақиқатни ҳеч қачон эсимиздан чиқармаслигимиз керак: мамлакатимизда маданият ва санъат тараққий этмаса, жамият ривожланмайди, деди Президентимиз. Халқимизнинг ривожланиш даражаси аввало миллий маданиятимизга қараб баҳоланади. Шу маънода, маданият – бу халқимиз, жамиятимиз қиёфасидир. Биз Ўзбекистоннинг янги қиёфасини яратишга киришган эканмиз, буни аввало миллий маданиятимизни ривожлантиришимиздан бошлашимиз лозим.
“Исламофобия” дан кўзланган ғаразли мақсадлар
Маълумки, ҳозирги замон ўзининг дунёдаги турли хил сиёсий, ғоявий қарама-қарши кучлар тўқнашуви жиддий тус олган даврлиги билан характерланади. Бу борада олиб борилган илмий таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, ҳозирги даврда ўз мустақиллигига эришган янги, ёш давлатлар ҳам узоқ йиллар давомида ўз турмуш тарзини белгилаб олган кучли давлатлар ҳам ана шундай ёвуз кучларнинг, мафкураларнинг кутилмаган хуружларига дуч келмоқда.
Дунё сиёсий манзарасида авж олиб бораётган глобал муаммолар ичида динлараро, миллатлараро, маданий-тамаддунлараро низолар ва тўқнашувларни, информацион-кибер терроризм, ноқонуний қурол ва наркотиклар савдоси, одам савдоси каби турли хилдаги таҳдид ва хавфларни санаб ўтиш мумкин.
Жумладан, диний ақидапарастлик халқаро терроризмнинг кенгайишига, ғарб давлатларида «исламофобия» жараёнининг кескин тус олиб, оммавий сиёсий даражада авж олишига олиб келмоқда. Мусулмонларнинг муқаддас дини бўлмиш ислом динини халқаро терроризм билан боғлашга уринишлар, ғарб матбуотида турли ҳажвий расмлар чоп этиш орқали пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломнинг шаънини таҳқирлашга қаратилган ҳатти-ҳаракатлар, миллионлаб одамларнинг миллий ғурури ва нафсониятига тегадиган бирёқлама, асоссиз баҳо ва хулосалар калтабинларча баён қилинмоқда.
«Исламофобия» – исломдан ва мусулмонлардан қўрқув ва уларга нафрат туйғуси билан қараш демакдир. Шу билан бирга ислом динини қолоқ, мусулмон маданиятини эса қотиб қолган, ҳурфикрликка мойил бўлмаган, патриархал, аёллар фаолиятини чеклайдиган ва бошқа маданиятларга таҳдид солувчи» каби ноўрин айбловларда намоён бўлмоқда.
Ислом динини агрессивликда, террорчиликда айблаш жаҳон миқёсида ислом нуфузининг, ислом мавқеининг ошиб боришидан талвасага тушиш, глобал иқтисодий, сиёсий маданий ва демографик жараёнларда гегемонлигини тарихан йўқотаётган постиндустриал жамиятларнинг сиёсий кучлари учун хосдир.
Малайзия халқаро ислом университети профессори Лоуей Сафи фикрига кўра, ҳозирги кунларда «исламофобия»нинг қуйидаги кўринишлари мавжуд:
- Исломий дунёқарашни, урф-одатларни бузиб кўрсатиш;
- Ислом динининг радикал диний уюшмалар ғоялари билан алоқаси борлигини «тасдиқлаш» учун турли «тадқиқотлар» олиб бориш;
- Ислом динини ғарб жамиятлари учун гўё нотинчлик манбаи сифатида кўрсатиш;
- Мусулмон оламига нисбатан ноҳақлик ҳолатларни оқлашга уриниш.
Кўпчилик тадқиқотчилар фикрига кўра, исламофобия Ғарб мамлакатларида, мусулмонлар сони кескин ошиб бораётгани ва исломни Ғарб цивилизациясига рақобат уйғотаётгани сабабли сақланиб келмоқда. Шу ўринда бу ерда истиқомат қилувчи мусулмонлар ғарб урф-одатларини ўзларига сингдириш эмас, балки ислом қадриятларини атрофга ёйиш ходисалари ортиб бормоқда. Чунки, социологларнинг таъкидлашича, XXI асрда ислом бошқа динларга қараганда тезроқ тарқалиб тараққий этиш имкониятига эга. Бунга мисол, бугунги кунда дунё мусулмонларининг сони қарииб 1,8 млрдга етган. Бошқача айтганда мусулмонларнинг сони 2025 йилга бориб дунё аҳолисини 30% ташкил этади.
Ғарб оламида исломга душманлигини кўз-кўз қилиб, миллатлар ҳамда динлар ўртасида низо оловини ёқишга уринган баъзи фитначиларнинг ўзлари, дунё аҳолисининг нафратига учрамоқдалар. Исломофобларнинг ҳаракатлари нафақат дунё мусулмонларига, балки Ғарбнинг етакчи компанияларига ҳам зиён етказмоқда. Бундай шуҳратпарастлар қайси давлатдан бўлса бутун дунё мусулмонлари томонидан эълон қилинаётган бойкотлар натижасида ўша давлат иқтисодиёти зарар кўрмоқда.
Шу ўринда исламофобия муаммолари оммавий тус олиб келаётган бир пайтда, Ўзбекистон терроризмга қарши кураш исламофобияга айланишига ва бу ҳолат очиқ ёки пинҳоний ҳолатларда ислом дунёси билан қарама-қаршиликка олиб келишига қатъиян қарши чиқмоқда. Мазкур масалада Ўзбекистоннинг Биринчи Президенти И.Каримов: «Кимга қандай туюлмасин, бугун динимизнинг асл моҳиятини асраш, унинг маъно-мазмуни нақадар пок ва эзгу эканини, дин биз учун асрлар давомида ўзлигимизни, миллатимиз, наслимизнинг энг яхши қадриятларини сақлаб қолишда буюк ҳаётбахш куч бўлиб келаётганини такрор ва такрор таъкидлашимиз, бу ҳақиқатни одамларнинг онгига сингдиришимиз даркор», деб таъкидлаган эди.
Сўнги йилларда турли мамлакатларда исломга нисбатан бўлаётган тазйиқлар, исламофобия тусини олган ҳолатларни кўпайиши бизни ҳам ташвишга солиши турган гап. Шу билан бирга бу ҳолат бизнинг тинчлик ва барқарорлик йўлида эришган кўп йиллик ютуқ ва хатти-харакатларимизни йўққа чиқариб, экстремизм ва терроризмни янада кучайтириб юбориши эҳтимоли мавжуд.
Ўзбекистон нафақат ўз халқининг тинчлиги учун, балки она сайёрамиздаги миллион-миллион одамларнинг ҳаётини сақлаш учун ҳушёрликка чақирганини дунёнинг етакчи сиёсатчилари, давлат арбоблари тан олмоқда ва давлатимизнинг ана шундай мураккаб вазиятда, ҳар қандай иккиланишдан холи бўлган сиёсатига ҳурмат ва эҳтиромини билдирмоқда.
М.Муҳаммадсаид
Урганч тумани “Эшон бобо” масжиди имом-хатиби
51-сайлов округида такрорий сайлов ўтказилади
Тошкент шаҳар халқ депутатлари туман Кенгашларига Тадбиркорлар ва ишбилармонлар ҳаракати – Ўзбекистон Либерал-демократик партиясидан 114, Ўзбекистон “Миллий тикланиш” демократик партиясидан 45, Ўзбекистон Халқ демократик партиясидан 41, Ўзбекистон “Адолат” социал-демократик партиясидан 33, шунингдек, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларидан 46 нафар фуқаро депутат этиб сайланди. Бу ҳақда ЎзА хабар берди.
Бу ҳақда 24 декабрь куни Тошкентда бўлиб ўтган Тошкент шаҳар халқ депутатлари туман Кенгашлари сайловининг дастлабки натижаларига бағишлаб оммавий ахборот воситалари вакиллари учун ўтказилган брифингда маълум қилинган эди.
279-сайлов округида депутатлар сайланди. Ўзбекистон Республикасининг “Халқ депутатлари вилоят, туман ва шаҳар Кенгашларига сайлов тўғрисида”ги Қонунининг 42-моддасига асосан 51-сайлов округида такрорий овоз бериш ўтказилади.
Такрорий овоз бериш икки ҳафта ичида қонун талабларига риоя этган ҳолда ўтказилади.
Сайланганларнинг 65 нафарини хотин-қизлар, 17 нафарини 30 ёшгача бўлганлар ташкил этади.
Иқтисодчилар 78 нафар, педагоглар 55 нафар, муҳандислар 45 нафар, шифокорлар 38 нафар, ҳуқуқшунослар 22 нафар ва бошқа касб эгалари 41 нафарни ташкил этади.
Эри вафот этган ёки ажрашган аёл қанча муддатдан сўнг турмушга чиқади?
Баъзан аёлларга хос муҳим масалаларда саволлар тушади. Жумладан, идда ва унинг моҳияти ҳақида билишни истаганлар кўп.
«Идда» сўзи луғатда «санаш», «ҳисоблаш» маъноларини билдиради. Шариатда эса, эри вафот этган ёки эридан ажрашган аёл турмуш қурмай туриши лозим муддат “идда” дейилади.
Идданинг ҳикмати: биринчидан, эридан ажраган аёл ҳомиладорми-йўқми аниқланади, бу билан насл аралашиб кетиши олди олинади. Иккинчидан, ўлган эрнинг ҳурмати бажо келтирилади. Учинчидан, эр билан бирга ўтказилган оила ҳаётининг ҳурматидан ҳам идда ўтирилади.
Англиялик олимлар бир эркак билан яшаб туриб, орада танаффус қилмай иккинчи эр билан яшай бошлаган аёлларнинг бачадонларида оғир касаллик пайдо бўлишини илмий жиҳатдан исбот қилишди.
Аллоҳ таоло марҳамат қилади:
«Талоқ қилинган аёллар, ўзларича уч қуруъ кутадилар. Уларга Аллоҳ уларнинг бачадонларида яратган нарсани яширишлари ҳалол эмас. Агар Аллоҳга ва охират кунига имонлари бўлса» (Бақара, 228).
Ушбу оятда талоқ қилинган ҳайз кўрадиган аёлнинг идда муддати баён қилинган. Ояти каримадаги «қуруъ» сўзи поклик ва ҳайз маъноларини англатади. Ҳанафий мазҳабимизда унинг ҳайз маъноси олинган. Эридан ажралган хотин иддаси талоқдан сўнг уч ҳайз кўриб, учинчи ҳайзидан пок бўлиши билан тугайди.
Аллоҳ таоло аёлларнинг бачадонларида яратган нарса ҳомиладир. Ажралишган мўмина-муслима аёл ҳомиладор бўлса, ҳомилам йўқ, уч марта ҳайз кўрдим, деб бошқа эрга тегиб кетмаслиги лозим.
Талоқ сурасининг олтинчи оятида бундай дейилган:
«Аёлларингиздан ҳайздан умидсиз бўлганларининг иддалари, агар шубҳа қилсангиз, уч ойдир. Ҳайз кўрмаганларининг ҳам. Ҳомиладорларнинг белгиланган муддати ҳомилаларини қўйишларидир».
Ёши ўтгани туфайли ҳайз кўришдан қолган аёлларнинг талоқдан кейинги иддаси уч ой. Турли сабабларга кўра ҳайз кўрмайдиган аёл эри билан ажралишса, уч ой идда ўтиради. Ҳомиладор аёл талоқ қилинса, кўз ёриши билан иддаси чиқади.
Имом Термизий келтирган ривоятда:
«Субайъа розияллоҳу анҳо эрининг ўлимидан йигирма уч ёки йигирма беш кун ўтиб туғди. Сўнгра никоҳланмоқчи бўлди. Бу нарса унга инкор қилинди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга маълум қилинганида: “Агар эрга тегмоқчи бўлса, муддати келди”, дедилар», дейилган.
Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади:
«Қачон мўминаларни никоҳлаб олсангиз, сўнг уларга (қўл) тегизмай туриб талоқ қилсангиз, сиз учун улар идда сақлаш мажбуриятида эмаслар» (Азҳоб, 49).
Никоҳ ақдидан сўнг бирга яшамай ажралишган аёл идда ўтирмайди.
Бақара сурасининг икки юз ўттиз тўртинчи оятида бундай дейилган:
“Сизлардан вафот этиб жуфтларини қолдирганларнинг аёллари ўзларича тўрт ой ўн кун кутарлар”.
Эри ўлган ҳар бир аёл умр йўлдоши ҳурмати учун тўрт ой ўн кун идда ўтириши вожиб бўлади.
ЎМИ Матбуот хизмати
Мақолалар
