Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо ривоят қиладилар: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қалбида Қуръондан ҳеч нарса бўлмаган инсон хароба уй кабидир”, деб марҳамат қилдилар.(Термизий ривояти.) 

*    *    * 

Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилдилар: “Қуръонни ёдлаган қорига (қиёмат куни) “Ўқи, кўтарил ва дунёда тиловат қилганингдек тиловат қил. Сенинг манзилинг охирги ўқиган оятингдадир”, деб айтилади”. (Термизий ва Насоий ривояти.) 

*    *    *  

Муоз ибн Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким Қуръонни ўқиб, ундаги ҳукмларга амал қилса, қиёмат кунида Аллоҳ таоло унинг ота-онасига тож кийдиради. Унинг нури дунё уйларидаги қуёш нуридан кўра ёрқинроқдир. Бунга амал қилган инсон ҳақида гумонинг қандай?”. (Абу Довуд ривояти.)

Абу Умома Боҳилий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу  алайҳи васаллам: “Қуръон ўқинглар, зеро у қиёмат кунида ўз эгалари учун шафоатчи бўлиб келади”, деб марҳамат қилдилар. (Муслим ривояти.)

*   *   *

Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу  алайҳи васаллам: “Фақат икки нарсада ҳасад қилиш жоиз: Аллоҳ унга Қуръонни ато қилган бўлиб, кечаю кундуз унинг тиловати билан машғул бўладиган кишига ва Аллоҳ таоло унга мол дунё ато қилган бўлиб, кечаю кундуз уни инфоқ қиладиган кишига”, дедилар.(Бухорий ва Муслим ривояти)

*   *   *

Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳуданРасулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деб марҳамат қилганлари ривоят қилинади: “Аллоҳ таоло айтади: “Кимни Қуръон ўқиш ва менинг зикрим уни бошқа нарсаларни сўрашдан тўсиб қўйса, мен унга сўраганларга берганимдан кўра кўпроғини бераман. Аллоҳ таоло каломининг бошқа каломларга нисбатан фазли Аллоҳ таолонинг бандаларга нисбатан фазли кабидир”. (Термизий ривояти.)

*   *   *

Бизни кузатиб боринг ва мусобақа расмларидан баҳраманд бўлинг 

Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Сизларнинг яхшиларингиз Қуръонни ўрганиб, бошқаларга ўргатганларингиздир”, деб марҳамат қилганлар.

*    *    *

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қуръонни ўқиган ва унга моҳир бўлган қорилар улуғ ва мукаррам фаришталар билан бирга бўлади, Қуръонни тутилиб-тутилиб ўқиган ва қироат унга машаққатли бўлган киши учун икки ажр бордир”, деб марҳамат қилдилар. (Бухорий ва Муслим ривояти.)

*    *    *

Абу Мусо Ашъарий[1]розияллоҳу анҳу айтади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: “Қуръон ўқийдиган мўминнинг ўхшаши утружжа[2] кабидир, унинг ҳиди ҳам, ўзи ҳам шириндир. Қуръон ўқимайдиган мўмин ўхшаши ҳурмо кабидир, унинг таъми ширин бўлиб, ҳиди бўлмайди, Қуръон ўқийдиган мунофиқнинг ўхшаши райҳон кабидир, ҳиди ҳушбўй, лекин мазаси аччиқдир. Қуръон ўқимайдиган мунофиқнинг ўхшаши эса ҳанзала[3]кабидир, унинг ҳиди ҳам йўқ, таъми ҳам аччиқдир”. (Бухорий ва Муслим ривояти.)

*    *    *

Маълумки, жамиятнинг барқарор бўлиши, ёшларнинг миллий-диний қадриятларга содиқ ҳолда тарбия топиши, оилаларда соғлом муҳитни шаклланишида аёлларнинг ўрни беқиёс.

Бугунги кунда юртимизда хотин-қизларнинг илм олиши, касб-ҳунарли бўлишига алоҳида эътибор қаратиб келинмоқда. Аёлларга ғамхўрлик қилиш, уларни ҳар тарафлама қўллаб-қувватлаш юртимизда давлат сиёсати даражасига кўтарилган.

Ушбу жараён ўз навбатида барча соҳада бўлгани каби Ўзбекистон мусулмонлари идораси тизимида ҳам тизимда фаолият кўрсатаётган хотин-қизларнинг малака ва кўникмаларини ошириб боришга алоҳида эҳтимом билан ёндашишни талаб этади.

Шунга мувофиқ Ўзбекистон мусулмонлари идораси, Ўзбекистон хотин-қизлар қўмитаси,  Дин ишлари бўйича қўмита, Тошкент ислом университети, “Маҳалла” жамоат фонди, “Оила” илмий-амалий маркази томонидан отинойиларнинг диний экстремизм ва миссионерликка қарши кураш кўникмаларини кучайтиришга қаратилган ҳудудий ўқув-семинар машғулотлари ташкил этиш бўйича қўшма қарор қабул қилинган бўлиб, қарорга асосан вилоятлар бўйлаб ҳудудий семинар машғулотларини ўтказиш йўлга қўйилди.

25 апрел куни қарор иловаларига асосан мазкур семинарнинг Самарқанд вилояти босқичи бўлиб ўтди. Машғулот Самарқанд шаҳар “Ёшлар маркази”нинг анжуманлар залида ўтказилди. Тадбирда вилоятда фаолият кўрсатаётган 300га яқин отинойилар иштирок этдилар.

Маърузаларни вилоят бош имом хатиби З.Эшонқулов, Ўзбекистон мусулмонлари идораси мутахассиси М.Абубакирова, Вилоят ҳокими ўринбосари, Хотин-қизлар қўмитаси раиси М.Н.Гафурова, “Оила” илмий-амалий маркази мутахассиси М.Ҳамидова  олиб борди.

Семинар давомида аёлларнинг диний ва миллий қадриятлар, маросимлар, урф-одатлар ҳақидаги билимларини янада оширишга доир қатор тавсия ва кўрсатмалар бериб ўтилди.

Диний экстремистик оқимлар, ҳамда тубан “оммавий маданият”нинг вояга етмаганлар ва ёшлар онгига салбий таъсирининг олдини олиш, 12 йиллик таълимнинг мажбурийлиги мазмун моҳияти бўйича қатор аҳамиятли маълумотлар тақдим этилди.

Ўз жонига қасд ва суиқасд қилиш, миссионерликнинг кўринишлари, фуқароларнинг доимий яшаш манзилларидан узоқ муддатга чиқиб кетиши каби салбий иллатларнинг олдини олиш, ёшларни турли бузғунчи ва ёт ғоялар, мафкуравий хуружлардан асраш, уларда соғлом турмуш тарзини шакллантириш, Маҳаллаларда ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлаш, жамиятда ва оилада аёлнинг ўрни ва масъулияти, қайнона-келин муносабатлари тўғрисида ўзаро фикр алмашилди, мунозаралар олиб борилди. Жойлардаги фаолият давомида юқоридаги салбий ҳолатларни олдини олиш бўйича отинойилар зиммасига тушадиган вазифа ва масъулиятлар кўрсатиб ўтилди.

Шуни таъкидлаш лозимки, жамият орасида турли бидъат-хурофотларга қарши курашиш, салбий иллатларнинг урчишини олдини олиш ишларида маърифатли отинойиларнинг ҳиссаси беқиёс ҳисобланади. Шунинг учун отинойилар билан доимий ишлаш, уларнинг билим ва савиясини ошириб бориш бугунги давр тақозо этган муҳим вазифалардан биридир.    

Н.Темирова

Ўзбекистон мусулмонлари  идораси

Самарқанд вилояти вакилининг хотин-қизлар

 масалалари бўйича маслаҳатчиси

بسم الله الرحمن الرحيم

Муҳтарам жамоат! Аллоҳ таоло инсонни мавжудотларнинг энг шарафлиси этиб яратган. Ислом дини инсонларни икки дунё саодатини қўлга киритиш учун лозим бўлган барча нарсаларни баён қилиб берган. Инсонлар динимиз кўрсатмаларига  риоя қилиб яшасалар, дунёда тинч-омонликда яшаб, саодатли ҳаёт кечирадилар. Буюк ватандошимиз Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ ривоят қилган ҳадисда шундай дейилган:

عَنْ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍرَضِيَ الله عَنْهُ عن النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الْحَلَالُ بَيِّنٌ وَالْحَرَامُ بَيِّنٌ وَبَيْنَهُمَا مُشَبَّهَاتٌ لَا يَعْلَمُهَا كَثِيرٌ مِنْ النَّاسِ فَمَنْ اتَّقَى الْمُشَبَّهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وَعِرْضِهِ وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ كَرَاعٍ يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكُ أَنْ يُوَاقِعَهُ أَلَا وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى أَلَا إِنَّ حِمَى اللَّهِ فِي أَرْضِهِ مَحَارِمُهُ أَلَا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ أَلَا وَهِيَ الْقَلْبُ.

رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ

Яъни, Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳалол очиқ ойдиндир, ҳаром очиқ ойдиндир. Улар орасида кўпчилик одамлар билмайдиган шубҳали нарсалар бор. Ким шубҳали нарсалардан сақланса, дини ва шаъни учун пок тутибди. Ким шубҳали нарсаларга тушса, худди қўриқхона атрофида чўпонлик қилиб, унга ўтиб кетай деган чўпонга ўхшайди. Огоҳ бўлинг! Албатта, ҳар бир подшоҳнинг қўриқхонаси бордир. Огоҳ бўлинг! Албатта, Аллоҳнинг ердаги қўриқхонаси – ҳаром қилган нарсаларидир. Огоҳ бўлинг! Танада бир парча гўшт бор, у соғлом бўлса, бутун тана соғлом бўлади. У бузилса, бутун тана бузилади. Огоҳ бўлинг! Ўша нарса қалбдир”. Имом Бухорий ривоят қилган.

Ушбу ҳадиси шариф ҳалол нарсалар баён қилинганини, бандалар ҳаром ва шубҳали нарсалардан сақланиб, фақат ҳалолни талаб қилиши лозим эканини баён қиляпти.

Муҳтарам жамоат! Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг бир нечта ўринларида мўмин-мусулмон бандаларини ҳалол ризқ ейишга буюрган. Жумладан Аллоҳ таоло Бақара сурасида шундай марҳамат қилади:

يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ  

яъни: “Эй одамлар, ердаги ҳалол-пок нарсалардан тановул қилингиз ва шайтоннинг изларидан эргашмангиз! Албатта, у сизларга аниқ душмандир”(Бақара 168-оят).

Ушбу ояти каримада шайтоннинг изидан эргашиш ҳалол-пок ризқларни ейишга зид қилиб қўйилмокда. Бундан мурод – “Шайтоннинг йўлида юрганларни ҳалоллик йўлидан юришга қўймайди", деганидир. Ўтган аҳли солиҳларимиздан Саҳл ибн Абдуллоҳ: “Нажот уч нарсада - ҳалол ейиш, фарзларни адо этиш ва Набий алайҳиссаломга эргашишдадир”, деганлар.

Ҳалолдан ризқ ейиш деганда ейдиган нарсанинг ҳалол бўлишининг ўзи кифоя қилмайди. Балки унга ҳалол йўл билан эришиш лозим бўлади. Чунки истеъмол қилинадиган нарса гарчи шаръий жиҳатдан ҳалол бўлса-да, лекин айрим инсонлар уни ҳаром йўл билан қўлга киритиб истеъмол қилишлари ҳам мумкин.

Расулуллоҳ (с.а.в.) видолашув ҳажида кўп нарсаларни васият қилганлар. Шулар қаторида бошқа кишиларнинг молини зулм билан ейиш ҳаромлигини ўқтириб айтдилар: “Огоҳ бўлинглар! Албатта Аллоҳ таоло сизларга қонларингиз ва молларингизни бир-бирингизга ҳаром қилди”. Бу ҳадисдан маълум бўладики, инсонларнинг қонини тўкиш қанчалик ёмон амал бўлса, уларнинг молларини ноҳақдан ейиш ҳам шунчалик манфур (нафратли) амалдир.

Аллоҳ таоло яна бир оятда шундай марҳамат қилган:

وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ

Яъни, “Мол (ва бойлик)ларингизни ўрталарингизда ботил (йўллар) билан емангиз!” (Бақара сураси, 188-оят).

عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:» أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا اللَّهَ وَأَجْمِلُوا فِي الطَّلَبِ فَإِنَّ نَفْسًا لَنْ تَمُوتَ حَتَّى تَسْتَوْفِيَ رِزْقَهَا وَإِنْ أَبْطَأَ عَنْهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَجْمِلُوا فِي الطَّلَبِ خُذُوا مَا حَلَّ وَدَعُوا مَا حَرُمَ« .

رَوَاهُ ابن ماجة

Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Эй инсонлар! Аллоҳдан қўрқинг ва талабни гўзал қилинг! Чунки ҳеч бир жон гарчи (ризқи)  ундан кечикса-да, лекин ризқини тўлиқ олмагунича вафот этмайди. Шундай экан, Аллоҳдан қўрқинг ва талабни гўзал қилинг. Ҳалол бўлганини олинг ва ҳаром қилинганини тарк қилинг!”, дедилар”. Ибн Можа ривоят қилган.

Ушбу ҳадисда ризқни ҳалол-покиза йўл билан талаб қилишга, ҳаром йўлга зинҳор яқинлашмасликка тарғиб қилинмоқда.

Муҳтарам  жамоат! Ҳалоллик деганда нафақат ризқ талаб қилиш, балки барча ишларимизда ҳалол йўлни танлашимиз лозимдир. Ҳалолликнинг мезони кенгдир. Ҳар бир мўмин, у ким бўлишиданқатъий назар, ҳалолликка аҳамият бериши унинг жамият олдидаги бурчидир. Шунингдек, камолот топиши ҳамда Аллоҳ таолонинг фазлу-карамига эришиб икки дунё саодатини қўлга киритиши учун ҳалолликни лозим тутиш ўта аҳамиятлидир. Бу эса турли касб ва соҳаларда хизмат қилаётганлар иймону ихлос билан ҳалолликни лозим тутишини ифодалайди.

Жумладан: Нонвой эрта-тонгдан унни қориб, касбга киришар экан, ёпадиган нони ҳар бир инсоннинг қўлига ҳалол пок етиб бориши учун ундан покизалик талаб қилинади. Ҳатто пешонасидан томадиган терни ҳам қораётган хамирга томмаслиги чорасини кўриши лозимдир.

Қассоб ҳам сўяётган жонлиқни "Бисмиллоҳ"ни айтиб, ҳалол покиза сўйиши, жамиятга ҳалол гўшт тақдим қилишни ўзининг бурчи деб билиши ҳамда бу борада ўзини  омонатдор ҳис қилиши лозимдир.

Жамоат жойларида хизмат қилаётган ошпазлар, ҳатто идиш-товоқ ювушчилар ҳам покизаликка катта аҳамият қаратиши лозим бўлади.

Ҳайдовчилар ҳам белгиланган қонун-қоидаларга риоя қилиб, йўловчилар хавфсизлигини  кўзлаб ҳаракат қилиши ва ўзгаларга халақит бермасдан автоуловларни бошқариши лозим бўлади.

Ўқитувчи-муаллимлар ҳам дарс вақтини риоя қилиши ҳамда ўз касбининг омонатдори эканини асло унумасликлари лозимдир. Улар синфхонада 45 минут ёки 80 минут дарс вақтидан ҳар бир дақиқасини унумли фойдаланиши, ўқувчи ёки талабаларга манфаатли билимлари етказишга бор имкониятини сарфлаши, бунинг учун эса аввало дарсга яхши тайётгарлик кўриб вақтида келиши лозим бўлади.

Ўқувчи талабалар ҳам ўқитувчининг ҳамда синфдошларининг вақтини беҳуда зое қилмаслиги учун уй вазифаларини яхши тайёрлаб келишлари, бу борада уларни ота-оналари қаттиқ назорат қилишлари талаб қилинади.

Шунингдек, халқнинг соғлиғига масъул бўлган соҳа мутахассисларининг хизматлари ҳам алоҳида таҳсинга муносибдир. Шундай бўлса-да, уларга маслаҳатимиз беморларга нисбатан имкон қадар яхши муомала қилиши, уларни даволашда бор имкониятларини ишга солишлари лозим бўлади.

Худди шу каби бошқа барча соҳа вакиллари ҳам ҳалолликка аҳамият қаратиши, ўзлари Аллоҳ таолонинг ҳузурида ҳамда жамият олдида касбининг омондори деб билишлари лозим бўлади.

Муҳтарам жамоат! Ҳалоллик баъзан бандага қийин кўриниб, унинг нафсига ёқмаслиги мумкин. Лекин бандалар ҳалолликнинг ортида жаннат борлигини, шунингдек, ҳаромнинг ортида эса дўзах борлиги билиши ва шунга кўра амал қилиши лозим бўлади. Ҳадиси шарифда шундай дейилган: “Аллоҳ таоло жаннатни ва дўзахни яратган вақтида Жаброилни жаннатга жўнатиб: “Унга ва у ерда унинг аҳли учун тайёрлаб қўйган нарсаларимга қара”, - деди. У келиб унга ва у ерда Аллоҳ таоло жаннат аҳли учун тайёрлаб қўйган нарсаларга қаради. Сўнгра Аллоҳнинг ҳузурига қайтиб бориб: “Иззатингга қасамки, бу ҳақида эшитган киши борки, албатта, унга киради” деди. Сўнгра Аллоҳ жаннатга буюрди, у бажарилиши қийин ва инсоннинг нафсига зид амаллар билан ўралди. Аллоҳ таоло Жаброилга: “Унга қайтиб бор ва у ерда унинг аҳли учун тайёрлаб қўйган нарсаларимга қара”, - деди. Жаброил унга қайтиб келиб қараса, у бажарилиши қийин ва инсоннинг нафсига зид амаллар билан ўралибди-ку. У Аллоҳнинг ҳузурига қайтди ва: “Иззатингга қасамки, унга бирор кимса киролмаса керак, деб хавфсираб қолдим”, - деди. Аллоҳ таоло унга: “Дўзахга бор ва у ерда унинг аҳли учун тайёрлаб қўйган нарсаларимга қара”, - деди. Қараса, унинг баъзиси баъзининг устида турган эди. Шунда у (Жаброил) Аллоҳнинг ҳузурига қайтиб бориб: “Иззатингга қасамки, у ҳақида эшитмай қолган кимсагина унга кириши мумкин”, - деди. Аллоҳ унга буюрди, у шаҳватлар (нафснинг хоҳишлари) билан ўралди. Аллоҳ таоло: “Унга қайтиб бориб қара”, - деди. Жаброил қайтиб бориб қаради ва: “Иззатингга қасамки, ундан бирор кимса нажот топа олмай, унга кириб кетса керак деб қўрқиб қолдим”, - деди”, - деб айтдилар. Имом Термизий ривоят қилган.

Яҳё ибн Муоз раҳматуллоҳи алайҳ шундай деган: “Эй одам боласи, жаннат нафс хуш кўрмайдиган нарсалар билан ўралган. Сен эса (нафсингга эргашиб) уларни ёмон кўряпсан. Жаҳаннам нафс хоҳлайдиган нарсалар билан ўралган. Сен эса (нафсингга эргашиб) уларни талаб қиляпсан. Сен худди қаттиқ дардга чалинган бемор кабисан. Агар банданинг нафси муолажанинг оғриғига сабр қила олса, сабр сабабли шифога эришади. Агар унинг нафси муолажа сабабли етадиган оғриққа сабр қила олмаса, касали узайиб бораверади”.

Муҳтарам жамоат! Дуоларимиз ижабот бўлиши учун ҳам биз барча ишларда ҳалолликни лозим тутишимиз керак. Зеро ҳадиси шарифда шундай марҳамат қилинган:

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Эй инсонлар, албатта, Аллоҳ таоло покдир, пок (амал)дан ўзгасини қабул қилмас. Албатта, Аллоҳ таоло пайғамбарларни нимага буюрган бўлса, мўминларни ҳам шунга буюргандир. (Аллоҳ таоло): “Эй, пайғамбарлар! Пок (таом)лардан тановул қилингиз ва эзгу иш қилингиз! Албатта, Мен қилаётган ишларингизни билувчидирман (Муъминун сураси, 51-оят) деган, ҳамда: “Эй, мўминлар! Биз сизларга ризқ қилиб берган покиза нарсалардан енглар!” (Бақара сураси, 172-оят)деган. Сўнгра (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам) сочлари тўзғиб чанг-тўзонга беланиб, узун сафар қиладиган ва қўлларини осмонга чўзиб: “Эй Роббим, эй Роббим” – дея дуо қиладиган кишини (мисол тариқасида) зикр қилиб: “Унинг егани ҳаром, ичгани ҳаром, кийгани ҳаром, ҳаромдан озуқаланган, шундай экан, қандай қилиб (унинг дуоси) ижобат қилинсин”, дедилар”. Муслим ривоят қилган.  

Муҳтарам жамоат! Демак, ҳаётимизнинг барча ўринларида биз ҳалолликни лозим тутайлик. Ҳалоллигимиз бир-биримизнинг мулкимизга кўз олайтирмаслигимиз, касб-коримиздан келиб чиқадиган ишларни фидокорона бажармоғимиз, шунингдек, умматимизнинг барча ўзаро муносабатларида ҳалоллик акс этмоғи лозим.

Аллоҳ таоло халқимизнинг барча ишларини ҳалолдан бўлишини муваффақ қилсин, ҳалол касб қилаётган юртдошларимизнинг касби-корларига баракалар ато қилсин. Юртимизни ҳамиша тинч, осмонимизни эса мусаффо қилсин! Омин!

Кеча Хадичаи Кубро аёл-қизлар билим юртида Ислом тарихи фанидан 2-курслар талабалари учун “Илк жума намози ўқилиши” мавзусида очиқ дарс бўлиб ўтди. Фан ўқитувчиси Муҳаррам Қутбидинова талабалар билан ҳам якка, ҳам гуруҳ тарзида ишлаб, уларни дарсга тезда жалб қилиб олди. Икки гуруҳга ажралган талабалар устози қўллаган педагогик методлар ҳамда интерфаол услублар асосида уй вазифасини аъло даражада топширишди. Янги дарс “Нурул яқин” китобидан ўқиб, таржима қилинди, нотаниш сўзлар доскага ёзиб борилди. Ўқувчилар йўл қўйган хатолар ўз вақтида тўғриланди. Мустаҳкамлаш қисмида эса “Ақл чархи”, “Тезкор савол-жавоб” ҳамда “Чархпалак” методлари орқали ўтилган мавзу яна бир бор такрорлаб олинди.

Шу куни билим юртида “Энг яхши китобхон” танлови ғолиблари ҳам эълон қилинди. Унга кўра АРМ фаолиятидан энг кўп фойдаланган ва китобларга яхши муносабатда бўлган, кутубхона ривожига ҳисса қўшган устоз, ходим ва талабалар эсдалик совғалар ҳамда диплом билан тақдирланди.

1-даражали диплом: Дилдора Маҳмудова (ўқитувчи), Хуршида Қодирова (4-курс), Руқия Юсуфий (3-курс), Муниба Ҳайдарова (2-курс) ҳамда Ҳалима Саидакбархўжаева (1-курс);

2-даражали диплом: Гулчеҳра Зокирова (ўқитувчи), Муҳсина Исоқжонова (4-курс), Робия Маннобжонова (3-курс), Марям Аббосхўжаева (2-курс) ҳамда Муқаддас Бузрукхонова (1-курс);

3-даражали диплом: Комила Абдувалиева (ўқитувчи), Гулҳаё Орифжонова (4-курс), Сабоҳат Нуғмонжонова (3-курс), Оишахон Ёқубова (2-курс) ҳамда Иродахон Нодирова (1-курс) га насиб этди.

Нилуфар САИДАКБАРОВА,

Билим юрти ўқитувчиси

Ота-онанинг муҳим вазифаларидан бири – вояга етган фарзанди ўғил бўлса уйлантириш, қиз бўлса турмушга узатиш. Халқимизда “Тенгини топсанг текин бер”, деган мақол бор. Ҳамма шу мақолга амал қилишни истайди. Аммо ана шу тенгликка ҳар хил ёндошади. Масалан, биров бўлажак қудаларнинг бойликдаги баробарлигини тушунса, бошқа бири йигит ва қизнинг чиройини, яна бири уларнинг бўйи-бўйига мослигини назарда тутади...

Бу борада боболарнинг фикри қандай бўлган?

 “Ахлоқи муҳсиний”да ёзилишича: “Уламолардан бирининг соҳибжамол қизи бор эди. Шаҳарнинг ҳамма улуғлари қизнинг кўнглини олиш илинжида эди. Бу уламо қизини кимга берарга ҳайрон эди. Унинг бир ғайридин ҳамсояси бор экан. Уни чақириб, деди: “Эй ҳамсоя, менинг бир қизим бор, кўпчилик унинг кўнглини олиш илинжида, уларнинг қайси бирига розилик беришга ҳайронман. Сен нима маслаҳат берасан?”. Ғайридин деди: “Мен ислом динидан бегона кишиман, нечун бу сўзни мендан сўрайсан?”. Уламо деди: “Сен гарчи ислом динидан бегона бўлсанг-да, ҳар ишда тадбиркор инсонсан. Улуғлар кенгаш тўғрисида муболаға қилиб бундай деганлар: тўғри, донишманд киши билан кенгашиш керак. Ҳадисда ёзилганки: “Ал-мусташору муътаминун” (Шундай киши билан кенгашиш керакки, одам унга ишона олсин). Шундай экан, ҳозир сен қандай маслаҳат берсанг, мен шунга амал қиламан”. Ғайридин деди: “Никоҳдаги кифоят эру хотиннинг баробарлигидир. Кифоят мусулмонлар мазҳабида дин ва миллат билан бўлади, бизнинг одатимизда аслу насаб билан ва замона аҳли наздида мулк ва улуғлик биландир. Энди ўйлаб кўр, агар ўз динингга риоя қилсанг, дин йўлини ихтиёр қил, агар бизнинг расмимизга келсанг, насабга эътибор қил, агар замона аҳли одатига амал қилсанг, молу жоҳ талаб қил!””

Уламога бу жавоб хуш келди ва деди: “Дин ҳаммага баробар. Динни ихтиёр қилдим”. Унинг Муборак исмли ғоят олим ва диндор қули бор эди. У, мен Муборакдек иймонли диндорни билмайман. Демак, қизимни унга никоҳ қилиб берай, деб чақиртириб, қизини унга берди.

Ҳақ (пок ва олий) Муборакка у қиздан бир фарзанд бердики, у ислом аҳлини пешвоси ва диндорларнинг имоми, зоҳидлар ўртасида ягона ва орифлар ўртасида тенги йўқ Абдуллоҳ ибн Муборакдир”.

Буни қарангки, ота-она фарзандларини уйлантириш ёки узатиш билан уларнинг бахтиёр яшаб кетишини, авлодининг давомийлигини таъминлаш баробарида ўғли ва қизининг кўплаб жиддий касалликларга чалиниб қолишининг ҳам олдини олишга сабабчи бўлар экан.

Ёлғизлик ҳалокатли!

Уммон ортида ўтказилган тадқиқотлар жиддий касалликларнинг энг муҳим сабабчиларидан бири ёлғизлик эканини кўрсатди. Ёлғизлик ўлим хавфини камида икки баробар орттирар экан.

АҚШнинг марказий онлайн “Slate” журнали ёлғизлик сабабли пайдо бўладиган таҳликаларга оид бир мақола эълон қилди. Унда ёзилишича, изланишлар натижасида ёлғиз кишиларнинг хасталикларга қарши чидамсиз бўлиши аниқланди. Кейинги тадқиқотлар эса ёлғизликнинг фақат касаллик чақирувчи эмас, ўлимга сабаб бўлишини ҳам кўрсатди.  

Тадқиқот натижалари ёлғизликнинг семириб кетиш ва тамаки чекишдан-да хатарли эканини кўрсатди. Аниқроғи, ёлғизлик сабабли ўлим хавфи тамаки чекиш билан баробар экан-у,  бироқ семизликдан икки баробар ортиқроқ экан...

Илгарироқ Калифорния институти олимлари рак касаллигининг олдини олиш борасида олиб борган изланишлари натижасида оила ҳаёти онкологик касалликка чалинган беморнинг узоқроқ яшашига ёрдам қилишини аниқлаган эди.

Олимлар ижтимоий яккаланиб қолиш инсоннинг иммунитет тизими фаолиятига жиддий зарар етказиб, унда яллиғланувчи касалликлар кучайишини аниқлади. Ревматизм, қандли диабет ва юрак касалликлари ёлғиз инсонларда тез ривожланади. Шунингдек, тадқиқотлар ёлғизликни интернет воситасида бартараф этиб бўлмаслигини кўрсатмоқда. Мичиган университети олимлари Facebookдан фойдаланувчилар орасида виртуал алоқа кўпайишига қарамай, улар ўзларини бахтли ҳис этмаганини айтган. Ўша одамлар бошқалар билан тўғридан тўғри боғланганда бахтиёр бўлганини маълум қилган. 

“Ё” ҳарфига ишорат каби...

Чикаго университети психологи Жон Т.Какиоппо: “Ёлғиз эканингизни ўзингизга ўзингиз эътироф этишингиз манглайингизнинг ўртасига катта қилиб “Ё” ҳарфини ёзиб қўйганга ўхшайди“, дер экан, инсонларнинг бу туйғу билан ўтаётган кунларининг машаққатли эканига эътибор қаратади. Мутахассиснинг фикрича, инсонга атрофида қанча кўп одам жамланишининг унчалик эътибори йўқ. Инсон ёлғизликни ҳис этмаслиги учун жилла қурса бир кишига эҳтиёжи бор. Шуни ҳисобга олиб Европадаги Англия ва Донимарка каби ўлкаларда кекса ёшдаги ёлғиз кишилар учун турли хил профилактика ишлари олиб борилмоқда. 

Никоҳ ичкиликбозликдан асрайди

“American Journal of Psychiatry”  журналида эълон қилинган мақолада турмуш қурган одамлар ичкиликбозликка ёлғизларга нисбатан камроқ берилиши ёзилган. Бироқ, тадқиқотлардан аён бўлишича, майхўр кимса билан турмуш қуриш ичкиликбознинг янада кўпроқ ичишига ёки унинг турмуш ўртоғининг ҳам ичкиликка ўрганишига сабаб бўлар экан.

  – Биз ичкиликбоз билан турмуш қурган кишига унинг қанчалик таъсири бўлишини ўрганишга ҳаракат қилдик, – дея тадқиқот ишининг мақсадини ифода этди муаллифлардан бири, Виржиния ҳамкорлик университети тиббиёт мактаби профессори, психиатр Кеннет Кендлер. – Жавоб шундай чиқди: ҳа, жуда ҳам кучли. 

Таҳлиллар кўрсатишича, турмуш қуриш ичкиликбозликка ружу қўйишни эркакларда 59 фоизга, аёлларда эса 73 фоизга камайтиради. Айниқса, вақтида оила қуриш наслида ичкиликбозлик бўлган одамларга жуда ҳам фойдали. Шунингдек, эр ёки аёлнинг тўйдан олдинги вақтларда ичкиликка мойиллиги бўлган эса келажакда иккинчисида ушбу муаммо тезлик билан юксалади. Хусусан, ана шу аҳмақона одатга ичкиликбознинг аёли гирифтор бўлади. Демак, ичкиликбоз билан оила қуриш ёлғиз яшашдан ҳам ёмон экан.

Кеннет Кендлер: “Ҳозир олимлар ичкиликбозликнинг ажралишга мойиллик туғдиришини ўрганишмоқда. Уларнинг тахминича, ажралиш ичкиликбозликка мойилликнинг ошишига сабаб бўлар экан”, дейди.

Оила пароканда бўлса...

Оиланинг бузилиши эркакка ҳам, аёлга ҳам, оиланинг бошқа аъзоларига ҳам  қаттиқ руҳий зарба. Шунинг учун ҳам оилавий ажрим барча дин, таълимот ва давлатларда нохуш ҳодиса саналади. Жумладан, Ислом динида ажралишни ифода этувчи “талоқ” сўзи тилга олинганда Аллоҳнинг Арши ларзага келиши таъкидланади. Лекин жами динлар, таълимотлар, давлат қонунлари маъқулламагани ҳолда ажралишни тақиқламайди. Негаки, агар ажралиш тақиқланса, одамлар ўртасида ўз жонига қасд қилишлар кўпайиб кетади.   

Маълумотларга кўра, 50-йилларда ажралишлар собиқ Иттифоқ бўйича атиги уч фоизни ташкил қилган. 60-йилларга келиб ўн фоизга чиққан. 80-йилларда 33 фоизга етган, бугунги кунда эса Ўзбекистонда 15 фоизни, Россия федерациясида 45 фоизни ташкил қилмоқда.

Ажралишнинг асосий сабаблари: ёшларнинг турмушига ота-онанинг аралашуви, хиёнат, етишмовчилик, муросага кела олмаслик, жанжал, зарарли одатлар – ичкиликбозлик, гиёҳвандлик; характерларнинг тўғри келмаслиги; тирикчилик муаммолари; туйғуларнинг сусайиши; масъулиятсизлик ва рашк асоратларидир.

Ёшларнинг оила шароитига кўника олмаслигининг сабаблари жуда ҳам кўп.

Эр-хотин ўртасидаги муомалада бир-бирини тушунмасликлари сабабли оилада биргаликда ҳаракат қилиш, бир-бирига ёрдам қилиш, ўзаро ишонч ва яхши-ёмон одатларга сабр қилиш бўлмайди. Келин-куёвнинг ота-оналарининг тутумлари тўғри келмаслиги ҳам келишмовчиликлар келиб чиқишига сабаб бўлади. Яна эндигина турмуш қурган ёшлар оила бошқарувини қўлга олиш учун талашади.

Ёшларнинг тўйгача яхши танишиб олмасликлари ажралишларнинг сабабларидан биридир. Баъзида йигит ва қизнинг интилишлари ва қарашлари бир хил чиқади. Шундай ҳолатда уларнинг бахти кулади. Ёшлар бир-бирига суянади, бир-бирига мослашади. Аммо бунинг учун инсонга сабр, хоҳиш ва уқув керак.  

Россия жамоатчилик фикрини ўрганиш маркази бир тадқиқот ўтказган. Иккита оила. Биринчи ва иккинчи оиладаги эркаклар ва аёллар талантли ёшлар. Икки оиладагилар ҳам бир-бирини севади. Лекин биринчи оила бузилади. Иккинчиси сақланиб қолади. Хўш, биринчи оиланинг бузилишнинг сабаби нимада? Бу оиладаги аёл эрининг сиймосида оила бошини эмас, дўстни кўради. У турмуш ўртоғини ҳаётдаги ўсиб-ўнишлар жараёнида рақиб ўрнида билгани боис уй ишлари ва болаларни – эри ундан илгарилаб кетиш учун ўйлаб топган тузоқ деб ўйлайди. Шу боис эри университетни битириб аспирантурага топширганда ажралишга ариза беради. Иккинчи оила эса бир-бирига қўлдош бўлади. Аёл эри билан пойгалашмайди. Эри доктор бўлган чоқда хотини номзодлик билан кифояланиб қўя қолади. Унинг сабабини сўрашганида оилани сақлаб қолиш учун шундай қилганини айтган. Хотини қўллаб турган эркак номдор олимга айланади. Натижада бундан оила ютиб чиқади. Айниқса, эрига мададкор бўлган аёл.

Ана шу тадқиқот хулосасини ўқир эканман, раҳматли устозимиз, профессор Бегали Қосимовнинг турмуш ўртоғи билан кечган бир суҳбат ёдимга тушди. Матлуба опадаги катта билимни, кучли мантиқни кўрган суҳбатдошлардан бири: “Шунча билимингиз билан нега илм қилмагансиз?” деб сўраганда. Матлуб опа: “Мен ҳар доим оилани биринчи ўринга қўйганман”, деб жавоб берган эди. Опанинг ана шу тушунчаси, сайъ-ҳаракатлари натижасида Бегали ака дунёга танилган олим бўлди, фарзандлари ақлли, тарбияли инсонлар бўлиб вояга етди.      

Ажралишларнинг аксари йирик ва бой шаҳарларда юз беради. Бундай мегаполисларда қариндошлар, келин-куёвнинг ота-оналари, қўни-қўшнилар, таниш-билишларнинг оила устидан ўрнатадиган ижтимоий назорати бирмунча заиф бўлади. Ёшлар шошқалоқлик билан никоҳдан ўтади. Баъзи никоҳлар тамагирлик ва қалбакилик асосига тузилади ва кўп ўтмай бузилиб кетади.

Республика хотин-қизлар қўмитаси раиси, Элмира Боситхонова “Оила даврасида” газетасига берган интервьюсида мамлакатимиз бўйича ажрашишлар кўрсаткичи ўртача 15 фоиз атрофида бўлгани ҳолда бу кўрсаткич Тошкент шаҳрида 32 фоизни ташкил этганини айтгани ушбу фикрни тасдиқлайди.

Ажралишнинг яна бир сабаби, ҳаммага таниш бўлган ҳисоб-китоб асосида турмуш қуриш. Бундай оила муҳаббат асосида эмас, келин куёвдан ёки куёв келиндан нимадир кутиш эвазига пайдо бўлади. Бу каби оилаларда тўйдан бир йил, ҳатто бир ой ўтар-ўтмас ўзаро ҳурмат-эҳтиромнинг, ахлоқий тамойилларнинг энг оддийсига ҳам риоя қилмаслик бошланади ва у кун сайин ривожланиб боради. Тамагирлик асосида барпо бўлган оилалар моддий жиҳатдан тўла таъминлангани билан маънавий томондан қашшоқ бўлгани сабабли барбод бўлади.

Туркия статистика қўмитаси ўтказган бир тадқиқотда оила қурган 95 фоиз аёллар эркакларга ўзини бекаму кўст таъминлайдиган ишчи кучи сифатида эътибор қаратар экан, 60 фоиз атрофидаги эркак эса қизларнинг гўзаллигига учаркан. Уларнинг иккисида ҳам инсон маънавиятига, руҳиятига  дахлдор назар йўқлигидан турмуши узоққа бормаслигини тахмин этса бўлади.

Модомики, ажралишни бирорта дин ва давлат ёқламас экан, модомики, оиласи бузилган эркак ва аёл ҳамда фарзандлар бундан қаттиқ руҳий зарба олар экан, модомики, ёлғизлик одамнинг ҳалокатига, ичкиликка ружу қўйишига сабабчи бўлар экан, унда турмушни бузмасликнинг чорасини қидириш, оилани энг сўнгги илинж қолгунга қадар  ҳимоя қилиш ҳар бир инсоннинг ўзи учун яхши эмасмикан!..

Дамин ЖУМАҚУЛ,  журналист