muslim.uz

muslim.uz

الخميس, 15 حزيران/يونيو 2017 00:00

Ҳар тунинг “Қадр” ўлибон....

“Қадр” қадри улуғ, фазилати буюк қилинган кечадир. Аллоҳ таоло марҳамат қилади: Албатта, Биз уни (Қуръонни «Лавҳул-маҳфуз»дан биринчи осмонга) Қадр кечасида нозил қилдик. (Эй, Муҳаммад!)ҚадркечасинимаэканиниСизга не ҳаманглатур?!Қадр кечаси минг ойдан яхшироқдир.У (кеча)да фаришталар ва Руҳ (Жаброил) Парвардигорларининг изни билан (йил давомида қилинадиган) барча ишлар (режаси) билан (осмондан ерга) тушарлар.У (кеча) то тонготгуничасаломатликдир” (Қадр, 1–5).

Бу кечада Қуръони карим «Лавҳул-маҳфуз»дан биринчи осмонга туширилди, Жаброил (алайҳиссалом) бошчилигида фаришталар ерга туширилади, бандаларнинг бир йиллик қадарлари – тақдирлари белгиланади. Шу сабабли ҳам мўмин-мусулмонлар бу кечани тоат ибодат билан ўтказишлари лозим. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинган ҳадисда Набий (алайҳиссалом): “Ким Лайлатул Қадрни имон ва ихлос билан қоим бўлиб ўтказса, унинг ўтган гуноҳлари мағфират қилинур”, дедилар (Имом Бухорий, имом Муслим ва имом Термизий ривояти).

Ислом уламолар кечани қойим ўтказишнинг қандай бўлиши борасида батафсил тўхталиб ўтганлар. Бу кечада хуфтон ва бомдод намозини жамоат билан ўқиш, кечанинг қолган қисмида эса нафл намози ўқиш, Қуръони карим тиловати билан банд бўлиш лозим.

Агар бу амаллар имон ва ихлос билан адо этилса, гуноҳлар мағфират этилиши ваъда қилинмоқда ҳадиси шарифда.

Бу кечада қилинадиган ибодатларнинг ажри минг ой қилинадиган ибодатларга тенг экани ҳадисларда келтирилади. Бу ҳам уммати Муҳаммадга Аллоҳ таолонинг бир инъоми, марҳаматидир.

Қадрнинг Рамазон ойининг қайси кечасида экани ҳақида жуда кўплаб ривоятлар келтирилган. Оиша (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинган ҳадисда бундай дейилади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Рамазоннинг охирги ўн кунлигида эътикоф ўтирар эдилар ва “Қадр кечасини Рамазоннинг охирги ўнлигидан изланглар” деб эдилар (Имом Термизий ривояти).

Имом Бухорий ва Имом Муслим келтирган саҳиҳ ҳадисда эса бундай дейилади: Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Қадр кечасини Рамазоннинг охирги ўн (кечаси)да изланглар: тўққиз кеча қолганда, етти кеча қолганда ва беш кеча қолганда”, дедилар.

Имом Абу Довуд ва Имом Аҳад қилган ривоятда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай деганлар: “Лайлатул Қадр  йигирма еттинчи кечададир”.

Уламоларнинг иттифоқига кўра эса Рамазоннинг охирги ун кунлигининг  тоқ кечаларининг баврчасини бедорликда ўтказиш фазилатли амал саналади. Бу кечаларда қилинган ибодатларга улкан ажрлар берилади, иншоаллоҳ!

Аслида эса ушбу муборак ойнинг ҳар бир кечасини муборак билиш янада фазилатлироқдир!

Аллоҳ таоло барчамизгна қадр кечасининг барокотидан тўлиқ улуш олишни насиби рўз айласин!

Нигора МИРЗАЕВА

الخميس, 15 حزيران/يونيو 2017 00:00

Рамазондан топган ҳикматларим

Ўтган йил Рамазонда... 

“Ҳамма нарса синов келганда билинади – дўстлик ҳам, муҳаббат ҳам. То синовгача ҳамма ўз муҳаббати, дўстлиги ҳақида лоф ураверади...”

 Менга бу сўзларни айтган одам қанчалар ҳақ экан. Бугун, рамазон ярмидан ўтган, вақт асрдан ўтиб шомга яқинлашаётган бўлса-да ёз жазирамаси озгина ҳам пасаймаган, сувнинг жилдираган (қанчалар ёқимли!) овозини эшитмаслик учун қулоқларимни кафтларим билан маҳкам ёпиб, дақиқа санаётган кунимда юқоридаги жумлалар моҳиятини англаб етяпман. 

Кўзим тўла ёш, юрагим эзилгандан эзилиб боряпти, қўлимни кўтаришга мажолим йўқ, худди хаста одамдекман. Томоғим қақраб кетяпти, нимага қарамай сув бўлиб кўринади. Қачон шом бўларкин?.. 

Астағфируллоҳ, нималарни ўйлаяпман? Бу – миннатми? Бунақа рўзадан кун бўйи оч қолиш ва ташналикдан бошқа нима орттираман? “Бандаларимнинг одамлар кўзи тушгулик барча ишлари (намоз ўқиш, хайр-эҳсон қилиш, закот беришлари) ўзлари учун, тутадиган рўзалари эса Мен учун (Худо учун бўлмаганида эди, яширинча еб-ичиб олиш мумкин бўларди, чунки ҳеч ким кўрмайди), бинобарин, унинг мукофотини Ўзим бераман”. Шу ҳолимда, нафсим мен билан аёвсиз олишиб, муздай сувдан қониб-қониб ичишга ундаётган, ўзим ҳам шунга мойил бўлиб турганим бир пайтда бу қудсий ҳадисни ёдимга солган Улуғ Зотга ҳамду санолар бўлсин!.. 

Шомдан сўнг...

 Ҳақиқатан ҳам ҳамма нарсанинг қадри синов келганда билинаркан. Аллоҳга муҳаббатдан, Расулуллоҳ (с.а.в.)га бўлган севгидан гапириш осон экан. Бир дўстимнинг таъбири билан айтганда, “олдин ҳам рўза тутяпмиз деб юрган эканмиз, ҳақиқий рамазон энди бўляпти” (Араб тилини яхши биладиган дўстим рамазон сўзи маъносига ҳам ишора қилди, шекилли. Чунки рамазон арабча “ар-рамад” деган сўздан олинган бўлиб, қуёш ҳароратининг жуда ошиб кетишини, “ар-рамдо” эса қуёш оламни тандирдек ловуллатиб қиздиришини билдиради. Имом Замахшарий айтганларидек: “Ҳар бир ойни номлаш вақтида шу ойдаги бирор белги ёки ўзига хос хусусиятга аҳамият қилишган. Рамазон ойи йилнинг энг иссиқ кунларига тўғри келгани учун уни жуда иссиқ, жазирама маъносида “рамазон” деб аташган”.) 

Кўп нарсалар ҳикматини шу рамазонда тушуниб етаётгандекман. Масалан, шу пайтгача: “Рўзадор учун икки қувонч бор: бири – оғиз очганида, иккинчиси – рўза тутиб, ёруғ юз билан Аллоҳга йўлиққанида”, деган ҳадисни кўп бора ўқиганман. Ифторлик қувончини ҳам кўп бор ҳис қилганман, аммо... бу рамазондагичалик эмас. Ҳар гал оғиз очганимда қониб сув ичарканман, унинг томирларимга, вужудимга қувват бўлиб ёйилаётганини сезиб  тураман ва бошқа рамазондагилардан фарқли равишда дил-дилимдан айтаман Расулуллоҳ (с.а.в.)дан мерос муборак жумлаларни: “Гуноҳ кетди, томирлар ҳўлланди ва, иншааллоҳ, ажр собит бўлди”. 

“Ким рамазон кечаларини савобига ишониб ва унга эришиш нияти ила намоз ўқиб жонлантирса, аввалги гуноҳлари кечирилади”. Бу ҳадис ҳикматини ҳам шу рамазонда англаётгандекман. Таровеҳни қўйинг, хуфтонни саҳарликдан сал олдин ўқиб олиш маъқул кўриниб, шомдан кейиноқ уйқуга кетишни мўлжаллаётган; аммо дунёдаги очлик, ташналикдан азоб чекаётган қанчалаб инсонлар, жазирамада рўза тутаётган ота-онам, жигарларим, яқинларим ҳолини ўйлаб, улар ҳаққига дуо қилиш, гуноҳларимизга мағфират сўраш, илоҳий раҳматга эришиш умиди ҳорғин вужудимга куч бериб, жойнамоз устида турган онларимда тушунаётгандекман. 

Ҳар куни оғиз очарга муздай чой, шарбатлар тайёрлаб қўядиган синглимга миннатдор боқарканман: “Рўзадорга ифтор уюштириб берган одам рўзадорнинг савобидан кам бўлмаган савобни олади”, деган ҳадис ёдимга тушиб, ичим ёришади. 

 Бандамиз, ожизмиз, бунинг устига ишхонада ҳар хил муомала-муносабат... Жаҳлим чиққанида ташналикдан оғзим қуриб, жумлаларни келиштира олмаслигимдан хижолат чекиб эмас, урушмоқчи бўлаётганим ҳамкасбим ҳам худди мендек рўзадор эканини, қийналаётганини ўйлаб, ғазабим шафқатга айланади. Муборак жумлалар хаёлимдан ўтади: “Рўзадор ҳолингизда ёмон сўзларни гапирманг ва жаҳл отига минманг”. Қувонаман – яна бир ҳикмат... 

Бу йилги Рамазон олдидан... 

 “Бас, албатта, ҳар бир қийинчилик билан бирга енгиллик бордир. Албатта, ҳар бир қийинчилик билан бирга енгиллик бордир” (Шарҳ, 5-6).

 Аллоҳнинг ваъдаси – ҳақ! Шу кунгача бирор мушкуллик билмадимки у билан бирга ёруғлигини ҳам кўрмаган бўлсам. Ўтган йилги рамазон ҳақиқий синов бўлди, лекин ўша синовнинг ёруғликлари, енгилликларини ҳар кун, ҳар лаҳзада ҳис қилиб яшадим. Ўша қувончларни яна ҳис қилиш умидида бу йилги синов остонасидаман – вужуд, қалб тайёргарлиги ва яна... қўрқув билан.

 Илоҳи, Ўзинг бизни синовларга қодир қилгайсан. Улуғ фазлу марҳаматинг билан ифторликдаги севинчларни бутун борича ҳис этиш бахтини насиб қилдинг. Насиб этажагинг иккинчи қувонч, улуғ шодлик, мўмин дилнинг энг ширин орзуси – Улуғ Кунда Дийдорингга етишиш саодатидан умидвормиз. Бизга бу рамазонни ҳам муборак ва хайрли қил, Раббим! 

Зумрад ФОЗИЛЖОН қизи

الخميس, 15 حزيران/يونيو 2017 00:00

Рамазон (шеър)

Яхши келдинг, эй шарофатли азиз меҳмонимиз,

Интизор эрди йўлингда дийдаи гирёнимиз,

 

Эй кўнгиллар истаги, маҳбубимиз, жононимиз,

Ўртанур шавқинг била бу сийнаи сўзонимиз,

Тийра кулбамиз ёрутдинг, эй маҳи тобонимиз.

 

Жилвалар айлаб саодат буржида, эй навниҳол,

Юз очиб, қилдинг намоён нозанинлардек жамол,

Барқарор ўлғил камолот авжида кўрмай завол,

Хуш келибсан, кетмағил, то умримиз борича қол,

Кечсин эмди сен била қолган ҳаёти фонимиз.

 

Дилҳазинларни қудуминг шоду хандон айлади,

Кечамизни партави моҳинг чароғон айлади,

Ҳар саҳар субҳинг насими анжумафшон[i] айлади,

Сен туфайли Тангри неъматлар фаровон айлади,

Ҳайри баркат келганинг моҳи шариф рамадонимиз.

 

Қайси бир мадҳинг рақам қилгай сенинг, эй яхши зот,

Улки мўмин баҳравар сендин ҳаёту ҳам мамот,

Эй карамбахшу сахолик, боиси хайру закот,

Топғуси бечоралар сен бирла тангликдин нажот,

Хайри мақдам, эй фазилатли маҳи ғуфронимиз.

 

Таърихи ҳижратга ўтгач икки йил ул биру бор,

Бандаларга рўза тутмоқ амрин этди ошкор,

Эҳтиром ила тутинг одобини, эй рўзадор,

Кони хислат, хосиятбахшу маҳи раҳматнисор,

Бир улуғ неъматки, бизга туҳфаи раҳмонимиз.

 

Ассалом, эй моҳи олий, хуш келибсан, марҳабо,

Эй ғубори хоки пойинг дийдаларга тўтиё,

Қилмадик шойиста амринг, тутмадик шартинг бажо,

Бўлғумиз афв этмасанг, шармандаи явмил-жазо,

Ул куни сўрганда биздин адл ила султонимиз.

 

Ҳақ таоло бизга кўп лутфу иноят айлади,

Сен каби бир моҳи раҳматни каромат айлади,

Холисанлиллоҳ агар ким сенга хизмат айлади,

Они Тангрим лойиқи дийдору жаннат айлади,

Иллати журму гунаҳлар дардига дармонимиз.


 

 

Жумла ойлардин фазилатли, муборак номсан,

Бенаволарга саховатли улуғ айёмсан,

Соим[ii] аҳлини зиёфат қилғучи ҳар шом сан,

Раҳматидин Жабраилдек қосиди пайғомсан,

Хайрхоҳу журмпўшу[iii] пардаи нуқсонимиз.

 

Мушкбўйи файзи субҳингдин муаттардур димоғ,

Рўшнойи лайлатил-қадрингда юлдузлар чироғ,

Ғафлат аҳли уйқуда бебаҳра, кундуз кун синоғ,

Яхшилар бедор ўлиб, тунлар фароғатдин йироғ,

Айлашиб хатму тиловат ҳофизи қуръонимиз.

 

Эй маҳи ашраф[iv], фазилат сенда беҳад бордур,

Ҳам савобинг беҳисобу ҳикматинг бисёрдур,

Сусти ҳозим[v], заъфи меъда бирла ким бемордур,

Ҳикматинг бу дарду иллатга шифо изҳордур,

Ҳар маризу[vi] ҳар тани бемора сен Луқмонимиз.

 

Бизни, ё Раб, яхшиларнинг зумрасига қил вусул,

Журмимизни мағфират қил, айла раҳматга духул,

Айбу нуқсон бирла тутган рўзамизни қил қабул,

Бу Суҳайлий осийнинг сендин мудом уммиди шул,

Вақти риҳлатда саломат айлагил иймонимиз.



[i] анжумафшон — юлдуз сочувчи, нур сочувчи

[ii] соим  –  рўзадор

[iii] журмпўш  –  айбларни ёпгувчи

[iv] ашраф  –  энг улуғ

[v] сусти ҳозим  – ҳазм тизимининг бузилиши

[vi] мариз  – касал

 

Дадахон қори Суҳайлий

 

 

الخميس, 15 حزيران/يونيو 2017 00:00

Ифторлик фазилати

 

Аллоҳга беадад ҳамду санолар бўлсинки, диёримиз мусулмонлари ҳар йили рамазон рўзасини тинчлик-осойишталик, бағрибутунлик билан адо этмоқдалар. Дарҳақиқат, бу ойда имон-эътиқод билан қилинадиган дуолар мустажоб бўлади. Чунки муборак ойда Аллоҳ таоло бандаларига осмон эшикларини очиб, ҳар бир дуо қилгувчининг дуосини қабул қилади. 

“Рамазон” сўзи беш ҳарфдан иборат. Унинг ҳар бир ҳарфига уламоларимиз шундай маъно берганлар. “Ро” – “раҳмат”, “мим” – “мағфират”, “зод” – “зимонун лилжаннат” (жаннатга кириш учун кафолат), “алиф” – “аманун минаннар” (дўзахдан омонлик), “нун” – “нурун миналлоҳ” (Аллоҳ томонидан нур) маъноларини англатади.

Ушбу сўзимизни Имом Термизий (раҳматуллоҳи алайҳ)дан ривоят қилинган: “Рамазоннинг аввали раҳмат, ўртаси мағфират, охири дўзахдан озодлик кунларидир”, ҳадиси шарифи ҳам қувватлайди. Яъни: “ро” ҳарфи рамазоннинг аввали бўлган раҳмат кунларига, “мим” ўртадаги мағфират кунларига, “зод” ва “алиф” ҳарфлари охиридаги “дўзахдан озод бўлиш” кунларига, “нун” ҳарфи эса бутун рамазоннинг натижасида ҳосил бўладиган нурга далолат қилади.

Рамазон ойининг фазилатларини батафсил баён қилгувчи ҳадисни Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан Салмон Форсий (розияллоҳу анҳу) ривоят қилиб, жумладан бундай дедилар: “…Бу ойда мўминнинг ризқи зиёда бўлади. Кимки у ойда бирорта рўзадорга ифторлик қилиб берса, унинг гуноҳлари кечирилади ва дўзахдан озод бўлади. Шунингдек, унга ҳам рўзадорнинг савобидан ҳеч қанча кам бўлмаган савоб берилади”. Шунда биз: “Эй Расулуллоҳ! Биз ҳаммамиз ҳам рўзадорга ифторлик қилиб бера олмаймиз-ку”, дедик. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ таоло бу савобни рўзадорга бир қултум сут ёки битта хурмо ёки бўлмаса бир ҳўплам сув билан ифторлик қилиб берган кишига беради. Кимки рўзадорнинг қорнини тўйғазса, Аллоҳ қиёматда унга ҳавзи кавсаридан бир қултум сув ичиради, натижада у то жаннатга киргунича чанқамайди. Рамазон – аввали раҳмат, ўртаси мағфират, охири дўзахдан озод қилиш ойидир. Кимки у ойда ходимларнинг оғирини енгил қилса, Аллоҳ унинг гуноҳларини кечиради ҳамда дўзахдан озод қилади”, дедилар”.

Ифтор пайтидаги дуолар ижобатдир. Зеро, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтадилар: “Уч тоифа инсоннинг – рўзадорнинг ёки ифтор қилаётган рўзадорнинг, одил подшоҳнинг ва мазлумнинг дуоси мустажоб бўлади” (Термизий, Аҳмад ва Ибн Можа ривояти).

Шу ўринда бир мулоҳаза: Баъзилар “Рўзадорни тўйдирган одам рўза тутганнинг савобини олади”, деган гапни хато талқин этишади, ифторлик маросими уюштириб, кўп одамларни чақиради, кейин ўзи рўза тутмай юраверишади. Бу одат мутлақо хато тушунча оқибатидир. Аввало, бу гапдан ўзи рўза тутмаса бўлаверади деган хулоса чиқмайди. Қолаверса, ҳеч бир савоб иш фарз ибодатни тарк қилишга сабаб бўла олмайди.

Ифторлик қилиш деганда, албатта дастурхон ёзиб, тўп-тўп одам айтишни тушунмаслик керак. Камбағал, муҳтож кишиларга таом ёки керакли маблағни бериш энг яхши ифторликдир. Чунки шуниси риёдан холи бўлади.

Баъзи ифторликларда дабдабага берилиб кетиш, ношаръий ишларни аралаштириб юбориш ҳоллари ҳам учраб туради. Бунга ўхшаш ҳолатларни тугатиш зарур.

Мискинга таом бериш рўза тутишнинг ўрнига ўтиши эса, фидя бериш дейилади. Бунга Қуръони каримда рухсат берилган. Бироқ фидяга ўта қариликлари, дармонсизликлари сабабли рўза тута олмай қолган отахон ва онахонлар ҳақлилар, холос. Уламоларимиз бу тоифага тузалишидан умид йўқ сурункали касалга чалинган кишиларни ҳам қўшганлар. Фақат ана шу тоифадаги кишиларгина рўза ўрнига фидя беришлари мумкин. Қолганларга бу рухсатнинг дахли йўқ. Бошқа кишилар дунёдаги барча мискинларни тўйғазсалар-да, фарз рўзанинг бир соати ҳам улардан соқит бўлмайди.

Рўза инсонни ҳаётнинг барча аччиқ-чучукларига бардош бериш ва уларга сабр қилишга ҳозирлайди. Руҳан, ақлан ва жисмонан камол топишида ёрдам қилади ва жамият ривожланиши, тараққий этиши йўлидаги қийинчиликларни бартараф этишга ўргатади.

Шунингдек, рўзадорнинг ўзи, оиласи ва уммат учун сероб­лик, фаровонлик ҳосил бўлади. Очлик ва чанқоқлик нималигини ўзидан ўтказган рўзадор, бундай азобни тортаётган камбағал, бечораларга яхшилик кўрсатишга ҳаракат қилади.

Аллоҳ таоло муборак рамазон ойида тутаётган рўзаларимизни, тоат-ибодатларимизни ўзининг фазлу карами ила қабул қилиб, барчаларимизни улуғ ажру савобларга эриштирсин!

 Нўъмон Атабаев

الأربعاء, 14 حزيران/يونيو 2017 00:00

Эътикоф

Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм

Барча Оламлар Роббиси бўлган Аллох таъолога ҳамду санолар, пайғамбаримиз, Унинг оиласи барча саҳобаларига салавоту саломлар бўлсин.

Эътикофнинг фазли

Ибн Аббс розияллоҳу анҳудан ривоят:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эътикоф ўтирувчи ҳақида:

«У гуноҳларни ушлайди ва эътикоф ўтирувчи учун яхшиликларни, барча яхшиликларни қилувчига ўхшатиб, жорий қиладир», дедилар».

Ибн Можа ривоят қилган.

Демак, эътикоф уни қилувчи шахсни гуноҳлардан тўсади ва эътикоф ўтирувчи учун ҳамма яхшиликларни қилаётганларга ёзилаётган савобга ўхшаш савоб ёзилади.

Яна ўша кишидан ривоят қилинади:

«Ушбу қабр соҳибини:

«Ким ўз биродари ҳожати учун юриб, уни чиқарса, унга ўн йил эътикоф ўтиргандан яхши бўлур. Ким Аллоҳнинг розилигини тилаб бир кун эътикоф ўтирса, у билан дўзах орасида осмон гардишидан кенгроқ уч хандақ қилади», деганларини эшитдим».

Табароний ва Байҳақий ривоят қилган. ал-Ҳоким саҳиҳ, деган.

Ушбу ҳадисда эътикоф ўтириш киши учун охиратда қанчалар катта бахт-саодатга сабаб бўлишини баён қилиши билан бирга ўзгаларнинг ҳожатини чиқариш ундан бир неча чандон яхшиликларга эриштириши таъкидланмоқда.

Ҳусайн ибн Али розияллоҳу анҳудан ривоят:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Ким Рамазонда ўн кун эътикоф ўтирса, худди икки ҳаждек ёки икки умрадек бўлади», дедилар».

Байҳақий ривоят қилган.

Бу ривоятда ҳам эътикофнинг фазли улуғ экани таъкидланмоқда. Шунинг учун бу фазлга эришиш мақсадида иложини қилиб, эътикоф ўтириш керак.

Эътикофнинг хикматлари

Расулуллоҳ сав “Огоҳ бўлингиз танада бир парча гўшт бор, агар у ислоҳ бўлса, тананинг барчаси ислоҳ бўлади, агар у фасод бўлса, тананинг барчаси фасод бўлади, у қалбдир.” Қалбнинг фасод бўлишига кўпинча Аллоҳга юзланишдан чалғитадиган инсоннинг ҳаёт ташвишлари, муаммолари ва бошқа машғулотлари сабаб бўлади. Бу машғулликлар сирасига инсоннинг нафсига ёқадиган турли таомларни кўп истеъмол қилиш, ўйин-кулги, ортиқча кераксиз гаплар билан узун-узун суҳбатлар, кўп ухлаш ва бошқаларлар киради. Аллоҳ таоло ўз шариатига шундай ибодатларни киритдики, уларда инсоннинг барча қалбий ва жисмий ҳасталикларига шифо топиш мумкин бўлади. Эътикоф деб номланган ибодатимиз иншааллоҳ бизга ўзининг битмас туганмас фойдалари билан ёрдам кўрсатади. Эътикоф  ҳам рўза каби қалбнинг қалқонидир.

Дунё шу даражада тезлашиб кетган-ки кўз очиб юмгунча бир кунимиз, ҳафтамиз, ой ва йилларимиз бизни ташлаб кетмоқда. Баъзан ўзи бугун нима ишларимга улгурдим деб ўйлаб қоламиз. Кексаларимиз айтганидек дунё ишларимиз ҳеч адо бўлмайди. Ҳаттоки уйидаги ишлар билангина банд бўлган уй бекаларимиз ҳам уйининг ишларини ҳеч тугата олмаётганидан шикоятда бўладилар. Юқоридаги гапларни келтиришимиздан мақсад шу-ки, биз шу қадар банд бўлиб қолганмизки Аллоҳ таоло билан ёлғиз қолиб, хотиржам охиратимиз хусусида тафаккур қилишга ҳам вақтимиз йўқ.

Бизнинг динимиз роҳибликни асло тарғиб этмайди, аксинча мусулмонлар доимо бир-бирлари билан алоқада, жам бўлиб яшашлари ва ибодатларини ҳам биргаликда қилишларига чақиради.

Лекин баъзида инсон ўзининг қилган ишларини сарҳисоб қилиш учун ҳам узлатга чекиниши фойдадан ҳоли эмас, чунки бу анбиёлар суннатидир. Аллоҳ таоло ўз пайғамбарларига ҳам турли кўринишлардаги эътиқофларни насиб этган. Мусо ас Тур тоғида, Муҳаммад ас Ҳиро ғорида, Юнус ас эса балиқнинг қорнида ўз Роббиларига ёлғиз ҳолда ибодат қилдилар, тафаккурга чўмдилар.

Эътикофда инсон ҳам рўзадор бўлади, Аллоҳ зикри билан банд бўлади ҳамда нафс талаб қилган нарсалардан узоқда бўлади. Эътикофда ўтириш билан инсон нималарни қўлга киритади? Қуйида бир қанчасини келтириб ўтамиз, булар эса фақатгина биз кўра олганимиз холос, буюк ҳикмат эгаси бўлган Роббимиз эътикофнинг ичига яна қандай сирларни жойлаштирган унинг ўзига маълум.

Эътиофда ўтирган инсон рўзасини гўзал шаклда тутади.

Рўзанинг савобини кетказадиган беҳуда ва ножоиз сўзлар ва амаллардан тийилади.

Эътикофни кечалари бедор ҳолда ўтказгани учун иншааллоҳ охирги ўн кунликка яширинган қадр кечасини топиш имконига эга бўлади.

Эътикоф аслида савобли амал, унинг рамазон ойида бажарилиши эса шу савобларнинг янада кўп бўлишига сабаб бўлади.

Ўзини ва нафсини яхши ишларга кўниктиради.

Аллоҳ учун ибодатга ажраб чиқиб, пайғамбарлар суннатини адо этган бўлади.

Ўзини ўзи сарҳисоб қилиб олади, агар ҳар ойда бир марта эътикоф ўтирса, бир ойлик ишларини, йилда бир марта ўтирса йиллик амалларини ҳисоб китоб қилиб олишга эришади. Яъни шунча вақт мобайнида қандай яхши амаллар қилдим, қандай гуноҳларга йўл қўйдим. Яхши ишларимни холис Аллоҳ учун қилдимми ёки...

Гуноҳлар қилдим, уларнинг кетидан ювилиб кетиши учун савобли иш қилдимми ёки чин тавбамни қилдимми ёки аксинча инсонлигимга бориб унутиб юбордимми?!

Қайси амалларни бажаришда оқсаяпти, шу жиҳатларни ўрганиб муолажа қилиб чиқади.

Қуръон ва ҳадисларни тафаккур билан ўқиш имкониятини қўлга киритади.

Энди эътикофнинг таърифи билан танишиб олсак

«Эътикоф» луғатда «ушлаб қолиш», «туриб қолиш» ва «лозим тутиш» маъноларини ифода қилади.

Шариатда эса

«Рўзадорнинг жамоат масжидида эътикоф нияти ила қолишидир».

Эътикофнинг шариатда мавжуд эканига Куръон, суннат ва ижмоъ далолат килади.

Аллоҳ таоло:

Ва Иброҳим ва Исмоилга: «Уйимни тавоф қилувчилар, эътикоф ўтирувчилар ва рукуъ ва сажда қилувчилар учун поклаб қўйинглар деб амр қилдик

«Бақара» сурасидаги ушбу оятда Аллоҳ таоло Иброҳим ва Исмоил алайҳиссаломларга берган амри ҳақида хабар бермоқда. Байтуллоҳни неча тоифа ибодат қилувчилар учун поклашлари лозимлиги айтилмоқда. Ана ўша ибодат қилувчи тоифалар ичида эътикоф ўтирувчилар ҳам зикр қилинмоқда.

Демак, эътикоф Қуръонда зикр қилинган ибодатдир.

Демак, эътикоф Иброҳим алайҳиссаломнинг даврларидан, қадим замонлардан буён бор

Яна Аллоҳ таоло:

«Ва у(аёл)ларга масжидларда эътикоф ўтирганингизда яқинлик қилманг», деган (Бақара: 187).

Бу эътикоф Қуръонда зикр қилинган ибодат эканига яна бир далил. Эътикоф ўтирган шахс ўз жуфти ҳалоли ила жинсий яқинлик қилмаслиги ва эътикоф ибодати масжидда адо этилиши лозим.

Эътикоф Қуръонда зикр қилинган ибодат эканига ушбу оятлар далилдир. 

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам, то Аллоҳ у кишини вафот эттиргунича Рамазоннинг охирги ўн кунлигида эътикоф ўтирар эдилар. Сўнгра, у зотдан кейин завжалари ўтиришди».

Бешовлари ривоят қилишган.

Эътикоф қуйидаги турларга бўлинади:

1. Вожиб.

Бунга назр қилинган эътикоф киради.

2. Суннати муаккада.

Бунга Рамазоннинг охирги ўн кунидаги эътикоф киради.

3. Мустаҳаб.

Бунга юқорида зикр қилинганлардан бошқа эътикофлар киради.

Эътикоф ўзига хос алоҳида ибодат бўлиб у ила банда қалб мусаффолигига, дунёнинг ташвишларидан узилишга, Аллоҳ таолога қурбат ҳосил қилишга ва шу каби кўпгина фазлларга эришади.

Унинг ози бир кундир. Аммо имом Муҳаммад раҳматуллоҳи алайҳи: «Эътикофнинг ози бир оз муддат бўлса ҳам бўлади», деганлар ва шунга фатво берилган. Ким эътикофни бузса, қазосини бажаради. Худди нафл рўзани бузган одам қазосини тутиши вожиб бўлганга ўхшаб.

Эътикоф ўтирган одам масжиддан инсон ҳожатларидан бошқа нарса учун чиқмайди.

Инсон ҳожатлари деганда катта ва кичик тоҳарат ушатиш, нажосатни кетказиш ва жунубликдан ғусл қилиш каби ишлар кўзда тутилади. Мазкур ишларни қилиб бўлиши билан дарҳол эътикоф ўтирган жойига қайтади. 

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон эътикоф ўтирсалар инсон ҳожатидан бошқа нарса учун уйга кирмас эдилар».

Молик ривоят қилган.

Уламоларимиз: «Жума ўқиладиган масжидда эътикоф ўтириш афзал», дейдилар.

Агар узрсиз маълум вақтга чиқса, эътикофи бузилади.

Шунингдек, ғарқ бўлаётган ёки ёнаётган нарсани қутқариш каби фавқулодда ҳолатларда, шунингдек, бемор кўриш, жанозада қатнашиш, гувоҳлик бериш каби ишлар учун чиқса ҳам эътикофи бузилади ва қазо лозим бўлади.

У, эътикоф ўтирган масжидида еб-ичиши, ухлаши, савдо молини масжидга келтирмасдан олди-сотди қилиши мумкин. Бошқа кишига бу ишларни масжидда қилиш мумкин эмас.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эътикоф ўтирганларида шундай қилганлар ва бу ҳожатларни масжиддан чиқмасдан бажариш мумкин.

У жим ўтирмайди. Фақатгина хайрли нарсаларни гапиради.

Эътикоф ўтирган одам оғзига мум солингандек жим ўтириши мумкин эмас. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундан қайтарганлар. Эътикофдаги киши, намоз ўқиш, тиловат, зикр, ҳадис ўқиш, илм ўрганиш, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ва бошқа Пайғамбарларнинг сийратларини, аҳли солиҳлар ҳақидаги хабарларни ўрганиш билан машғул бўлади.

Агар кечаси ёки унутиб бўлса ҳам жинсий алоқа қилиш эътикофни бузади. Шунингдек, фарждан бошқа ерга жинсий алоқа қилиш, ўпиш, ушлаш туфайли маний нозил қилса ҳам, эътикоф бузилади. Чунки, эътикоф ҳам худди намоздек нарса. Мазкур нарсаларнинг барчаси намозни бузади. Аммо нозил қилмаса, мазкур ишлар ўзи ҳаром бўлса ҳам, эътикоф бузилмайди. Аёл киши уйида эътикоф ўтиради.

Яъни, уйидаги намоз ўқийдиган ерида. Чунки, аёл киши учун энг қулай жой ўшадир.

Агар бир неча кун эътикоф ўтиришни назр қилган бўлса, ўша кунларнинг кечаларини ҳам ўтириш лозим бўлади.

Шунингдек, бир неча кеча эътикоф ўтиришни назр қилган бўлса, ўша кечаларнинг кундузларини ҳам ўтириш лозим бўлади.

Бунда шарт қилмаган бўлса ҳам, кетма-кет ўтирилади. Икки кунни назр қилган бўлса, икки кундуз ва икки кеча ўтиради. Наҳорнинг ўзини ният қилиш жоиз.

Эътикофнинг шартлари

1. Мусулмон, ақлли ва балоғатга етган бўлиши.

2. Ният.

3. Масжидда бўлиши.

4. Жанобат, ҳайз ва нифос қонларидан тоза бўлиш.

Эътикоф килган одамга мустахаб бўлган нарсалар

1. Намоз ва Куръон тиловати каби тоат-ибодатларни мўл қилиш.

2. Фойдасиз бўлган сўзлардан, жанжал, тортишув ва сўкинишдан сақланиш.

3. Масжид ичидаги бир ердан ажралмаслиги. Имом Муслим р.а Нофеъ разияллоҳу анҳудан қуйидаги сўзларни нақл қилди. Нофеъ деди: «Ибн Умар менга масжиддаги расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам эътикоф килган ерни кўрсатди».

Эътикофдаги одамга мубоҳ (рухсатли) бўлган нарсалар

1. Зарурий эхтиёж учунгина ташқарига чиқиш.

Оиша разияллоҳу анҳо дедилар: «Касални зиёрат қилмаслик, жанозада иштирок этмаслик, хотинларга қўл теккизмаслик ва улар билан ковушмаслик, зарурий эҳтиёжи учунгина ташқарига чиқиш, эътикофдаги одам учун суннатдир» (Имом Абу Довуд ривояти.

2. Масжидда унинг тозалигига риоя қилиш билан бирга  ейиш, ичиш ва ухлаш.

3. Эхтиёжсис сўзлаш ва бошқалар билан гаплашиш.

4. Сочни тараш, тирноқларни олиш, баданини тозалаш, чиройли кийимларни кийиш ва хушбўйланиш.

Оиша разияллоху анхо дедилар: «Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам эътикоф қилган пайтларида, хужрага бошларини киритар ва мен бошларини ювар эдим (бошка бир ривоятда: бошларини тарар эдим)» (Муттафақун алайҳ).

5. Эътикоф қилган еридан оиласини кузатиш учун чиқиш.

Софийя разияллоху анҳо расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг шундай қилганларини ривоят килганлар.

Эътикофдаги одамга макруҳ бўлган нарсалар

1. Олди-сотти қилиш.

2. Ичида ва ташида гуноҳ бўлган сўзларни сўзлаш.

3. Ибодат деб эътиқод қилган ҳолда мутлақо сўзлашдан тийилиш.

Эътикофни бузадиган нарсалар

1. Масжиддан оз бўлса-да, ташқарига заруратсиз чиқиш.

2. Жинсий алоқа қилиш.

3. Телбалик ёки мастлик сабабли ақлсиз холатга келиш.

4. Муртадлик (Аллох бундан ўзи сакласин!).

5. Покликни кетказгани учун ҳайз ва нифос қонларининг келиши.

Эътикофга кириш ва эътикофдан чиқиш вақти

Эътикоф, масжидга кириш ва у ерда туриш билан Аллоҳга қурбат ҳосил қилишни ният қилиш билан бошланади. Агар одам рамазоннинг охирги ўн кунлигида эътикофга киришга ният қилса, масжидга рамазоннинг йигирманчи куни Куёш ботишидан аввал киради ҳамда рамазон ойининг охирги куни қуёш ботганидан сўнг эътикофидан чиқади. 

Эслатмалар:

1. Эътикоф қилишни нафл ўларок бошлаган, кейин эса эътикофини тўхтатган одам, эътикофининг қазосини қилиши лозим. Чунки расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шаввол ойида эътикофининг қазосини қилган эдилар.

2. Хотин киши масжидда фитнадан саломат бўлиб, эридан изн олиш шарти билангина, эътикоф қилиши мумкин. Агар эридан рухсат олмай эътикофга кирса, эри уни масжиддан чиқариши мумкин. Эътикофнинг хотин-қизларга нисбатан хукми, эркакларнинг хукми кабидир. Бирок, хотин-қизлар хайз қони кўрсалар, эътикофлари бузилади. Агар қонлари тўхтаб, пок бўлсалар, эътикофини келган еридан охирига қадар давом эттирадилар. Эътикофдаги хотин-қизлар масжиднинг эркаклар намоз ўқимайдиган тарафида парда тўсиб олишлари суннатдир.

Оиша ра дан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазоннинг охирги ўн кунида эътикоф ўтирар эдилар ва:

«Лайлатул Қадрни Рамазоннинг охирги ўнлигидан изланглар» дер эдилар».

Икки Шайх ва Термизий ривоят қилган.

Шарҳ: Пайғамбар алайҳиссаломнинг мазкур ўн кунликда эътикоф ўтиришлари уларда Лайлатул Қадр борлиги учундир. Чунки ўн кечаю кундуз узлуксиз масжидда эътикоф ўтирган одам Лайлатул Қадрни топиши муқаррар.

Шунинг учун ҳам ҳозирда аҳли солиҳ кишилар доимо Рамазони шарифнинг охирги ўн кунлигида эътикоф ўтиришга ҳаракат қиладилар. Имкони бор ҳар бир киши бу ишни қилса, жуда ҳам яхши бўлади. 

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар Рамазонда ўн кун эътикоф ўтирар эдилар. Вафот этган йиллари йигирма кун эътикоф ўтирдилар».

Бухорий ва Абу Довуд ривоят қилган.

Шарҳ: Чунки У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам умри шарифлари охирлаб қолганини сезиб, солиҳ амалларни кўпроқ қилишга ўтган эдилар.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этадиган йиллари шунга ўхшаш ишларни кўп қилганлари маълум ва машҳур. 

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон эътикоф ўтиришни ирода қилсалар, Бомдодни ўқиб эътикоф жойига кирар эдилар. У зот капа қуришга амр қилдилар. Бас, қурилди. Рамазоннинг охирги ўнлигида эътикофни ирода қилган эдилар. Бас, Зайнаб ҳам ўзига капа қуришга амр қилди. У қурилди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ундан бошқа завжалари ҳам ўзига капа қуришга амр қилдилар ва қурилди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Бомдодни ўқиб бўлгандан сўнг назар солдилар. Бирдан капаларни кўрдилар ва: «Яхшиликни ирода қиляптиларми?» дедилар.

Сўнг амр қилиб, ўз капаларини йиғиштирдилар ва Рамазонда эътикоф ўтиришни тарк этдилар. Кейин Шавволнинг биринчи ўн кунлигида эътикоф ўтирдилар».

Бешовларидан фақат Термизий ривоят қилмаган.

Шарҳ: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам эътикоф ўтирмоқчи бўлганларида масжидлари ичига кичик капа қурдирар эдилар.

Бир йили, бошқа ривоятларда айтилишича, Оиша онамиз ҳам У киши эътикоф ўтирганда, эътикоф ўтирмоқчи бўлибдилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан изн сўраган эканлар, изн берибдилар. Сўнг Ҳафса онамиз ҳам Оиша онамиз орқали изн сўраган эканлар, у кишига ҳам изн берибдилар. Ҳафса онамиз ҳам ўзларига капа қурдирибдилар. Зайнаб бинти Жаҳш онамиз ҳам ўзларига эътикоф ўтириш учун капа қурдириб олибдилар.

Эътикоф ўтириш бошланадиган куни Бомдод намозини ўқиб бўлиб, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам эътикоф ўтиришни бошлаш мақсадида капалари томон юзлансалар, унинг яқинида бир неча капалар турибди. Шунда:

«Бу(аёл)лар яхшиликни ирода қиляптиларми?» дептилар-да ўз капаларини йиғиштириб қўйишни буюрибдилар. Эътикоф ўтирмаптилар. Чунки, масжид ичида капа кўпайиб кетса, намозхонларга халал бериши турган гап. Бунинг устига эътикоф ўтиришдан асосий мақсадлардан бири аҳли аёлдан бутунлай ажраб, Аллоҳга ибодат қилиш.

Мазкур ҳолатда эса, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам учун бу мақсад ҳосил бўлмайдиган кўринган.

Учинчидан, масжидга турли одамлар кириб чиқади, агар оналаримиз капа қуриб ўтирсалар, унга кириб чиқиб турсалар ўнғайсиз ҳолга тушишлари мумкин.

Ушбу ҳадисдан олинадиган фойдалар:

1. Эътикоф масжидда бўлиши.

2. Эътикоф ўтирувчи ўзига капа қуриб олса яхши бўлиши.

3. Эътикоф Бомдоддан кейин бошланиши.

4. Баъзи фойда учун ёки ноқулайликнинг олдини олиш учун бошламоқчи бўлган ишни қолдириш мумкинлиги.

5. Узр туфайли Рамазон охирида эътикоф ўтира олмаган одам Шавволнинг охирида ўтирса ҳам бўлиши.

6. Аёл киши ўз эридан сўраб эътикоф ўтириш керак. 

Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон эътикоф ўтирсалар, у кишига тавба устуни ортига тўшак солиб ёки сўри қўйиб берилар эди».

Ибн Можа ишончли санад ила ривоят қилган. 

София розияллоҳу анҳо айтдиларки:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидда эътикоф ўтирган эдилар. Мен кечаси у кишининг зиёратларига келдим, бироз гаплашдим, сўнг уйим томон турдим. У киши мени кузатгани мен билан турдилар. (У кишининг уйи Усома ибн Зайднинг масканида эди). Бас, ансорийлардан икки киши ўтиб қолди. Улар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни кўришлари билан тезлаб қолдилар. Шунда У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Икковингиз шошилманг, бу (аёл) София бинти Ҳуяййдир», дедилар.

«Субҳаналлоҳ! Эй, Аллоҳнинг Расули!» дейишди.

«Албатта, шайтон инсоннинг қон юрар жойида юради. Мен у сизнинг қалбингизга бирор нарсани ёки ёмонликни отишидан қўрқдим», дедилар».

Бешовларидан фақат Термизий ривоят қилмаган.

Ушбу ҳадисдан олинадиган фойдалар:

1. Эътикоф масжидда бўлиши.

2. Аёл киши кечаси бирор жойга борса жоизлиги.

3. Эътикоф ўтирган кишини хотини зиёрат қилса жоиз.

4. Эътикоф ўтирган шахс ўз зиёратчиси билан гаплашиб ўтирса мумкинлиги.

5. Эътикоф ўтирган киши ўз зиёратчисини кузатиб чиқса бўлиши.

6. Кишилар кўнглига ёмон гумон келтириши мумкин ишларда эҳтиёт бўлиши кераклиги. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳалиги икки киши қоронғида аёл киши билан турганликларини кўриб, ҳар хил хаёлга бормасин деб аёл ўз хотинлари эканлигини айтиб қўйдилар.

7. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг умматларига меҳрибонликлари. Уларга гуноҳ бўлиши мумкин нарсанинг олдини олишлари.

8. Ажабланганда «Субҳаналлоҳ» дейиш жоизлиги.

9. Шайтон инсонда қоннинг йўлида юриши, унинг иғвосидан жуда ҳам эҳтиёт бўлиш лозимлиги.

ЭЪТИКОФ УЧУН РЎЗА ШАРТМИ?

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: У киши:

«Эй, Аллоҳнинг Расули, мен жоҳилият даврида Масжидул Ҳаромда бир кеча эътикоф ўтиришни назр қилган эдим» , деди. Бас, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишига:

«Назрингга вафо қил. Бир кеча эътикоф ўтир», дедилар».

Бешовлари ривоят қилган.

Ушбу ҳадисдан олинадиган фойдалар:

1. Жоҳилият давридаги назрга ҳам вафо қилиш керак.

2. Рўзасиз эътикофга ўтирса бўлади. Чунки кечаси рўза йўқ.

3. Масжидул Ҳаромда эътикофга ўтирса бўлади. Аммо жумҳур уламолари, жумладан, Имом Абу Ҳанифа ҳам рўзасиз эътикоф бўлмайди, дейдилар. Уларнинг далиллари келгуси ҳадиси шариф.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят:

«Эътикоф ўтирувчи учун бемор кўргани бормаслик, аёл кишига қўл тегизмаслик ёки қучоқламаслик, зарур бўлмаган ҳожат учун чиқмаслик суннатдир. Рўзасиз эътикоф йўқ. Жомеъ масжиддан бошқа жойда эътикоф йўқ».

Абу Довуд ва Насаий ривоят қилган.

Шарҳ: Эътикофнинг суннатига хилоф иш қилган одамнинг эътикофи бузилади.

Эътикоф ўтирган одамга рўза шарт, деганларга ушбу ҳадис, шарт эмас, деганларга олдинги ҳадис далилдир.

Эътикофга жомеъ масжид шарт, деганлар ушбу ҳадисни далил қилиб олганлар. Баъзилар уйдаги намозгоҳда, хусусан, аёллар эътикоф ўтирса жоиз, дейдилар.

Нажоҳ ал Ҳалабийнинг “Фиқҳул ибадат” китобида айтилишича нафл эътикоф учун рўза шарт эмас дейилади, ундан бошқалари учун шартдир

 

Сурайё Ибрагимова

Хадичаи Кубро аёл-қизлар

ўрта махсус ислом билим юрти катта ўқитувчиси

 

 

Мақолалар

Top