muslim.uz
Кўзи ожиз, қалб “кўз”и очиқ қори
Қуръони карим қироати ҳақида сўз борганда , Қуръон илмида номи чиққан етук олимлар ёдга келади. Уларнинг машҳурларидан бири– қорилар саййиди, шайх, имом Абу Муҳаммад ибн Фарруҳ Шотибийдир.
Имом Шотибий Қуръони карим қироати ва тажвиди, қуръоний илмлар соҳасида шуҳрат топган олимдир. Шунингдек, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадисларининг ҳам билимдони саналади. Агар унинг олдида Имом Бухорий ва Имом Муслим “Саҳиҳ” тўпламлари ёки Имом Моликнинг “Муватто” асаридан ҳадис ўқилса, китобга қарамай, ўқилгандаги хатоларни ёддан айтар ва йўл-йўлакай котиблар йўл қўйган жузъий камчиликларини ҳам тўғрилаб қўярди. Имом Шотибий араб тили грамматикаси бўйича ҳам таниқли уламолардан эди.
Шотибий жуда заковатли бўлган, диний илмлардан ташқари, шеърият соҳасида ҳам яхшигина иқтидори бўлган. Ибодатларни кичик кўнгил ва тавозеъ билан адо қилган , қалби доимо Аллоҳнинг зикри билан уйғоқ бўлган. Манбаларда унинг кўзлари ожизлигига қарамай, қалб кўзлари очиқ, зоҳид ва кароматли валий бўлгани зикр этилади2.
Мажлисларда Шотибий илм ва динга манфаати бўлмаган беҳуда сўзлардан тийиларди. Қуръон қироатига киришмоқчи бўлса, суннатга мувофиқ ҳолда таҳоратли бўлар, покиза кийимларини кияр эди.
Абу Амр ибн Салоҳ “Табақот аш-Шофиъия” асарида ёзишича, Абу Муҳаммад Шотибий ўз ватанида, Абдуллоҳ Абул Ос Нафарий ҳузурида Қуръони каримни тўла ёд олган ва ундан етти қироатни ўрганган. Қадимий Андалусиянинг Валенсия шаҳрига кўчиб ўтгач, иккинчи устози Абулҳасан ибн Ҳузайлдан қироат илмига оид “Тайсир” китоби бўйича таълим олган. Яна Шотибийнинг Абул Ҳасан ибн Наъма, Абу Абдуллоҳ ибн Саода, Абу Муҳаммад ибн Омир, Абу Абдуллоҳ ибн Абдурраҳим, Алим ибн Абдулазиз каби даврининг етук қироат устозларидан ҳам таълим олгани айтилади. Ҳаж қилиш учун Маккага борганида эса, Абу Тоҳир Силфийдан ҳам илм ўрганган3. Кейин Шотибий Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Ҳамидга шогирд бўлиб, машҳур тилшунос Сибавайҳнинг “Комил” ва Ибн Қутайбанинг “Адаб ул-котиб” китобини ўқиган. Шундан кейин Искандарияда Абу Тоҳир Салафий ва бошқалар суҳбатида бўлган. Бундан ташқари, Шотибийнинг яна ўндан ортиқ устози бўлгани маълум4.
Возий ал-Фозил Шотибийни Мисрдаги мадрасада талабаларга Қуръон, ҳадис, наҳв ва сарфдан дарс беришга таклиф қилади ва унга барча қулай шароитларни яратиб беради. У умри охиригача ана шу «Фозилия» мадрасасида талабаларга қироатдан дарс берди. У ватанига қайтиб келмади, чунки у ернинг олимлари номи оламга машҳур Шотибийга ҳасад қилиб, у ҳақда турли фитналар уюштиришлари хавотири бор эди. Олим фақирликда кун кечирганига қарамай, қаноатни қўлдан бермади5.
Шотибийни дунёга унинг илмий мероси танитди. У асарларини араб тилида, асосан, назмда битди. Уларнинг ўқилиши ва ёд олиниши осон бўлгани боис, асрлар давомида мадрасаларда асосий дарслик бўлиб хизмат қилди. Жумладан, бир неча аср Бухоро мадрасаларида унинг «Ҳирз ал-амоний ва важҳ ат-таҳоний» асари ўқитиб келинган. Асар 1173 байтдан иборат манзума бўлиб, радифи «лом» ҳарфи билан тугайди. Ривоят қилинишича, олим мазкур асарини ёзиб бўлганидан сўнг Каъбани ўн икки минг марта тавоф этган ва ҳар айланишда: “Ё Аллоҳ, асаримни халққа фойдали эт” дея дуо қилган экан. Манбаларда унинг Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламни тушида кўргани ҳам нақл қилинади. У Расулуллоҳга мазкур китобини кўрсатибди. У зот китобни қўлларига олиб, «Яхши китоб бўлибди, ким уни ўқиса, жаннатга кирсин», деб дуо қилибдилар6. Бундан ташқари, Шотибийнинг қироат илмига бағишланган ўнга яқин асари мавжуд ва улар ҳозиргача қайта-қайта нашр қилинмоқда.
Ибн Ҳалликон бундай дейди: “Шотибий беҳуда, бефойда ва ортиқча гапирмасди, фақат зарурат юзасидан сўралган нарсага жавоб берарди. У киши бемор бўлиб қолса, касаллиги ҳақида ҳеч кимга шикоят қилмас ва сездирмасди. Агарда у кишининг соғлигидан сўралса, у: «Аллоҳга шукр, соғлигим яхши», деб қўярди.
Шотибий 590 ҳижрий йилнинг 28-жумадул охир ойида (1194 йил 20 июн) Мисрда вафот қилди7. Шотибийнинг қабри Қоҳиранинг Вафора қишлоғида, унинг мақбараси машҳур зиёратгоҳга айланган. Таниқли қироат олими Жазарий у ҳақда бундай дейди: “Мен Шотибийнинг қабрини бир неча марта ўз шогирдларим билан зиёрат қилдим. У киши қабри олдида туриб, шогирдларим билан қилган дуойим ижобат бўлди»8.
ЎМИ Матбуот хизмати
Президент совғалари улашилмоқда
Янги йил байрамида болажонлар учун махсус “Президент арчаси” тадбири ташкиллаштирилади. Бу йил ҳам мазкур анъанани давом эттирилмоқда.
Ўзбек халқи болажон халқ, шу боисдан ҳам юртимизда нишонланадиган ҳар қандай байрам беғубор болажонларнинг иштирокисиз ўтмайди. Айниқса, ҳар йили кенг нишонланадиган янги йил байрами жажжи юртдошларимизнинг севимли тантаналаридан биридир.
Маълумки, ҳар янги йил байрамида болажонлар учун махсус “Президент арчаси” тадбири ташкиллаштирилади. Бу йили ҳам мазкур анъанани давом эттирган ҳолда Президент совғалари тайёрланмоқда.
Шуни қайд этиш лозимки, бугунги кунга келиб Меҳрибонлик ва Мурувват уйлари ўғил-қизлари, “SOS – болалар маҳаллалари”, Гўдаклар уйи, Оилавий болалар уйи тарбияланувчилари, ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган болалар, юртимиз тинчлиги йўлида қурбон бўлган ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ходимларининг фарзандлари учун 12 номдаги ўқув қуроллари ва 15 номдаги ширинликлардан иборат бўлган 11 минг дона Президент совғалари тайёрланди.
Шу йили 26 декабрь куни Тошкент, Сирдарё, Жиззах вилоятлари ва Тошкент шаҳрига жами 3734 дона Президент совғалари автотранспортларда, 6265 дона Президент совғалари “Ўзбекистон ҳаво йўллари” авиакомпаниясининг самолётлари орқали жадвал асосида жорий йилнинг 25-27 декабрь кунлари Қорақалпоғистон Республикаси ва 9 та вилоятга етказилди.
Эслатиб ўтамиз, Президент совғалари 29-30 декабрь кунлари Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳри ва бошқа барча вилоятларда ташкил этиладиган “Президент арчаси” тадбирларида кичкинтойларга тантанали равишда топширилади.
“Қалбим тоза бўлса бўлди”ми?
Ибнул Жавзий раҳимаҳуллоҳи алайҳи айтади: “Нарсаларнинг энг қадрлиси иккита эканини ҳар бир инсон билмоғи лозим: Булар унинг вақти ва қалбидир. Агар вақтига бепарво бўлса ҳамда қалбини ҳам зое қилса, барча манфаатларни қўлдан бой беради”.
Инсоннинг жасади вақтдан иборатдир. Жасаднинг энг асосий аъзоси эса қалбдир. Умр ўтар экан инсоннинг жасадидан нимадир кундан – кунга емирилиб бораверади. Бу жараён кимдадир аъзоларнинг заифлашуви билан белгиланса , кимдадир бу жараён мутлоқо сезилмаслиги ҳам мумкин. Чунки баъзилар ёшлик чоғидаёқ ўлим билан юзма – юз келса баъзилар, айни навқирон кучга тўлган ўлим ҳақида эса мутлақо ҳаёл ҳам қилмаган кутилмаган пайтда ўлим чангалига тушади. Манашу ҳолат айни ғафлат ҳолатидир. Чунки инсоннинг ёши ўтган сари ўлимнинг элчиси яқинлашиб келаётганини ҳар хил аломатлар орқали билиб олади. Масалан: Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу бир кишига “ Сенга ҳар куни бир танга бериб тураман, эвасига сен менга ҳар куни келиб “Эй Умар! Ўлим яқин”, деб эслатиб турасан”, дебдилар. Шу ҳолат давом этаверибди, кунлардан – бир кун ўша одам одатига кўра, “Эй Умар! Ўлим яқин”, дебди. Ҳазрат Умар розияллоҳу анҳу одатларига мувофиқ бир танга бериб: “бундан кейин келмай қўявер, бунга ҳожат йўқ” дебдилар. Шунда ҳалиги киши “Эй, Амирал мўминин бунинг боиси нима, деб сўрабди. Умар розияллоҳу анҳу эса “Сақолимга қарасам оқ оралабди, мана шунинг ўзи менга ўлимни эсалашимга кифоя қилади”, дебдилар. Албатта бу ерда биргина мисол келтирилган, аслида эса бундай мисоллар ҳар бир ёши ўтиб бораётган кишида ўнлаб топилиши мумкин. Ҳа, инсоннинг умри ўтар экан, унинг жасадидан яъни вақтидан, нимадир камайиб емирилиб бораверади. Вақтлардан ташкил топган жасаднинг асосий аъзоси қалб экан, инсон унинг ислоҳи учун кечаю – кундуз тинмай ҳаракат қилиши керак. Зотан, Пайғамбаримиз салаллоҳу алайҳи васаллам: “Огоҳ бўлинглар ! Албатта жасадда бир аъзо бордир, агар у солиҳ бўлса жасаднинг барчаси солиҳ бўлади, агар у фасод бўлса жасаднинг барчаси фасод бўлади. Огоҳ бўлинглар! У қалбдир”, дедилар (Муттафақун алайҳ).
Қалбнинг солиҳ бўлиши нима билан билинади? Кўпчилик ўзини солиҳ яъни тоза қалб соҳиблари деб биладилар. Аслидачи?
Қалбнинг ойнаси инсоннинг аъзоларидир. Агар инсоннинг аъзолари Аллоҳнинг буйруқлари ва қайтариқларига мувофиқ ҳаракатланаётган бўлса, демак, бу қалб солиҳ қалбдир. Аксинча, унинг аъзолари Аллоҳнинг буйруқларига бўйсунмаса, қайтариқларидан қайтмаса, бу қалб фасод қалбдир, гарчанд унинг соҳиби ҳар қанча покликни, тозаликни даъво қилса ҳам.
Ўтган салафи солиҳларимизнинг барчаларини қалблари Аллоҳнинг муҳаббати ила тўлиб тошган бўлсаларда, бирорталари ўз қалблари поклигини даъво қилган эмаслар. Аксинча, доимо хафв ва ражода ҳаёт кечирганлар. Жаннатий эканликлари аниқ бўлган Умар розияллоҳу анҳу кечалари билан ўзларини айлаб гуноҳларига тавба қилиб йиғлаб чиққанлар. Ҳатто, бир марта Пайғамбаримиз салаллоҳу алайҳи васалламнинг сирларини сақловчи бўлган Хузайфа розияллоҳу анҳудан “тўғрисини айт, менинг исмим мунофиқларнинг рўйхатида йўқми?” деганлар. Албатта, ундан “йўқ” деган жавобни олганларидан кейин ҳам бепарволикка, хотиржамликка берилмаганлар. Бизларчи? Нима учун жуда ҳам хотиржаммиз? Балки юриш туриши бир аҳвол бўлган ҳолда “қалбим тоза бўлса бўлди” деб даъво қилаётганлар бир ўйлаб кўрарлар. Вақт, умр борида астойдил тавба қилиб ҳақиқий ҳидоят йўлига ўтиб, аввало, қалбларини барча иллатлардан поклаб, сўнгра ана шу пок қалб амрига мувофиқ тоат ибодатларда бардавом бўлсалар, ажаб эмас. Зотан амали солиҳлар, солиҳ қалб соҳибларидангина юзага чиқур.
Демак, ким вақтни қадрлайман, умримни ғанимат биламан деса, албатта, қалбини ислоҳ қилсин. Акс ҳолда вақтни, умрни ғанимат билиб ҳар қанча ҳаракат қилганда ҳам, охиратда мутлақо ноумид бўлиб қолади. Зотан, қалбда имон ва ихлос бўлмаса, қилинган амаллардан фойда бўлмайди.
Исҳоқжон домла БЕГМАТОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Масжидлар бўлими ходими.
Қуръоннинг рунди тилидаги маънолар таржимасига 8 йил кетди
Бугунги кунда Қуръони карим дунёнинг 120 га яқин тилларига таржима қилинган.
Шундай таржималардан бири, Қуръони каримнинг Африканинг ноёб тилларига таржима қилиниши бўлди. Бурунди давлат мусулмон ташкилоти Қуръоннинг рунди тилига таржимаси якунланганини маълум қилди. Ушбу тил Бурундидаги икки расмий тилнинг бири бўлиб, мамлакатнинг 7 миллионга яқин аҳолиси ушбу тилда сўзлашади.
Британиянинг The Muslim News сайти берган хабарга кўра, Қуръоннинг ушбу тилдаги таржимаси илк бора амалга оширилган. Бурундига ислом дини XIX асрда кириб келган.
Маълумотларга кўра, муқаддас қўлёзманинг таржимаси устида ишлар саккиз йил давом этган. Рунди тилида Бурундидан ташқари Конго, Танзания ва Уганда мамлакатларида ҳам сўзлашилади.
Бурундида умумий аҳолининг 10 фоизга яқини мусулмонлар ҳисобланади.
ЎМИ Матбуот хизмати
Тарқатма таклифномалар ҳукми ҳақида мулоҳазлар
Чақириққа жавоб бериш динимиз буюрган амал. Лекин ҳаётимизда “таклифнома”лар оммалашди. Бу бир жиҳатдан яхши. Негаки, тадбир эгаси ҳаммани бирма-бир айтиб юрмасдан таклифномаларни тарқатишни бошқа бир кишига тайинлаб, ўзи бошқа ишлар билан машғул бўлади. Бироқ масаланинг иккинчи томони ҳам бор. Баъзи одамлар таклифнома воситасидаги чақириқ юзма-юз, ўз оғзи билан айтилганига тенг эмас, деб ҳисоблаб айтилган жойга бормайди. Шундай ҳолда таклифноманинг ҳукми оғзаки, юзма-юз айтган билан баробар бўладими, деган савол туғилади.
Бу борадаги уламоларимиз турли хил фикрлар айтишган. Шу ўринда уларнинг фикрларига назар солсак.
Биринчи навбатда, таклифноманинг ўзига қаралади. Баъзи таклифномаларда ким томонидан жўнатилгани ёзилмайди. Таклифнома ана шундай хилидан ёки умуман ким жўнатгани билинмайдиган даражада ноаниқ бўлса, унга жавоб қайтариш, яъни, таклифни қабул қилиб ўша жойга бориш вожиб бўлмайди. Чунки бу “умумий чақириқ”қа ўхшайди. Бироқ таклифнома кимданлиги ёки хоссатан чақирилувчига аталгани билиниб турса – юзма-юз айтган ҳукмида бўлади. Унга бориш вожиб амаллардан саналади.
Меҳмонларга пешвоз чиқишнинг ҳукми қандай?
Ибн Аббос розияллоҳу анҳу айтади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурига Абдулқайснинг элчилари келганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Афсус надомат ва хижолатни ортга суриб келган элчилар, хуш келибсизлар!..” деб марҳамат қилдилар” (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).
Ушбу ҳадисдан хулоса қилиб, “Хуш келибсиз” ва шу каби лафзлар билан киши ўз меҳмонининг истиқболига пешвоз чиқиши ўзаро хурсандчилик уйғотади, уларнинг ўрталарига меҳр-муҳаббат солади.
Агар меҳмон ўзи билан чақирилмаган кишини эргаштириб келса...
Бундай ҳолда мезбонга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қилган амални қилиш тавсия этилади. Абу Масъуд розияллоҳу анҳу айтади: “Ансорлар орасида Абу Шуайб исмли киши бўлиб, унинг қассоб хизматкори бор эди. Бир куни Абу Шуайб: “Мен учун махсус таом тайёрла, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни беш кишининг бешинчиси қилиб чақираман”, деди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни беш кишининг бири қилиб чақирди. Уларга бир киши қўшилиб олди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мезбонга: “Сен мени беш кишидан бири қилиб чақирдинг, бу киши эса бизларга қўшилиб келди. Агар хоҳласанг, унга изн бер, хоҳламасанг тарк эт”, дедилар. Мезбон: “Албатта, унга изн бераман”, деди” (Имом Бухорий, Муслим ва Термизий ривояти).
Ушбу ҳадисдан кўплаб фойдалар олинади. Мисол учун, кимки чақирилмаган ҳолда келса уни зиёфатга киритиш ёки киритмаслик мезбоннинг ҳаққи ҳисобланади. Агар бир киши бошқаларга қўшилиб чақирилмаган ҳолда бир мажлисга боришни истаса, у қайтарилмайди. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ўзларига эргашган кишини мезбон қанақа ҳолда кутиб олишига қараб ўтирмасдан қабул қилдилар-да, унинг ишини мезбонга ҳавола қилдилар. Бу фикрларни Ибн Ҳажар раҳматуллоҳи алайҳ айтиб ўтган.
Меҳмонга такаллуф қилиш...
Меҳмонга такаллуф қилиш яхши, бироқ, бу аввало динимизга ва ақлга мувофиқ келиши керак. Анас розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: “Биз Умар розияллоҳу анҳунинг ҳузурида эдик. У: “Биз (сохта) такаллуфдан қайтарилганмиз”, дер эди”.
Бу ерда айтилган такаллуф сохта, хўжакўрсин учун қилинган такаллуфдир. Албатта, бу динимизда қоралангани табиий ҳол. Негаки, сохтакорлик – ёлғон ва алдовдир. Бироқ, уламоларимиз “Меҳмон учун сохта бўлмаган такаллуф қилиш ҳар макон ва диёрларнинг урфига боғлиқ. Агар бир қавм урфида меҳмон учун такаллуф қилиш урф бўлиб, бошқасида эса акси бўлса уларнинг урфлари ўзлари учун тўғридир. Ҳар икки тарафнинг ишлари айбга йўйилмайди. Лекин ҳурмат ва илтифот чегарадан чиқиб кетмаслиги керак.
Меҳмонга таом тайёрланиш ҳам ўртача ҳолатда яъни, исрофгарчилик ва йўқчилик ўртасида бўлиши керак. Чунки ҳадиси шарифга мувофиқ, ишларнинг энг яхши ўртачасидир.
Жобир розияллоҳу анҳу ривоят қилади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қиладилар: “Бир кишининг таоми икки кишига кифоя қилади. Икки кишининг таоми тўрт кишига кифоя қилади. Тўрт кишининг таоми саккиз кишига кифоя қилади” (Имом Муслим, Термизий ва Ибн Можа ривояти).
Ҳадиси шарифда кўрсатилганидек, дастурга амал қилиш ўртамиёна дастурхон бўлади. Бугунги кунимизда одамлар ўз ҳолатидан келиб чиқиб, тўкинроқ дастурхон ёзиши аслида жоиз. Бироқ шариатимизда бу ҳолатлар бошқалар ҳам ўшандай дастурхон ёзиши одат тусига айланишига таъсир ўтказса ёки бошқалардан “кимўзар” ўйнагани туфайли бўлса қайтарилади.
Ана шу тарздаги зиёфат динимизда қораланади. Бу борада Ибн Аббос розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мутаборийлар таомларини ейишдан қайтардилар”.
Имом Хаттобий айтадилар: “Мутаборийлар – бир-бири билан амалларини кимўзарга қиладиган кишилардир”.
Бундан қайтарилишининг сабаби, уларнинг дастурхони бошқаларга кўз-кўз қилиш мақсадида риёкорлик учун ёзилгандир.
Рухсат билан кириш, таомдан кейин ортга қайтиш...
Аллоҳ таоло ўз бандаларига ўргатган гўзал одоблардан бири изн берилса таом учун бошқаларнинг уйига кириш, таом еб бўлингандан сўнг эса ортга қайтишдир. Аллоҳ таоло ўз каломи шарифида қуйидагича марҳамат қилади: “Эй, иймон келтирганлар! Пайғамбарнинг уйларига фақат сизларни бирор таомга чақирилсагина кирингиз! (Ўшанда ҳам) унга эришишга кўз тутиб турмангиз, балки чақирилганингизда кирингиз ва таомдан сўнг гапга берилиб кетмай, тарқалингиз! ...” (Аҳзоб сураси, 53-оят).
Мазкур ояти каримада мўминлар Расулуллоҳ солллаллоҳу алайҳи васалламнинг уйларига фақат изн берилганидан сўнг таом учун киришлари мумкинлиги таълим берилмоқда. Саҳобаи киром розияллоҳу анҳумлар бошқа мусулмонларнинг уйларига ҳам изнсиз кирмас эдилар. Чунки оятдаги қайтариқ фақат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уйлари хос эмас, балки барча мўминларнинг уйларига ҳам тегишлидир.
Аввал катталар, сўнгра ўнг тарафдагилар...
Меҳмондорчиликка таклиф қилган киши зиёфатда катталарни муқаддам қилиши, уларга алоҳида эҳтиром кўрсатиши лозим. Бу иш Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларидандир.
Ибн Умар розияллоҳу анҳу айтади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Тушимда бир мисвок ила тиш тозалаётган эдим. Бири иккинчисидан каттароқ бўлган икки киши менга қўл узатар эди. Мен мисвокни ёши кичигига бердим. Шунда менга: “Каттасига (бер)”, дейилди. Сўнг мисвокни олиб ёши каттасига бердим”, деб марҳамат қилдилар (Имом Муслим ривояти).
Бошқа бир ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қиладилар: “Қуйидагилар Аллоҳ таоло улуғлашидандир: ёши улуғ кекса мусулмон кишини икром қилиш, Қуръонни ёд олиб, у борада ҳаддан ошмаган ва унга жафо қилмаган қорини икром қилиш ва одил салтанат эгасини икром қилиш”.
Яна бир ҳадиси шарифда Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан қуйидагича ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига ичимлик келтирилди. У зотнинг ўнг тарафида ёш йигит, чап томонида эса улуғ саҳобийлар ўтирган эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан ичдилар-да, сўнг ўнг тарафида ўтирган йигитга қараб (ўнг тараф биринчи ичишини назарда тутиб): “Сендан аввал уларга беришимга рухсат этасанми?”, дедилар. Йигит эса: “Эй, Аллоҳнинг Расули, Аллоҳга қасамки, Сиздан кейин ичишлик ҳақимни ҳеч кимга бермайман!”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга идишни узатдилар” (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).
Мазкур ҳадиси шарифларга биноан аввало катталарга ҳурмат кўрсатиш, сўнгра ўнг тарафда ўтирганларга узатиш кераклиги маълум бўлади.
Охирги ҳадис бўйича баъзилар: “Ушбу ҳадисда катталар эмас, ўнг томонда ўтирган ёш йигит ичди-ку”, дейишган. Уламоларимиз бунга қуйидагича жавоб беришган: “Воқеа шундай бўлган эса-да, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам катталарга беришни яхши кўргани учун йигитдан изн сўрадилар. Бундан ташқари, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақини талаб қилса бериш кераклигини ўргатиш учун шундай қилганлар. Агар буларни ҳам ҳисобга олмасангиз, унда бу ҳадис фақат ичимликларга тааллуқли холос. Ундан бошқаларида эса катталарга биринчи риоя қилинади”.
Аллоҳ таоло барчамизга Ўзи буюрган амаллар ҳамда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўрсатиб берган суннатларга амал қилмоғимизни насиб айласин.
Жалолиддин ҲАМРОҚУЛОВ,
Тошкент ислом институти
“Таҳфизул-Қуръон” кафедраси мудири.