muslim.uz

muslim.uz

Дунёда шундай бойликлар борки, уларнинг қийматини ҳеч бир нарса билан ўлчаб бўлмайди. Мамлакатимизни беҳисоб қазилма бойликлар, табиий захиралар билан сийлаган илоҳий ирода, беҳисоб илмий-маънавий хазинани ҳам халқимизга раво кўрган. Ушбу хазинани биринчи ва иккинчи Уйғониш даврларида яшаб, ижод қилган буюк аллома аждодларимиздан қолган қадимий, илм-фаннинг турли йўналишларида битилган нодир қўлёзма ва тошбосма асарлар ташкил этади.

Қўлёзмалар ҳақида гап борар экан, бу борада ҳам Ўзбекистон дунёнинг энг бой мамлакатлари қаторига киради, деб баралла айтишга ҳақлимиз. Айни кунларда юртимизнинг 80 дан ортиқ илмий муассасасида 45 мингга яқин қўлёзма ва 70 мингдан зиёд тошбосма асарлар сақланмоқда. Ушбу бебаҳо асарлар ўз саҳифаларида тарихимиз, урф-одатларимиз, аниқ фанлар ва табаррук динимизга оид биз билмаган, эшитмаган, долзарб ва қизиқарли маълумотларни сақлаб келмоқда.

Мустақиллик йилларида ушбу илмий-маънавий меросни ўрганишга маълум даражада эътибор қаратилган бўлса-да, халқимизни ундан баҳраманд қилиш, манбаларни асраб-авайлаш, келажак авлодларга безавол етказиш, реставрация қилиш ва рақамлаштириш масалалари билан жиддий ва мақсадли шуғулланилмади. Каталоглаштириш ишлари ҳам ҳар бир муассаса томонидан мустақил олиб борилди. Натижада масаланинг илмий-маърифий томони оқсади, иккинчи томондан, жиддий йўқотишларга йўл қўйилди. Президентимизнинг «Қадимий ёзма манбаларни сақлаш ва тадқиқ этиш тизимини такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарорида бу борада узоқ йиллар тўпланиб қолган кўплаб муаммоларнинг ечими кўрсатиб ўтилган. 

Қарорга мувофиқ, эндиликда жамоатчилик учун очиқ бўлган қадимий ёзма манбалар Давлат реестри ташкил этилиб, давлат тасарруфидаги музейлар, кутубхоналар ва архив фондлари фаолиятига интеграция қилинади. Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази давлат реестрини шакллантириш ва юритиш, шунингдек, қадимий ёзма манбаларни босқичма-босқич рақамлаштириш учун масъул давлат муассасаси этиб белгиланди, давлат реестрини юритиш учун масъул бўлган 10 та илмий ходимдан иборат махсус бўлим ташкил этилмоқда.

Айтиб ўтганимиздек, Давлат реестри бутун республика ҳудудида амалда бўлади. Реестр халқимизнинг бебаҳо мулки бўлган қадимий қўлёзма ва тошбосма асарлар, шунингдек, тарихий ҳужжатлар ҳисобини юритади, яъни уларнинг йўқолиши, мамлакатдан олиб чиқиб кетилишининг олдини олади.

Айни пайтда ёзма манбалар ва ҳужжатларни рақамлаштириб, асл нусхалари билан бирга келажак авлодга етказиш имконияти пайдо бўлади. Рақамлаштирилган нусхалар эса тадқиқотчилар ва таржимонларнинг ихтиёрига берилади. 

Давлатимиз раҳбарининг мазкур қарорида нодир тарихий қўлёзма ва тошбосма асарлар ҳамда архив ҳужжатларини консервация-реставрация қилиш жараёнига алоҳида эътибор қаратилган. Ёзма манбаларни талаб даражасида сақлаш, эҳтиёж туғилган ҳолатда уларни турли зиён етишидан асраш, реставрация ишларини амалга ошириш мақсадида замонавий технология воситалари ҳамда зарур реактивлар билан таъминланган замонавий лаборатория ташкил қилинади. 

Соҳа учун мутахассислар тайёрлаш масаласи ҳам Президент қарорида ўз аксини топган. Ушбу вазифани амалга ошириш учун 2022/2023-ўқув йилидан бошлаб Камолиддин Беҳзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институтида «Қадимий ёзма манбалар консервацияси ва реставрацияси» йўналишида кадрлар тайёрлашни йўлга қўйиш белгилаб берилган. 

Шунингдек, ушбу йўналиш бўйича мутахассислар тайёрлаш мақсадида 2022/2023-ўқув йилидан бошлаб Тошкент давлат шарқшунослик университети, Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, Бухоро давлат университети ва Ўзбекистон халқаро ислом академиясида «Матншунослик ва адабий манбашунослик» таълим йўналиши ва мутахассислиги бўйича бакалавриат ва магистратура босқичлари учун зарур квоталар доимий ажратиб борилиши кўзда тутилган.

Қарорда ҳозирги кунда ушбу йўналишда фаолият олиб бораётган мутахассисларнинг хорижда амалиёт ва стажировка ўтиши борасида ҳам вазифалар белгиланган. Жумладан, 2022 йилдан бошлаб қўлёзмаларни сақлаш ва тадқиқ этиш билан шуғулланувчи илмий ходим ва реставраторларнинг ҳар йили хорижда амалиёт ўташи ва стажировкасини ташкил этиш Марказ, Шарқшунослик институти, Ўзбекистон халқаро ислом академияси, Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази, «Эл-юрт умиди» жамғармаси, Инновацион ривожланиш вазирлиги зиммасига юклатилди.

Президентимизнинг «Қадимий ёзма манбаларни сақлаш ва тадқиқ этиш тизимини такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарорининг аҳамияти жуда катта. Биринчи ўринда, қарор ва унда назарда тутилган Давлат реестри миллий миқёсда Фарғоний, Хоразмий, Бухорий, Ибн Сино, Беруний, Улуғбек, Навоий, Беҳзод каби буюк даҳо аждодларимиздан қолган илмий-маънавий мерос ҳисобини юритиш, уни келажак авлодларга безавол, бенуқсон етказишга имкон яратади. Қолаверса, рақамлаштириш орқали илмий-тадқиқотлар, таржима жараёнлари воситасида халқимизни ушбу бебаҳо хазинадан баҳраманд қилиш имкониятини кенгайтиради.

Кейинги йилларда халқимиз томонидан эътироф этилаётгандек «Қилса бўлар эканку» хитоби бу ерда ҳам ўринли, долзарб эканини алоҳида таъкидлаган ҳолда, Ислом цивилизацияси маркази мазкур қарор билан «Қадимий ёзма манбалар Давлат реестри»ни тузиш ва юритишдек вазифага масъул давлат муассасаси этиб белгиланганини жамоамиз катта шараф, ишонч ва масъулият сифатида қабул қилганини таъкидламоқчиман.

Ўзбекистон халқаро ислом академияси, Шарқшунослик институти каби ҳамкор ташкилотлар билан биргаликда қарорда белгиланган вазифалар ўз вақтида ва сифатли бажарилишига бор илмий салоҳиятимиз ва имкониятларимизни сафарбар этамиз.

Шоазим МИНОВАРОВ,

Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази директори

Манба: Манба: «Янги Ўзбекистон» газетаси 2022 йил 16 февраль, 34(556) сон

Сўнгги пайтларда ижтимоий тармоқдаги баъзи даъватчилар томонидан мусулмон умматини орасига ихтилоф соладиган, баҳс ва мунозараларга сабаб бўладиган, шу сабабли уммат ўртасида фитна чиқишига “калит” бўладиган мавзулардаги чиқишлар кўпайиб бормоқда. Бу мавзуларнинг баъзилари ақидавий, баъзилари фиқҳий ва яна баъзилари ижтимоий мавзуларда бўлсада, натижаси фақатгина мусулмон умматиниг парчаланишига, заифлашишига, бир-бирига нисбатан тарафкашлик, ҳурматсизлик ва адоватига йўл очиб бермоқда. Уларга бу қилаётган ишининг яхши эмаслиги айтилса, улар ўзларининг ушбу амалларини оқлаш учун:  “Биз фақатгина китобларда келтирилган маълумотларни гапирмоқдамиз. Чунки, илмни яшириш мумкин эмас, агар биз айтмасак, илмни яширганимиз учун Аллоҳнинг ҳузурида гуноҳкор бўламиз”, дея жавоб бермоқдалар. Шу билан биргаликда, долзарб бир масалани кашф этгандай фахр билан халққа мавъиза қилиб, улардан илгари яшаб ўтган олимларимизни илмсизликда ёки илмга хиёнатда айбламоқдалар.

Хўш, аслида ҳам шундайми? Неча минг йиллар илгари яшаб ўтган, умрини ва молини илм йўлида фидо қилган улуғ зотлар, аждодларимиз ростан ҳам ушбу кундаги “шайх”лар билган илмларни, улар айтаётган ҳадисларни  билмаганми? Ёки улар айтганидек илмга хиёнат қилганми?  Агар билган бўлсалар ёки илмга хиёнат қилмаган бўлсалар, нега бу “шайхлар” айтаётган масалаларни оммага ошкор қилмаганлар?

Жавоб шуки, биздан илгари яшаб ўтган олимларимиз хозирги кундаги сохта шайхлар айтаётган масалаларни борлигини, саҳиҳлигини аниқ билганлар. “Шайх”лардан кўра анча илмли бўлганлар. Шу билан биргаликда, фаросат бобида ҳам бир неча баробар устун бўлганлар. Уларнинг илм ва фаросатдаги олийликлари сабаб, мусулмон умматининг ихтилофига, тафриқаси ва фитнасига сабаб бўладиган масалалар фақатгина ўзлари, хос кишилар даврасида муҳокама қилинган. Улар: “Одамларга уларнинг ақллари етадиган ҳадисларни айтинглар. Аллоҳ ва Унинг росулини ёлғонга чиқарилишини истайсизларми?” деган қоидага амал қилганлар. Бу эса асло илмга хиёнат дейилмайди. Аксинча, илм ва фаросат бобидаги устунлик дейилади.

Масалан, Имом Муслимнинг саҳиҳларида келтирилган бир ҳадисда Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу шундай деганлар: “Мен Пайғамбар алайҳиссаломдан икки идиш тўла ҳадис ёдладим. Лекин, улардан фақатгина бир идиш ҳадиснигина ривоят қилдим холос. Иккинчи идишни эса очмадим ҳам. Чунки, ушбу идишда ихтилофли ҳадислар бор эди. Агар ушбу идишни очсам, ҳалқумимнинг кесилиб кетишидан қўрқдим”. Яъни, абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудек зот ҳам, мусулмонларнинг фитна ва ихтилофига сабаб бўладиган ҳадисларни ривоят қилишдан кўра, ўзлари билан қабрга олиб кетишни афзал билганлар.  Хўш айтингчи, қайси “шайх” у зотни илмга хиёнатда айблай олади?

Иброҳим ибн Абу Умла деган зот айтган экан: “Ким нодир илмларни кўтариб келса, у жуда ҳам кўп ёмонликларни кўтариб келибди”. Яъни, бир юртда  ёки бошқа бир маконда кенг ёйилган илмни бошқа бир маконга, уламолари бошқа, урф одатлари ва қадриятлари бошқа бўлган жойга олиб келиб, уларга тарғиб қилган киши уларга яхшилик эмас, аксинча ёмонликни олиб келган бўлади.  Чунки, улар орасида ихтилоф чиқишига сабаб бўлади.

Имом Молик айтадилар: “Илмнинг ёмони, ғариб бўлганидир. Яъни, одамлар эшитмаган, билмаган ва ўрганмаган янгиликни олиб келиш энг ёмон илмдир.  Илмнинг яхшиси эса, кишилар ривоят қилиб, улар  орасида зоҳир бўлган илмдир”.

Абдураҳмон ибн Маҳдий айтади: “Ҳеч ким эшитмаган янги нарсаларни ривоят қилиб юрадиган  киши ҳам,   ҳар бир эшитган нарсасини ривоят қилаверадиган  киши ҳам, ёки ҳар бир одамдан эшитган нарсасини ривоят қилаверадиган киши ҳам ҳадис илмида имом бўлолмайди”.

Ушбу  даъватчиларнинг яна бир усули, халқни мазҳабсизлик гирдобига тортиш билан адаштирмоқдалар. Улар ушбу йўлда халқнинг миясини заҳарлашда шундай маккорлик билан иш қилмоқдаларки, “Сен мазҳабга эргашасанми, ёки саҳиҳ ҳадисгами?”, дея фақиҳ уламолар билан муҳаддис уламоларни бир бирига қарши қўймоқдалар. Гўёки, муҳаддис уламолар айтаётган ҳадисларнинг хужжати бор бўлиб, уларнинг сўзлари Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга тегишлидир. Фиқҳ уламоларинг сўзлари эса ўз раъйларидан келиб чиқиб айтилган гапдир, деган тушунчани сингдирмоқдалар. Ва саҳиҳ ҳадислардан ўз фойдалари учун устамонлик билан фойдаланмоқдалар. Бир нарса десанг, “мана, саҳиҳ ҳадис борку”, дея ҳадисни рўкач қилмоқдалар.  Мана шу жозибадор сўз кўп кишиларни адашишларига, мазҳаб уламоларини камситишга, фақиҳларга нисбатан беҳурматлик қилинишига сабаб бўлмоқда.

Ёки, улардан баъзилари юртимизда Ҳанафий мазҳаби кенг тарқалган бўлишига, фиқҳий китобларимиз ва ибодатларимизнинг деярли барчаси  Ҳанафий мазҳаби асосида ёзилганига қарамасдан, масжидларда, ибодат ўринларида бошқа мазҳаб амалларини қилиш билан ҳам ихтилоф чиқишига сабабчи бўлмоқдалар. Бу ҳам фақатгина илмсизлик натижаси холос. Гарчи, бу амалларни бажаришда “бу суннат”, деган даъво бўлсада, лекин, унинг муқобилида бошқа бир суннат амал бўлган ўринда ихтилоф чиқмаслиги учун ўша ихтилофли амални тарк қилиш ҳам суннатдир.

Хулоса шуки,  агар ихтилоф чиқадиган бўлса, фиқҳий масалаларда иттифоқ бўлган яхшидир. Фитна,  ихтилоф  чиқадиган пайтда фитнага, ихтилофга сабаб бўладиган амалларни тарк қилиш ҳам суннатдир.

Биз шундай кишиларнинг гапларига учиб, қайси бирига эргашсам экан, дея иккиланиб юрган кишиларга қарата айтамизки, азизлар, саҳиҳ ҳадис деган чиройли истилоҳга алданиб қолмайлик. Чунки, муҳаддис уламолар  санад (ровийлар силсиласи) нинг саҳиҳлигини ўрганадилар, матннинг саҳиҳлигини эса мужтаҳид мазҳаббошилар ўрганади. Бошқа ҳадисларга зид эмасми, насх қилинмаганми, билмасдан туриб амал қилинмайди. Баъзи ихтилофли масалаларда саҳиҳ ҳадис бор деб оммани чалғитаётганлар муҳаддис уламолар наздидаги нарсани фиқҳга киргизишмоқда. Унутмайлик, муҳаддислар ривоятни борлигини, бор бўлса қанчалик ишончли хабарлигини ўрганадилар. Унга амал қилса бўладими, фарз даражасидами, суннатми, мубоҳми, буларни билиш  фақиҳ уламоларни иши.

Саҳис ҳадисларда келган ривоятларнинг ҳаммаси бажариш шарт дегани эмас. Улардан баъзилари фарз бўлса, баъзилари мубоҳ бўлиши мумкин. Ёки унинг муқобилида бошқа бир ҳадис бўлган ривоятни қайсидир жойда ишлатмаслик аълороқ бўлиши ҳам мумкин. Бунда ҳолатга, маконга ва кишиларнинг шароитларига қараб ҳукм чиқарилади. Масалан, Қуръони каримдаги кўп оятлар буйруқ маъносида келган. Лекин, уларнинг ҳаммаси ҳам фарз дегани эмас. Баъзи буйруқларга амал қилиш фарз, баъзиларига амал қилиш суннат ва баъзиларига амал қилиш эса мубоҳдир. Уларнинг фарз, суннат ёки мубоҳ амал эканлигини Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг амаллари ҳамда кўрсатмалари орқали билганмиз. Худди шунингдек, саҳис ҳадислардаги ҳукмларни даражасини ҳам фаҳиқ уламоларнинг амаллари, улар чиқарган ҳукмлар орқали биламиз.

Хулоса қилиб айтганда, мазҳаббоши уламоларимиз ҳадисларни яхши билганлар. Ютимиз уламолари ўз даврларида илм чўққисини забт этган кишилар бўлишган. Агар улар қайсидир амални қилмаган бўлсалар, ёки қайсидир ҳадисни зикр қилмаган бўлсалар, бу фақатгина фаросат ва илм сабабли, мусулмонларнинг бирдамлигига ҳизмат қилган. Турли хил ихтилоф, бўлиниш ва тафриқанинг олдини олишга сабаб бўлган. Шунинг учун, интернет юлдузи бўлиб турган “шайх”ларнинг сохта, жимжимадор “даъват”ларига алданиб қолмасдан аввало илм ўқинг. Ҳаргиз, ўтиб кетган уламолар шаънларига нотўғри гаплар билан туҳматлар қилиб қўйманг. Аллоҳдан қўрқинг. Чунки, мусулмонларнинг иттифоқи уларнинг ихтилофидан яхшидир.

 

ЎМИнинг Тошкент вилояти вакиллиги ходими

Ё. Исломов

Ислом мутаассибликка мутлақо алоқаси бўлмаган диндир. У ўзига эътиқод қилувчиларни торликка чақирмайди. Ислом манбалари – Қуръон ва Суннатда мутаассибликка ундовчи бирор нарса йўқ! Аксинча, кишиларни Исломга ундаш Қуръони карим кўрсатиб берганидек, ҳикмат, гўзал мавъиза ва чиройли баҳс ила амалга оширилади. Бу эса мутаассиблик, бирор масалани тор олишга буткул тескари бўлган услубдир. Пайғамбар алайҳиссаломдан ривоят қилинган ҳадисларнинг бирида: “Осонлаштиринг – қийинлаштирманг, хушхабар беринг нафратлантирманг”, - дея марҳамат қилинади.

Ушбу чақириқ мутаассибликни инкор этади. Зеро, мутаассибликдан нафрат, кенгбағирликдан эса хушхабар юзага келади. Демак, Ислом мутаассибликни инкор этар экан, у террорни, тинч аҳоли орасида ваҳима келтириб чиқаришни ва бегуноҳ мусулмонларни балки, бошқа инсонларнинг ҳам қонини тўкишни қоралайди. Исломнинг наздида бир одамнинг жонига қасд қилиш бутун инсониятнинг жонига қасд қилиш билан баробардир. Қуръони каримда бу ҳақда: “Кимки бирон жонни ўлдирмаган ва ерда бузғунчилик қилиб юрмаган одамни ўлдирса, демак, гўё барча одамларни ўлдирибди”, - дейилади (Моида сураси, 32-оят).

Шундай экан, исломни мутаассиблик билан боғлаш янглишишдир. Бундан маълум бўладики, дин номидан қўпорувчиликлар қилишнинг муқаддас Ислом таълимотига мутлақо алоқаси йўқ.

 

Маъруфжон Алоходжаев, Наманган шаҳар "Абдулқодир қори" жоме масжиди имом-хатиби

 

"Маҳалла халқ билан давлат ўртасидаги кўприк бўлиши керак.

Одамларнинг қувончу ташвишидан доимо хабардор бўлиш маҳалланинг асосий вазифасидир"

Шавкат Мирзиёев.

 

"Маҳалла» атамаси арабча бўлиб, «ўрин-жой», қавм ёки жамоат иттифоқликда, ўзаро бир-бирларини қўллаб – қувватлаб яшайдиган жойни англатади. Адабиётларда Маҳаллаларнинг кўп минг йиллик тарихга эга эканлиги ҳақида маълумотлар учрайди. Алишер Навоий ўзининг «Ҳайратул аброр» асарида Маҳаллани «маҳалла шаҳар ичидаги шаҳарча»дир деб таърифлайди. 

Маҳалла кичик маъмурий ҳудуд бўлиши билан бирга, турмуш тарзи, қадриятлар, анъаналар, урф-одатлар умумийлиги билан боғланган кишилар жамоаси бирлигидир. Тарихнинг турли босқичларида даврлар, тузумлар ўзгаришига қараб Маҳалланинг вазифалари ҳам ўзгариб турган. 

Маҳалланинг асосий вазифалари: маросимларни биргаликда ўтказиш, ўз ҳудудини батартиб сақлаш ва ободонлаштириш, ёш авлодни ижтимоий руҳда тарбиялаш, жамият ҳаётида тартиб сақланишини таъминлаш, барча анъанавий меъёрларнинг бажарилиши устидан назорат ўрнатиш, урф-одатларга риоя қилиш ва уларни бузган, жамоат мажбуриятларидан бўйин товлаганларни жазолашдан иборат бўлган. Маҳалла раҳбарияти ариқ-ҳовузларни тозалаш, кўчалар, йўллар қуриш ва Маҳалла ободончилиги билан боғлиқ бошқа жамоат ишларини уюштирганлар. Бу ишларнинг барчаси биргаликда ҳашар йўли билан амалга оширилган.

Маҳалла тизими жамиятимизнинг энг муҳим ва таянч бўғини ҳисобланади.

Маҳалла-кўй, қўни-қўшнилар яхши-ёмон кунларда, қувончли тўйларда, бошга ўлим мусибати тушган оғир дамларда кунингизга биринчи бўлиб ярайдилар.

Маҳаллаларда турли тоифа инсонлар яшайди. Уларнинг орасида ўзига тўқ, бой-бадавлат оилалар қаторида, орзу-умидлари бошқалардан кам бўлмаган, аммо уларни амалга ошириш учун қўллари калталик қиладиган, ўғил-қизлари аллақачон вояга етган, аммо уларни уйлаш ёки узатиш учун тўй харажати ўйлантириб қўядиган оилалар ҳам бор. Ислом ана шундай муҳтожлар ҳолидан хабар олиб, уларга иктисодий ёрдам бериш мажбуриятини ўзига тўқ, бадавлат инсонлар зиммасига юклаган. Бундай кишилар ўз ихтиёрлари ва ислом мажбурияти асосида фарзандлари вояга етган маҳалладошлари ҳузурига киришлари ва уларнинг қандай камчиликлари бўлса, имкон даражасида ёрдам беришлари керак.

Маълумки, маҳаллада яхши қўни-қўшничиликнинг аҳамияти катта. Бўлажак келин ёки куёвларнинг кимлигини ота-оналар маҳалла катталаридан суриштиради. Совчилар ҳам бўлажак келин ёки куёв уйига боришдан олдин қўшниларига учрашади, уларнинг берган холис баҳосига қараб иш тутишади. Холислик муҳим аҳамиятга эга. Қўшнилар бундай ишонч ва имкониятдан ўз қўшнисидан қасос олиш, бўладиган хайрли ишларни орқага суриш, қачонлардир тасодифан бўлиб ўтган, аммо барчанинг ёдидан кўтарилиб кетган аразларни эслаш, бўладиган ишни чакимчилик билан тўхтатиш каби ғайриинсоний одатлар йўлида фойдаланмасликлари керак. "Ҳар ким экканини ўради", деган мақолга асосан, ҳаётда ким бировга яхшилик қилса, ўзи ҳам яхшилик кўради. Ким бировга ёмонлик килса, шубҳасиз, ёмонлик кўради.

 Маҳаллада табиат мухофазасига ҳисса қўшиш керак. Аллоҳ таоло инсонни яратиб, унга руҳ билан бирга ақлу идрок бахш этган, Ерни, ундаги барча яратилган нарсаларни инсонга омонат топшириб, уни эҳтиёт қилиш, барча нарсаларни: махлуқлар, мавжудотлар, сув, ҳавони авайлаб-асрашдек катта масъулиятни юклаган. Бу масъулиятни эса инсон олдиндан бажариб келади. Табиатни муҳофаза қилиш Ислом динининг асосий таъли-мотларидан бири ҳисобланиб, барчамизга яшаётган жой-ларимизнинг тоза, озода бўлиши, ичимлик сувимизнинг бегуборлиги, ўзимизнинг эса покиза юришимизни бую-ради. Асрлар бўйи одамлар ариқ, дарё ва денгиз сувларини покиза сақлашни бурчлари деб билишган: "У сизлар учун Ерни пойандоз, осмонни "бино" қилиб қўйди ва осмондан сув тушириб, у сабабли сизларга ризқ сифа-тида мевалар ундирди..." (Бакара, 22).

Теварак-атроф, ер, сув, хаво бирмунча ифлосланиб инсон саломатлигига зарар етказмоқда. Бунинг олдини олиш, табиатни мухофаза қилиб соғлом авлод учун курашиш эса барча мўмин – муслмонларнинг вазифаси бўлмоғи лозим. Махалладаги дарахтларни синдиришларига, ховли супуриндиларини анхорга ташлашлар, ичимлик сувини исроф қилиш, махалла кўчаларида дарахт барглари ва чиқинди-ахлатлар ёндирилишига йўл қўймаслиги учун бутун махалла ахли курашиши керак. Махаллада қўшнилар билан инсонийлик нуқтаи назаридан муомала қилиш керак. Махалладош қўшнилар орасида қариндошлари, бегоналари ва бошқа дин вакиллари хам бўлиши мумкин. Махалланинг кучи бирликда, хушёрликда, огохликдадир. Шундай экан юртимиз обод, махаллаларимиз фаравон бўлсин.

Одилжон Нарзуллаев

Янгийўл тумани Имом Султон жоме масжиди имом хатиби.

 

بسم الله الرحمن الرحيم

 “БИР ҲАДИС ШАРҲИ: “....биздан эмас” ҳадислар туркуми” 

Муҳтарам жамоат! Қурьони карим ва ҳадиси шарифларда ислом аҳли учун берилган кўрсатмаларда фақат эзгуликка даъват этилган. Инсонларни ўзаро аҳил, меҳр-оқибатли, адолатли бўлиш каби қатор инсонийлик фазилатларга чақириш динимизнинг асосий мақсади экани барчамизга кундек равшан. Шунинг учун ҳам динимиз ёлғончилик, хиёнат, фирибгарлик, бераҳмлик ва золимлик каби иллатларни қоралайди ҳамда бундай амалларни содир этувчиларни комил имонли мўминлар қаторида ҳисобламайди. Бугунги мавъизамизда ана шу мазмундаги ҳадислардан айримлари билан батафсил танишамиз.

 Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг одатларидан бири бозорда бўлаётган ишларни айнан ўзлари кузатиш эди. Ана шундай кузатишларидан бири ҳикоя қилинган ҳадисда шундай дейилади:

أنَّ رَسولَ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عليه وسلَّمَ مَرَّ علَى صُبْرَةِ طَعامٍ فأَدْخَلَ يَدَهُ فِيهَا، فَنَالَتْ أَصَابِعُهُ بَلَلًا فقَالَ: "مَا هذا يَا صاحِبَ الطَّعامِ"؟ قالَ أَصَابَتْهُ السَّماءُ يا رَسولَ اللهِ، قالَ: "أفَلا جَعَلْتَهُ فَوْقَ الطَّعامِ كَيْ يَراهُ النَّاسُ، مَن غَشَّ فليسَ مِنِّي"

 (رواه الإمام مسلم عن أبى هريرة رضي الله عنه)

яъни: “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бир буғдой сотувчининг олдидан ўтиб, қўлларини буғдой уюми ичига тиқсалар, унга ҳўллик тегди. Шунда: “Эй, буғдой эгаси, бу нимаси?” деб сўрадилар. Шунда у киши: “Ё Расулуллоҳ унга ёмғир теккан эди”, деди. Расулуллоҳ алайҳиссалом: “Сиз ўша жойини одамлар кўриши учун тепасига чиқариб қўймайсизми?” деб танбеҳ бердилар ва изидан: “Ким алдаса, биздан эмас”, дедилар (Имом Муслим ривоятлари).

Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам бундан бошқа бир қанча ҳадисларида “биздан эмас”, деган машҳур иборани ишлатганлар. Бу иборадан нимани назарда тутганликлари борасида уламоларимизнинг бир-бирига яқин шарҳлари мавжуд. Ибн Ҳажар Асқалоний ушбу ҳадис шарҳида мазкур иборани “бизнинг йўлимизда ва суннатимизда эмас” маъносида деб шарҳлаб, бу иборани ишлатилиш – ўша гуноҳнинг нақадар оғир эканига ишорадир деганлар. Шунга ўхшаш фикрларни имом Нававий ҳам келтирганлар. Айрим уламоларга кўра, ушбу иборанинг маъноси “комил имонли мўминлардан эмас, балки имонлари борку, лекин нуқсонли”, деб ҳам шарҳлаган.

Ҳадисда исломнинг ҳалоллик ва омонатдорликка нақадар катта аҳамият бергани кўриниб турибди. Шундан келиб чиқиб бозор ва савдо марказларидаги мутасаддилар вақти-вақти билан мана шундай текширув ва назоратларни ўтказиб, юртдошларимиз ҳақига ҳиёнат қилаётганларга нисбатан танбеҳ ва огоҳлантириш бериб туришлари ўрни келганда жазога тортишлари ҳам тўғри бўлар экан.

Муҳтарам азизлар! Ҳадисдаги энг муҳим ибратлардан бири бугунги кундаги кўплаб савдогарларда етишмаётган одатни баён қилиб берилганидир. У ҳам бўлса, молнинг айбини ошкор қилиб сотишлик. Буни Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Сиз ўша жойини одамлар кўриши учун тепасига чиқариб қўймайсизми?”, деган сўзлари тасдиқлаб турипди. Башариятга муаллим ва гўзал хулқларни мукаммал қилиш учун юборилган зот бундай ёлғон ёнида сукут сақлашлари мумкин эмас эди. Ҳақиқий раҳнамолар ана шундай бўлишлари керак. Бундай ёвузликлардан пора ёки таниш-билишчилик эвазига кўз юмиб кетмасликлари лозим. Уларга барча инсонлар ҳақ-ҳуқуқлари омонат топширилган. Мана шундай ўринда ундайларни кечириш булар учун раҳмдиллик эмас, балки бу пасткашлик, хиёнат ва очкўзликдир. Ҳақиқий комил имонли мусулмон биродарларига фақат яхшиликни раво кўради. Бошқа ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар:

لَا يُؤْمِنُ أحَدُكُمْ، حتَّى يُحِبَّ لِأَخِيهِ ما يُحِبُّ لِنَفْسِهِ

(متفق عليه أنس بن مالك رضي الله عنه)

яъни: “Бирортангиз ўзига яхши кўрган нарсасини биродарига раво кўрмагунча (комил) имонли бўлмайди” (Муттафақун алайҳи).

Мусулмон ўзини бошқалар томонидан алданишини ёқтирмас экан, демак, у бошқаларни ҳам алдамаслиги керак. Мана шу сабабдан динимизда ёлғон, алдов ва ҳийлакорлик ҳаром қилинган.

Савдо-сотиқдаги алдов турлари жуда ҳам кўп. Буларнинг барчаси ҳаром. Аввало, тарози ва ўлчовлардан уриш. Бу ҳақида Аллоҳ таоло Қуръони каримда:

 وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذَا كِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ  ( الإسراء: 35)

яъни: “(Савдо-сотиқда) ўлчаган вақтларингизда ўлчовни тўла-тўкис қилингиз ва тўғри тарозида тортингиз! (Исро сураси, 35-оят), деб марҳамат қилган ва бу буйруқ шаклида келгани учун вожибликка далолат қилса, бошқа оятда тарози ва ўлчовдан урувчиларнинг ҳолига вой ва азоби оғир бўлиши баён этилган:

 وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ  (المتففون، 1)      

яъни: “(Савдо-сотиқда ўлчов ва тарозидан) уриб қолувчи кимсалар ҳолига вой!” (Мутаффифун сураси, 1-оят).

Ана шундай зулм мусулмонлар бозорида ортиқ бўлмаслиги учун Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам Макка фатҳидан сўнг Саъд ибн Саъид ибн Осни Макка бозорига, Умар разияллоҳу анҳуни эса Мадина бозорига масъул қилиб тайинлашлари ҳам бежиз эмас. Бу эса у зотнинг бозор ишларига эътибор бериб, тарозибонни ҳалол ўлчаб-тортиши, адолатли ва мурувватли бўлишига жиддий қараганларини англатади.

Сувайд ибн Қайс разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ёнимизга келдилар ва бозор аҳлининг ўлчаб-тортиб берадиган тарозибонига: 

 يا وَزَّانُ زِنْ وَأَرْجِحْ 

(رواه الإمام أبن ماجة عن سوَيْدِ بنِ قيسٍ رضي الله عنه)

яъни: “Эй, тарозибон, ўлчанг ва палласини оғир қилинг”, деб тайинлаганлар” (Имом Ибн Можа ривоятлари). “Палласини оғир қилинг” деган сўзлари буюмни ўлчаганда, мол палласини оғирроқ қилинг, деганидир.

Бундан ташқари бугунги кунда сутга сувни, асалга қиёмни, цементга қум ёки бошқа моддаларни  аралаштириш, нархни кўтариш учун сунъий харидор бўлиш, содда одамларни лаққилатиш каби алдов турлари кенг тарқалди. Охиратдаги савол-жавобни унутган инсон қиёфасидаги шайтонлар томонидан янгидан-янги фирибгарликлар “кашф” қилиниб келинмоқда. Молларни ишлаб чиқарилган жойларини нотўғри айтиш ёки яшириш, аслий бўлмаган молларни  аслий дейиш, сунъий буюмларни табиий дейиш ва бошқа фириб ёки алдовлар кўпайиб кетди.

Шунингдек, бугунги кунда ҳаётимизга электрон ҳисоб-китоблар, пластик карталарни амалиётда кенг қўллашлик кириб келгани учун қаллобликнинг яна бошқа янги-янги турлари пайдо бўлди. Айниқса, одамларга интернет орқали қилинадиган савдоларда сифатли молни кўрсатиб, сифатсизини бериш ёки картанинг махфий кодини сўраб олиб, кейин ундаги маблағларни ўзлаштириб олиш каби зулмлардан жуда кўплаб юртдошларимиз азият чекмоқдалар.

Бундай қаллобликлар савдо-сотиқдан ташқари кўплаб касбларда ҳам ўзига мос равишда амалга оширилмоқда. Кира қилишликда масофани сунъий кўпайтириш, қурилишда материалларни керагидан кам ёки ишончсиз бўлганларини ишлатиш, шунингдек, йўл қурилиши, ҳаттоки дорихонаю шифохоналарда ва бошқа кўплаб соҳаларда турли-туман кўзбўямачиликларга йўл қўйилиши ҳам хиёнат ва ноҳақ йўл билан бойлик орттиришга киради. Ваҳоланки, Аллоҳ таоло била туриб хиёнат қилишликдан қайтариб, бундай марҳамат қилади:

  إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ خَوَّانٍ كَفُورٍ (الحج، 38).

яъни: “Албатта, Аллоҳ барча хоин ва ношукурларни суймас” (Ҳаж сураси 38-оят). Қолаверса, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадиси шарифларида:

َﺍﻟﻤَﻜْﺮُ ﻭَﺍﻟﺨّﺪِﻳْﻌَﺔُ ﻓِﻲ ﺍﻟﻨّﺎﺭِ

 (رواه الإمام الطبراني)

яъни: “Макр ва алдов дўзахдадир”, деганлар  (Имом Табароний ривоятлари).

Демак, алдов, фирибгарлик, бирор нарсани сохталаштириш мусулмоннинг иши эмас.

Ҳаром луқмадан ва бировнинг ҳаққидан қўрқмайдиган кишиларнинг фарзандлари ўзлари орзу қилгандек одам бўлишадими? Йўқ, албатта! Улар ҳам нари борса бировнинг ҳаққидан қўрқмайдиган ва энг ёмони, ота-она розилигини топишга рағбат қилмайдиган кимсалар бўлади, Аллоҳ асрасин! Чунки Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам:

لاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ لَحْمٌ نَبَتَ مِنْ سُحْتٍ

(رواه الإمام ابن حبان عَنْ جابر بن عبد الله رضي الله عنهما)

яъни: “Ҳаром еб ўсган вужуд жаннатга кирмайди”, деганлар  (Имом Ибн Ҳиббон ривоятлари).

Мусулмонлар ҳар доим омонатдорлик хислатлари билан бошқа халқларнинг меҳр-муҳаббатини қозона олганликларига тарихда жуда ҳам мисоллар кўп. Лекин инсонларнинг бошига қийинчилик тушгандан фойдаланиб қолиш мусулмон кишисига ҳеч қачон тўғри келмайди. Афсуски, юртимизга атиги бир-икки кун чироқ ўчиши сабаб келган синов пайтида айрим ватандошларимиз шахсий манфаатни ҳамма нарсадан юқори қўйиб, халқига хиёнат қилишга мойилликларини кўрсатиб қўйишди.

Муҳтарам азизлар! Агар биз ҳақиқий исломни даво қилсак, ўзимизга юклатилган барча ишларга сидқидилдан ёндошайлик. Агар бундай қилмасак, ўз халқимизга, миллатимизга ва унинг тараққиётига қарши курашгандек бўлиб қоламиз. Қайси ишда хиёнат аралашса, албатта, ундан барака олиб қўйилади. Ундай инсонлар бизнинг сафимизда бўлишга лойиқ эмас. Шунинг учун ҳам биз ўрганаётган ҳадиснинг охирида Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам нам буғдойни яширган кишига қарата жуда ҳам оғир сўзни айтдилар: “Ким алдаса, бизлардан эмас”.

Бу каби ўта оғир сўзларини Расулимиз саллаллоҳу алайҳи васаллам яна бир қатор ўринларда ишлатдилар. Жумладан, бир ўринда бундай марҳамат қилдилар:

مَن حَملَ علَينا السِّلاحَ فلَيسَ منَّا

رواه الإمام البخاري عن ابن عمر رضي الله عنه

яъни: “Ким бизларга қарши қурол кўтарса, бизлардан эмас” (Имом Бухорий ривоятлари). Маълумки, юртга ва халққа хиёнат энг катта хиёнатлардан ҳисобланади. Ҳадисдан кўриниб турибдики, халқига диндошларига қарши қурол кўтаришни ҳаром қилган исломни ниқоб қилиб олиб, турли юртлардаги жангариларга қўшилиб кетаётганларга Пайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи васаллам “бизлардан эмас”, демоқдалар.

Муҳтарам жамоат! Динимизда бузғунчилик, оилаларнинг тинчини бузиш ва эр-хотин ўртасини ажратиш ҳам жуда катта жиноятлардан ҳисобланади. Шунинг учун Пайғамбаримиз алайҳиссолату вассалам бундайларни бизлардан бўлишга лойиқ эмасликларини таъкидлаганлар:

لَيْسَ مِنَّا مَن خَبَّبَ اِمْرَأَةً عَلَى زَوْجِهَا أَوْ عَبْدًا عَلَى سَيِّدِهِ

رواه الإمام أبو داود عن أبى هريرة رضي الله عنه

 яъни, “Хотинни эри ёки қулни хожаси билан ўртасини бузганлар бизлардан эмас” (Имом Абу Довуд ривоятлари).

Бугунги кундаги энг разил ва энг хунук бузғунчиликлардан бири мана шу ҳадисда келтирилган хали никоҳлари бор бўлиб бирга яшаб турган жуфтнинг ўртасини бузишдир. Айрим ичида фисқ-фужури бор кимсалар бировларнинг хотинини авраб, гўёки уларни яхши кўргандек қилиб кўрсатиб, ажрашишликка олиб келадиган сўзларни изҳор қилади. Ахир динимиз бировнинг ҳали уйланмаган, шунчаки совчи қўйган аёли устига совчи қўйишликдан қайтарган бўлса, бировнинг никоҳидаги аёлга кўз олайтиришни қандай оқлаши мумкин. Албатта, бундай қилганлар бизларни сафимизда бўлишга лойиқ эмас.

   Азизлар! Китоб динимиз, тарихимиз ва бошқа барча соҳадаги илм-маърифатимизни оширишга хизмат қилувчи энг асосий восита. Бизнинг диёр азалдан алломалар юрти бўлгани учун қадимдан юртдошларимиз қўлларида бир қатор қимматбаҳо ва нодир китобларнинг қўлёзма ва тошбосма нусхалари мавжуд. Уларни айрим нотўғри йўллар орқали бойлик орттиришга ҳарис инсонлар одамлардан арзимас пулга сотиб олиб, қинғир йўллар орқали бойликларимизни хорижга чиқиб кетишига ҳаракат қилиш йўли билан халқимизга хиёнат қилиб келаётганлар бор.

Афсуски, баъзи юртдошларимиз бундай асарларни сақлаш қонун-қоидаларига риоя қилмасдан уларни уйда сақлаб, ачинарли ҳолатларга келиб қолганини гувоҳи бўлмоқдамиз. Шунинг учун кимда мана шундай аждодларимиздан мерос қолган қўлёзма ва тошбосма асарлар бўлса, соҳа мутахассислари билан маслаҳат қилиб, сақлаш учун зарур ҳарорат ва намликни таъминлашга ҳаракат қилишлари ёки махсус марказларга топширишлари мумкин.

Аллоҳ таоло барчаларимизни динимизга тўлиқ амал қиладиган, ёлғон, хиёнат каби разил сифатлардан сақланадиган, меҳр-оқибатли, аҳил-иноқ яшайдиган ва бошқаларга фақат яхшилик улашадиган бандалардан бўлишимизни насиб айласин! Омин! 

Страница 87 из 1850
Top