Ҳаким ибн Ҳизомдан розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади.
Расулуллоҳ (с.а.в.): Бахил ва инфоқ қилувчининг мисоли худди кўкрагидан бўғзигача темирдан совут кийган икки кишига ўхшайди. Инфоқ қилувчи киши агар, молидан инфоқ қилса, ўша совут чўзилиб, териси ёпилиб, ҳатто бармоқлари беркилиб, узунлигидан юрган излари ўчиб кетади. Аммо бахил бирор нарсани инфоқ қилмаганидан ҳар-бир ўрами ўз ўрнида қолади. У кенгайтиришни хоҳлайди аммо, ҳеч кенгаймайди.
Ҳадиснинг умумий маноси.
Набий алайҳиссалом бахил билан эҳсон улашувчи кишини зарбул масал қилдилар. Масалан жангга кираётган киши аввало душман қуролидан сақланиш мақсадида совут кийишни хоҳлайди. Маълумингизким, совут аввалги кийиладиган жойи, бўйин ва кўкрак ўринларидир. Кейин енгидан қўлини тиқади. Ундан сўнгра жасадини бошқа жойларини ёпиш учун совутни паст қисмига ташлайди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам вожиб ва мустаҳаб нарсаларда молини инфоқ қилиш яхши амаллардан бўлиб, худди кенг совут кийганга ўхшатмоқдалар. Ана шунда, жамики баданини тўсиб, атрофидаги барча нарсадан ҳимоя қилади. Аммо бахилни худди ўзини сақлаш учун совут кийган лекин, бўйни атрофига ёпишиб, кўкрак қисмида тўпланиб қолган кишига ўхшатмоқдалар. У бор кучи билан жасадини бошқа жойига етказишга ҳаракат қилади лекин қимирлата олмайди. Мана шу ҳолда жасади очиқ қолади. Шак шубҳа йўқки, бу нарса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламтомонларидан умматлари учун бир кўрсатма бўлиб, албатта садақа ва эҳсон қилувчи кишини ўзига фойда бўлиб, уни кўплаб тойилишлардан сақлаб, хатоларини ўчириб ва балоларини аритишга хизмат қилади. Аммо бахилик ва зиқналик уни акси бўлиб, зарари фақат эгасига бўлади. Уни ёмонлиги дунё ва охиратда ўзига қайтади. Ундан ташқари молидан барака тортиб олиниб, ҳеч қачон моли ўсмайди. У ҳар гал моли кенг-мўл бўлишини хоҳлайди аммо ҳеч кенгаймайди. У мана шу зиқналиги ва бахиллиги билан хасрат ва надоматдан бошқасини қўлга кирита олмайди.
Фиқҳул ҳадис.
Уламолар мана бу тамсилда Расулуллоҳ с.а.в. нимани ирода қилганликлари борасида турлича фикр билдирганлар. Хаттобий ва бошқаларнинг фикрича бу тамсилдан Расулуллоҳнинг мақсадлари шуки, ҳадисдаги қўлларнинг чўзилиши мажозий маънода бўлиб сахий инсон садақа қилмоқчи бўлса, қалби ёришиб нафси роҳат топади. Унинг қўллари унга бўйсунади ва атога, беришга шошилади.
Бахил эса, садақа қилиш ҳаёлига келган вақтда нафсининг очкўзлиги тутади, ва қалби сиқилиб, қўллари тортилади ва натижада инфоқ қилишдан юз буради. “Ким ўз нафсининг бахиллигидан сақланса, ундоқ кишилар, ҳа, ўшалар ютувчиларди.” Ҳашр сураси 9-оят.
Ибни Баттолнинг фикрича, Расулуллоҳ бу тамсилдан қуйидаги нарсани ирода қилганлар: “Либос инсон устидан ташлаганда уни ўраб иссиқ совуқдан сақлагани каби садақа ҳам соҳибини гуноҳларига каффорат бўлади ва уларни ўчириб юборади. Бахил кимсанинг нафси инфоқ қилишга рози бўлмайди. Ва натижада гуноҳларидан покланмай қолаверади. Бу кийим баданнинг очиқ жойларини ҳимоя қилмай бу ўринлар ҳар ҳил офатларга нишон бўлишига ўхшайди.
Баъзи олимларнинг фикрича, Аллоҳ таоло эҳсон қилувчининг инфоқи сабабидан уни айбларини дунё ва охиратда яширади. Ҳудди либос инсоннинг айбларини яширгани каби. Бахил эса, калта кийим кийган ва авратлари очиқ қолиб икки дунёда шарманда бўлган инсонга ўхшайди.
Бошқа фикрларга кўра, бу ҳадис садақа, эҳсон билан молни кўпайиши ва бахиллик билан молни камайишга тамсили, мисолидир.
Ҳадиснинг “темирдан совут кийган” жумласида шунга ишора қиладики, қаттиқлик ва маҳкам тутиш инсоннинг табиатидир. Инсон туғилар экан у билан бирга харислик ва орзу умидлар ҳам бирга қўшилиб туғилади.
“Ҳатто, бармоқлари беркилиб, узунлигидан юрган излари ўчиб кетади” жумласидан кўзда тутилган мақсад шуки, садақа, эҳсон инсоннинг камчиликларини яширади ва хатоларини ўчиради. Гўёки, ерга судралиб юрадиган узун кийим ва совут ўз соҳибининг оёқ изларини ўчириб юборганидек.
“Ҳар-бир ўрами ўз ўрнида қолади” яъни бахил инсон садақа қилмоқчи бўлганида нафси очкўзлик қилади, юраги сиқилади, қўллари тортилади. Натижада садақа қилмайди. Бу эса совут ёки либос бўйин ва кўкрак атрофида қолиб, ҳар бир ўрами ўз ўрнида қотиб қолганга ўхшайди. Соҳиби либосини ва совутини кенгайтириб баданининг бошқа очиқ жойларини ёпмоқчи бўлади, лекин у кенгаймайди.
Ҳадисдан олинадиган фойдалар:
1) Нафл ёки фарз бўлсин нафсга таскин берадиган эҳсон, садақанинг мақталиши.
2) Очкўз бахилнинг мазаммат қилиниши. Агар чандики, унинг бахилликни ёмон оқибати таъсири ўз нафсига бўлса ҳам.
3) Садақа, эҳсон ҳато ва камчиликларни ўчиради. Бу ҳақда Аллоҳ таоло “Ҳуд” сураси 114-оятида “Яхшиликлар ёмонликларни кетказади” деб марҳамат қилган .
ЖАЛОЛИДДИН