Уламо аксари деди бу мақол,

Чиҳл фарз ўлди мубтадии аъмол.

Илми фарз элга мисли қарздурур,

Талаби барча элга фарздурур.

Кимки аввал бўлса болиғу оқил,

Анга беш фарздур, муни билгил.

Бири иймондуру икинчи салот,

Бу икидин кейин учунчи – закот.

Рамазон рўзасию ҳаж ўтамак,

Фарзи айн ўлди ушбу беш, бешак.

Элдин ўлди бориға тоъат шарт,

Лек икида бор иститоъат шарт.

Ул ики, ҳажнию закотни дер,

Бўлса гар иститоъатинг бор, бер.

Эмди бир-бир қилай борин таҳрир,

Ҳақ таъолодин ўлса гар тақдир.

НАСРИЙ БАЁН

*   *   *

Беш фарзнинг саноғи

баёни

Уламоларнинг кўпчилиги шу сўзни айтдиларки, амалларнинг бошланиши қирқ фарз(ни билиш)дан иборатдир. Фарз илмини, яъни буюрилган амалларнинг илмларини билиш эса халқ учун мисли қарздир, уни талаб қилиш ҳамма инсонларга фарздир. (Чунки ҳазрати Пайғамбар алайҳиссалоту вассалом: “Илм талаб қилмоқ ҳар бир мусулмон эркак ва аёлга фарздир”, деганлар.)

Шуни билгинки, аввало кимки балоғатга етган ва ақлини таниган бўлса, унга беш нарса фарздир:

биринчиси иймондир, яъни Аллоҳ бир, Расул барҳақ деб гувоҳлик бермоқдир; Аллоҳга, Раулуллоҳга ва Аллоҳдан келган нарсаларга ишонмоқдир;

иккинчиси беш вақт намоздир.

Бу иккисидан кейин учинчиси (моли нисобга етганда) закот бермоқдир.

Тўртинчиси, (йилда бир ой) рамазон ойи рўзасини тутмоқдир.

Бешинчиси (умрида бир бор) ҳажни адо этмоқдир. Бу беш нарса фарзи айндир.

ИЗОҲ. Фарзи айн – эътиқодда иймон билан куфрни, осийлик билан ҳидоятни ажратадиган миқдорда билиш зарур бўлган, ибодатда эса намоз, рўза, закот ва ҳажни адо этадиган миқдорда билиш зарур бўлган илм.

Халққа буларнинг барчасига бўйсуниш, яъни бу диний амрларни бажариш шарт бўлди, лекин иккитасида иститоъат, яъни қуввати, қудрати, имкони етиши шарт қилинди.

Бу икки нарса ҳаж ва закотдир, бу икки фарзни бажаришда иститоъатинг бўлса – кучинг-қудратинг етса, адо қил. (Яъни, озуқа, маблағ, жиҳатидан  йўлга  қодир  бўлсанг,  ҳажга  бор,  ҳожати  аслингдан  ташқари молинг нисобга етган бўлса, закотини ҳақдорларга бер.)

Энди  Ҳақ  таъоло  тақдир  этган  бўлса,  буларнинг  ҳаммасини  ёзиб баён қилайин.

Насрий баён ва шарҳ муаллифи:

Мирзо КЕНЖАБЕК

Матнни oлий тоифали сухандон Шуҳрат Қаюмов ўқиган

Ўзбекистон Республикаси Бош вазир ўринбосари, Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси раиси Азиз Абдуҳакимов Эрон Ислом Республикасининг фавқулодда ва мухтор элчиси Ҳамид Наерободий билан музокаралар ўтказди.
Учрашув доирасида туризм соҳасидаги икки томонлама ҳамкорликни кучайтиришга доир келишувга эришилди. Томонлар туризм соҳасида COVID-19 пандемияси асоратларини юмшатиш бўйича ўзаро тажриба алмашишди, пандемия билан боғлиқ вазиятни ҳисобга олган ҳолда, халқаро туристик саёҳатларни тиклашга доир биринчи даражали чора-тадбирлар муҳокама қилинди.
Маълумот учун: 2019 йил маълумотларига кўра, Эрон аҳолиси 83 миллион кишини ташкил қилади, шулардан 6 миллиондан ортиғи Туркия, Озарбойжон, Грузия, Ироқ ва БАА каби хорижий давлатларга саёҳатларни амалга оширган.
Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси матбуот хизмати хабарига кўра, ўтказилган музокараларнинг яна бир муҳим масаласи Ўзбекистондаги тарихий-маданий мерос объектларини сақлаш ҳамда уларни реставрация қилиш бўйича ҳамкорликдаги лойиҳалар реализацияси, шу йўналишда тажриба алмашиш ва мутахассисларни тайёрлаш бўлди. Бундан ташқари, учрашув давомида номоддий маданий мерос объектларини тарғиб қилиш ва уларни ЮНЕСКО рўйхатига киритиш масалаларини ишлаб чиқишга тўхталиб ўтилди, бунда Ўзбекистон ва Эрон халқлари тарихи, маданияти, анъаналари ва урф-одатлари ҳамда ошхонаси муштараклиги алоҳида қайд этилди. Ҳамид Наерободий Эрон ҳукумати Ўзбекистондаги ислоҳотларнинг юқори суръатларда ривожланаётганини катта қизиқиш билан кузатаётганини маълум қилиб, бунда Президент Шавкат Мирзиёевнинг мамлакатни илгари суриш ва Ўзбекистоннинг бўлғуси “Учинчи Ренессанси”ни яратиш йўлида юритаётган сиёсати роли жуда катта эканлигини таъкидлади.
Эрон томони Ўзбекистон билан парламентлараро, савдо-иқтисодий, маданий ва туристик алоқаларни кенгайтиришдан манфаатдор эканини қайд этди. Учрашув якунига кўра, томонлар Ўзбекистон ҳамда Эрон Ислом Республикаси ўртасида маданият ва санъат соҳасида ҳамкорлик қилишга доир Ҳукуматлараро келишув ва 2020-2023 йилларда туризм соҳасида ҳамкорлик қилиш бўйича Ҳукуматлараро дастурни имзолашга тайёргарлик жараёнларининг тезлаштиришга оид келишувга эришишди. Шунингдек, томонлар реставрация ишлари тафсилотларини белгилаш ҳамда “йўл харитаси”ни тузиш учун эронлик экспертлар делегациясининг Ўзбекистонга ташрифини ташкил қилишга келишиб олишди. Бундан ташқари, тиббиёт туризмини ривожлантириш мақсадида Эрон томонидан Самарқанд вилоятида замонавий Саломатлик марказини яратиш режалаштирилмоқда, бунда Эрон мутахассислари ва технологиялари жалб этилиши кутилмоқда. Мазкур саломатлик марказида мураккаб тиббий жарроҳлик амалиётларини ўтказиш имкони яратилади.
Таъкидлаш жоизки, 2019 йилнинг 2 ноябрида Тошкент шаҳрида ШҲТ давлатларининг ҳукумат раҳбарлари кенгаши йиғилиши доирасида Ўзбекистон Респубиликаси Бош вазири Абдулла Арипов ва Эрон Ислом Республикасининг биринчи вице-президенти Исҳоқ Жаҳонгирий ўртасида бўлиб ўтган музокаралар доирасида тарихий ёдгорликларни реставрация қилиш ва тиклашга оид келишувларга эришган эди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

بسم الله الرحمن الرحيم

إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ (١)

وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا (٢)

فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا (٣)

Меҳрибон ва Раҳмли Аллоҳ номи билан (бошлайман).  

«(Эй Муҳаммад!) Қачонки Аллоҳнинг нусрати (мадади) ва ғалаба келганида, одамлар тўп-тўп бўлиб, Аллоҳнинг дини (Ислом)га кираётганларини кўр­ганингизда, дарҳол Раббингизга ҳамд билан тас­беҳ айтинг ва Ундан мағфират сўранг! Зеро, У тавбалар­ни қабул этувчи Зотдир» (Наср сураси).

Суранинг аввалида “ан-Наср” сўзи келгани учун, “Наср”, яъни ғалаба деб ном­лан­ган. Наср улкан ғалаба, Маккаи мукаррама фатҳи­дир. Бун­дан ташқари, су­ранинг “Тавдийъ” – «видолашув» деган номи ҳам бор.

Мадинада нозил бўлган бу сурада Макканинг фатҳ этилиши, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг мушриклар устидан ғалаба қозо­нишлари, Араб яриморолида Ислом динининг ёйилиши, ширк ва санамларнинг йўқ бўлиши билдирилган.

Шунингдек, бу сурада Расу­луллоҳ соллаллоҳу алай­ҳи ва салламнинг вафотла­­ри яқин­лашгани ҳақида хабар ва Ал­лоҳ таолога тасбеҳ, ҳамд ва ис­тиғфор айтишга буюрилган.

Имом Байҳақий раҳма­туллоҳи алайҳ қилган риво­ятда: “Наср сураси Қуръон­нинг тўртдан бирига тенгдир”, де­­йилган.

Имом Насоий Убайдуллоҳ ибн Абдуллоҳ ибн Утбадан ривоят қилади: «Ибн Аббос розийаллоҳу анҳумо менга: “Қуръондаги охирги нозил бўлган сурани биласанми?” деганида, мен: “Ҳа, биламан, у “Иза жаа а-насруллоҳи...” сурасидир”, дедим, у зот: “Тўғри айтдинг”, дедилар».

Имом Бухорий раҳматул­лоҳи алайҳ ривоят қилади: «Ибн Аббос розийаллоҳу анҳу­мо айтади: “Умар ибн Хаттоб мени Бадрда иштирок этган катта ёшли кишилар билан бирга (ҳузурларига) киритар эдилар. Бундан уларнинг баъзилари таажжубланишар эди. Кунларнинг бирида уларни ҳузурларига чақиртириб, мени ҳам улар билан бирга таклиф қилдилар. Буни фақат (кичик бўлсам ҳам) қандай эканимни кўрсатиш учун қил­ганлар, деб ўйладим. У куни Умар ибн Хаттоб: “Иза жаа а-нас­руллоҳи валфатҳу...” сураси ҳа­қида нима дейсизлар, деб улардан сўрадилар. Улардан баъзилари: “Агар ғалаба қо­зониб, бизга зафар берилса, Аллоҳга ҳамд ва истиғфор ай­тишимизни буюрган”, дейиш­ди. Баъзилари ҳеч нарса де­йишмади. Умар ибн Хаттоб мендан сўради: “Эй Ибн Аббос, сен ҳам шундай дейсанми?” Мен: “Йўқ”, дедим. У зот: “Унда нима дейсан?” дедилар. Мен: “У Расулуллоҳнинг ажалларидир. Аллоҳ таоло у зотга билдирган”, дедим. Яъни, “Қачон Аллоҳнинг ёрдами ва ғалаба келса, мана шу ажалингиз аломатидир. Парвардигорингизга ҳамд айтинг ва Ундан мағфи­рат сўранг. Зеро, У тавбаларни қабул қилгучи Зотдир”. Ҳаз­рат Умар: “Мен ҳам сен айтган нар­санигина биламан холос”, дедилар».

«(Эй Муҳаммад!) Қачонки, Аллоҳнинг нусрати (мадади) ва ғалаба келганида...»

Оятдаги “Аллоҳнинг нус­ратида”дан мурод шуки, албатта, нусрат Аллоҳ томонидан бўлади. Нусрат, мадад ва ғалаба У зотдан бошқа бирор махлуққа муносиб эмас. Фақат Унинг ҳикмати билан амалга ошади. Шунинг учун бу нусрат улуғланмоқда. Яъни, у ҳақиқатда воқе бўлувчидир.

Имом Аҳмад, Имом Байҳа­қий ва Имом Насоийлар Ибн Аббос розийаллоҳу анҳумодан қилган ривоятда келтирилишича, “Иза жаа а-насруллоҳи...” нозил бўлганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва сал­лам: «Менинг жоним (тез кунларда) вафот этиши ҳақида хабар берилмоқда. Мана шу йил жоним узилади”, дедилар».

«...одамлар тўп-тўп бўлиб, Аллоҳнинг дини (Ислом)­га ки­раётганларини кўрганин­гизда...» Яъни, араб ва бошқа­ларни сизга юборилган дин­га жамоат-жамоат бўлиб кири­­шаётганининг шоҳиди бўл­сангиз... дейилмоқда. Чунки дастлаб инсонлар битта-битта ёки иккита-иккита бўлиб динга киришар эди. Бора-бора қабилалар ёппасига Исломни қабул қиладиган бўлди.

«...дарҳол Раббингизга ҳамд билан тасбеҳ айтинг ва Ундан мағфират сўранг! Зеро, У тавбаларни қабул этувчи Зотдир». Яъни, агар Макка фатҳ этилиб, Ислом кенг қулоч ёйса, Аллоҳнинг сизга берган неъматлари шукрига намоз ўқинг ва У зотга ҳамд ва тас­беҳ айтинг.

Бу ерда ҳамд ва тасбеҳ ораси бирлаштирилмоқда. Чунки нусрат ва фатҳ Аллоҳга ҳамд айтишни тақозо этади. Бу Аллоҳнинг улуғ фазли ва марҳаматидир.

Имом Бухорий раҳматул­лоҳи алайҳ Ойша онамиз ро­зийаллоҳу анҳодан қилган ривоятда айтилишича: “Иза жаа а-насруллоҳи вал фат­ҳу” сураси нозил бўл­гандан кейин Расулуллоҳ намоз ўқийдиган бўлсалар, албатта, унда “Субҳанака роббана ва биҳамдика, Аллоҳум­мағфирлий”, дер эдилар.

Сурадан ўрганганларимиз:

Аллоҳ таолонинг ҳар бир неъматига мос равишда шукр, ҳамд ва ва сано айтиш шарт. Аллоҳнинг Набийи алайҳис­саломга ва у зотнинг умматига энг катта неъматларлардан бири душманлари устидан нусрат ва ғалаба берилгани ҳамда мусулмонлар қибласи, Каъба ёки Байтул-ҳаром, Макканинг фатҳ этилишидир.

Аллоҳ таоло бу улуғ неъмат – Макка фатҳига яна бош­қа бир неъматни қўшиб бердики, у ҳам бўлса араблар ва бошқа­ларнинг Ислом динига жамоат-жамоат бўлиб киришларидир. Бу нарса Макка фатҳ этилганида содир бўлди.

Араблар: “Агар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳарам аҳли устидан ғалаба қозонсалар, бирор куч ёрдам бера олмайди. Аллоҳ Ҳарам аҳлини фил соҳиблари (Абраҳа қўшинлари)дан омонда қилган эди”, дейишар эди.

Бас, улар тўп-тўп бўлган ҳол­да Исломни қабул қилишди.

Аллоҳ таоло бу сурага Ўзи учун кўп намоз ўқиб, тасбеҳ ай­тиб, зафар ва фатҳлар пайти Аллоҳга ҳамд айтиш, зикрда бардавом бўлиб, мағфират сў­рашни буюриш ила хотима ясамоқда. Чунки Аллоҳ таоло тасбеҳ ва истиғфор айтувчи бандаларининг тавбаларини қабул этади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алай­ҳи ва саллам маъсум (гу­ноҳ­лардан йироқ) бўлиш­ла­ри­га қарамай, истиғфор ай­тиш­га буюрилмоқда. Демак, ум­матла­ри­га ҳам бу нарса жуда зарур экани ойдинлашади.

Имом Муслим Ойша она­миздан ривоят қилади. «Расу­луллоҳ алайҳиссалом: “Суб­ҳонал­лоҳи ва биҳамди­ҳи астағ­­фируллоҳа ва атубу илайҳи”, деб кўп айтардилар. Шунда мен: “Ё Аллоҳнинг расули, Сиз, “Субҳоналлоҳи ва биҳамдиҳи, астағфирулло­ҳа ва атубу илайҳи”, деб кўп айтаётганингизни кўрмоқ­даман”, десам, у зот: “Раббим менга тез орада умматим ора­сида ажо­йиб нарсаларни кўришимнинг хабарини бер­ди. Агар ўша аломатни кўр­сам, “Субҳоналлоҳи ва биҳамдиҳи, астағфирул­ло­ҳа ва атубу илайҳи”, деб кўп айтаман. Ҳақиқатан, мен уни Наср сурасида кўрдим. У Макканинг фатҳ этилиши ва одамларнинг тўп-тўп бўлиб Аллоҳнинг динига киришларидир», дедилар.

Аллоҳ ҳузурида ҳақ дин Исломдир. Бу ҳақда Аллоҳ тао­ло Оли Имрон сурасининг 19-оятида: «Албатта Аллоҳ наздидаги (мақбул бўладиган) дин Ислом ди­нидир» ва яна шу суранинг 85-оятида: «Ким­да-ким Исломдан ўзга дин ис­таса, бас (унинг дини Ал­лоҳ ҳузурида) ҳаргиз қа­бул қилинмайди ва у охират­да зиён кўргувчилардандир», деб огоҳлантирган.

Аллоҳ таоло аввал тасбеҳ, кейин ҳамд, сўнгра истиғфор айтишга буюрди. Саҳобалар бу сура Расулул­лоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг вафотлари хабари­ни берувчи эканига иттифоқ қилишди. Ривоят қилиниши­ча, бу сура нозил бўлганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алай­ҳи ва саллам хутба айтиб: “Ал­батта, бандага Аллоҳ дунё билан охиратга йўлиқиш орасида ихтиёр берди. Банда Аллоҳга йўлиқишни ихтиёр қилди”, деганлар.

Тафсир китоблари асосида Толибжон НИЗОМ тайёрлади.

“Ҳидоят” журналининг 7-сонидан олинди.