muslim.uz

Среда, 26 Август 2020 00:00

Абу Мансур Мотуридийнинг қандай асарлари бор?

Аҳли сунна вал жамоанинг икки ақидавий йўналишидан бири мотуридия мазҳаби ҳисобланади. Бу мазҳаб асосчиси Абу Мансур Мотуридий шаръий илмларнинг учта йўналиши бўйича асарлар таълиф этган:

Тафсир;
Усулул фиқҳ;
Ақоид.

Тафсир йўналиши бўйича “Таъвийлоту аҳли сунна” (Аҳли суннанинг тушунтиришлари) номли улкан тафсир ёзган. Бу тафсирда Қуръон оятлари тафсиридан ташқари эътиқодга, усулул фиқҳга ва фиқҳга тегишли ҳукмлар ҳам маҳорат билан очиб берилган. Қуръон оятларини кўпинча оятлар билан тафсир қилган, айрим ўринларда ҳадислар билан ҳам тафсир қилган. “Таъвийлоту аҳли сунна” тафсирини ҳамаср уламолардан Муҳаммад Зоҳид Кавсарий: “Бу китоб ўз бобида унга тенги йўқ бўлган китобдир”, дея мадҳ қилган. Абу Мансур Мотуридий “Таъвийлоту аҳли сунна” тафсирида жуда кўплаб ҳикматли гапларни келтирган, улардан намуна сифатида қуйидагиларни айтиш мумкин:

– Аллоҳ таоло бандаларини улар учун манфаатли бўлган нарсаларга буюради ва уларга зарар етадиган нарсалардан қайтаради;

Дунё яхшиликлари илм ва ибодатдир, охират яхшиликлари жаннат ва мағфиратдир;
Қуръон шифо изловчилар учун дунёда шифодир, уни (ҳукмларини) маҳкам тутганлар учун раҳматдир;
Дунёдаги нарсалар иккита нур орқали – қалб нури ва ҳаводаги нур орқали кўринади. Кофир кимсанинг қалб нурини зулмат тўсиб қўйгани сабабли Қуръоннинг нури ва шифосини кўра олмайди. Мўмин эса унинг шифоси ва нурини иймони нури орқали кўради.

Абу Мансур Мотуридий усулул фиқҳ йўналиши бўйича “Маъхозуш шароиъ” (Шаръий ҳукмлар манбаси) ва “Жадал” (Илмий баҳслар) номли иккита китоб ёзган. Ушбу икки китоб ҳанафия мазҳабидаги қоидалар ва улардан келиб чиқадиган ҳукмларни гўзал суратда жамлаган асарлар, деб васф қилинган. Зеро, бу китоблар ҳижрий олтинчи асргача ҳанафийларнинг усулул фиқҳ бўйича мурожаат қиладиган асосий манбалари ҳисобланган. Кейинчалик эса ушбу йўналиш бўйича ёзилган Абу Зайд Даббусийнинг “Тақвиймул адилла” ва Фахрул Ислом Паздавийнинг “Канзул усул” каби усулул фиқҳ бўйича ёзилган асарларнинг асоси бўлиб хизмат қилган. Уламолар бу икки китобнинг бизгача етиб келмаганини афсус билан ёдга оладилар.

Абу Мансур Мотуридий ақоид йўналиши бўйича кўплаб асарлар ёзган. Бу асарларни ўрганиб чиққан уламолар уларни уч турга ажратганлар:

Мақолот (мақолалар);
Раддиялар;
Аллоҳ таолога иймон келтириш асослари.

Мақолот:

Аслида Мотуридийдан олдин ҳам “Мақолот” (мақолалар) номли бир қанча китоблар ёзилган ва уларда асосан Ислом динига мансуб турли фирқаларнинг қарашлари жамланган. Масалан, Абул Ҳасан Ашъарийнинг “Мақолотул исломиййин” асари худди шундай асарлар сирасига киради. Баъзи олимлар Абу Мансур Мотуридийнинг “Мақолот” китобини “Китабут Тавҳид” билан битта китоб бўлган деб ҳисоблашган.

Раддиялар:

Абу Мансур Мотуридий қадарий, мўътазилий ва қарматий каби адашган фирқаларнинг қилаётган даъволарига бирма-бир нақлий ҳамда ақлий далиллар асосида раддиялар қилган. “Баяну ваҳмил мўътазила” (Мўътазилийларнинг нотўғри тасаввури баёни), “Родду аълал қаромита” (Қарматийларга раддия) каби асарларида мазкур фирқаларнинг умумий қарашларидаги хатоларни кўрсатиб берган.

Абу Мансур Мотуридийнинг қилган энг улкан хизмати Аҳли сунна вал жамоага қарши чиққан фирқаларнинг даъволарига умумий раддия қилишдан ташқари, уларга батафсил раддиялар қилганидир. Яъни, бу зот ўша пайтларда омма мусулмонларга ташвиш туғдириб турган мўътазилий етакчиларининг асарларига бирма-бир раддиялар ёзиб, уларни “очиқ майдон”да мағлуб қилган. Бунга у зотнинг қуйидаги асарлари яққол далилдир:

Абу Муҳаммад Боҳилий мўътазилийнинг “Усулул хомса” (бешта асос) китобига “Родду усулил хомса” (“бешта асос” китобига раддия);
Абулқосим Каъбий мўътазилийнинг “таҳзийбул жадал” (Илмий баҳсларни ўргатиш) китобига “Родду таҳзийбил жадал” (“Илмий баҳсларни ўргатиш” китобига раддия);
Абулқосим Каъбий мўътазилийнинг “Ваъийдул фуссақ” (Фосиқларга таҳдид) китобига “Родду “Ваъийдил фуссақ” (“Фосиқларга таҳдид” китобига раддия);
Абулқосим Каъбий мўътазилийнинг “Аваилул адилла” (Дастлабки далиллар) китобига “Родду аваилил адилла” (“Дастлабки далиллар” китобига раддия) каби асарлар ёзган.

Аллоҳ таолога иймон келтириш асослари:

Абу Мансур Мотуридий Аллоҳ таолога иймон келтириш асослари бўйича “Тавҳид” китобини ёзган. Калом илмига оид энциклопедия дейиш ҳам мумкин бўлган бу китоб Мотуридия мазҳабининг асосий қарашларини баён қилувчи асардир. Имом Мотуридийнинг ушбу асари ундан кейин ёзилган калом китобларига андоза ҳисобланади. Чунки кейинчалик ёзилган калом китоблари асосан Имом Мотуридийнинг услубига кўра ёзилгани ва маълумотлар у зотнинг тартибига кўра тартиблангани инкор қилиб бўлмайдиган очиқ ҳақиқатдир. Мотуридия мазҳабидаги китобларнинг аввалида келадиган “билиш воситалари” мавзусини ҳам дастлаб Абу Мансур Мотуридий жорий қилган.

Мотуридия мазҳабининг асосий қарашларини баён қилувчи “Тавҳид” китоби “билиш воситалари” мавзуси билан бошланиб, сўнгра даҳрийлар, суманийлар, суфастоийлар каби фирқаларга раддия беришга ўтилган. Китоб охирида қазо ва қадар, иймон, шафоат, иймон ва Ислом масалалари баён қилинган. Мотуридия мазҳабидаги машҳур китоблар бўлган Абул Муин Насафийнинг “Табсиротул адилла”, Умар Насафийнинг “Ақоидун Насафий” каби асарлари “Тавҳид” китоби асосида таълиф этилган асарлар ҳисобланади.

Абдулқодир Абдур Раҳим,

Имом Бухорий номидаги Тошкент Ислом

институти ўқитувчиси

Бўлим Мақолалар

Вторник, 25 Август 2020 00:00

Ғафлатда қолманг! Жамоат намозининг 6 фазилати

Жамоат намози – савоби улуғ ибодат. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Жамоат намози ёлғиз ўқилган намоздан йигирма етти даража афзалдир”, дедилар (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).

Жамоат намозининг савобини билганингизда эди... Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бомдод ва хуфтон намозларидаги (жамоатга) ҳозир бўлишни лозим топ. Агар шу икки (намоз)нинг (жамоат билан ўқишдаги) савобини билганларингизда эди, эмаклаб бўлса ҳам келардингиз”, дедилар (Имом Табароний ривояти).

Жамоат намози – гуноҳларга каффорот бўлади. Абу Убайда (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Жума куни бомдод намозининг жамоатда ўқилганидан кўра афзал намоз йўқдир. Ким унда иштирок этса, гуноҳлари мағфират қилинади, деб ҳисоблайман” (Имом Ҳоким ривояти).

Жамоат намози – кечани бедор ўтказганнинг савобига ноил этади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким хуфтон намозини жамоат билан ўқиса, гўё кечанинг ярмини бедор ўтказибди. Ким бомдод намозини жамоат ила адо қилса, гўё кечанинг барчасида намоз ўқибди”, дедилар (Имом Муслим ривояти).

Жамоат намози – мўминлик белгиси. Абу Саид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: «Қачон масжидга боришга одатланган кишини кўрсангизлар, унинг иймонли эканига гувоҳлик беринглар. Чунки Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган: “Аллоҳнинг масжидларини фақат Аллоҳга ва охират кунига имон келтирган, намозни баркамол ўқиган, закот берган ва фақат Аллоҳдангина қўрққан кишилар обод қилурлар” (Тавба сураси, 18‑оят) (Имом Термизий ривояти).

Жамоат намози – Қиёматда нур бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қоронғуда масжидлар сари юрганларга Қиёмат кунидаги тугал нур хушхабарини беринг!” дедилар (Имом Термизий ривояти).

Аллоҳ таоло барчамизни Ўзининг ибодатида собитқадам қилсин. Беш вақт намозни Ўзининг уйларидан бир уй бўлмиш – масжидда холис Ўзининг розилиги учун адо этишимизга тавфиқ ато этсин.

Даврон НУРМУҲАММАД

Бўлим Мақолалар

Вторник, 25 Август 2020 00:00

Ғам-ташвиш етганда ўқиладиган дуо

Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимга ғам-ташвиш етса, ушбу калималар билан дуо қилсин», деганларида, бир киши: «Ё Расулуллоҳ мана шу калималардан бебаҳра қолган киши хасратдами?» деди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳа», деб жавоб бердилар. Сўнгра, "Бу калималарни ўзингиз айтиб, бошқаларга ҳам ўргатинглар. Ким бир нарса талабида ана шу калималарни айтса, Аллоҳ ундан хафаликни кетказиб, хурсандчилигини зиёда қилади", деб ўша калималарни ўргатдилар:

اللهُمَّ إنِّي عَبْدُكَ ابْنُ عَبْدِكَ ابْنُ أَمَتِكَ نَاصِيَتِي بِيَدِكَ مَاضٍ فِيَّ حُكْمُكَ عَدْلٌ فِيَّ قَضَاؤُكَ؛ أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اسْمٍ هُوَ لَكَ سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِي كِتَابِكَ أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَدًا مِنْ خَلْقِكَ أوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِي عِلْمِ الغَيْبِ عِنْدَكَ أَنْ تَجْعَلَ القُرْآنَ نُورَ صَدْرِي وَرَبِيعَ قَلْبِي وَجِلاَءَ حُزْنِي وَذَهَابَ هَمِّي.

"Аллоҳумма инний ъабдука, ибну ъабдика, ибну аматика, насийатий бийадик, мазин фиййа ҳукмук, ъадлун фиййа қозоук, асалука бикулли исмин ҳува лака саммайта биҳи нафсака ав анзалтаҳу фи китабика ав ъалламтаҳу аҳадан мин холқика ав истасарта биҳи фий ъилмил ғойби ъиндака ан тажъалал Қуръана нуро содрий ва робийъа қолбий ва жилаа ҳузний ва заҳаба ҳаммий".

Маъноси: Аллоҳим, мен Сенинг қулингман, қулингнинг ўғлиман, чўрингнинг зурриётиман. Пешонам Сенинг қўлингда. Ҳукминг менинг устимда жорийдир. Сенинг ҳукминг одилдир. Ўзингни номлаган ёки китобингда нозил қилган ёки халқингдан бирор кишига ўргатган ёки ғайб илмингда сақлаб қўйган исмларинг ила сўрайманки, Қуръонни дилимнинг нури, қалбимнинг баҳори, маҳзунлигимни аритувчи ва ғамимни кеткизувчи қил (Ибн Сунний ривояти).

ЎМИ матбуот хизмати

Бўлим Мақолалар

Вторник, 25 Август 2020 00:00

Ашуро куни яқинлашмоқда (Аудио)

Эслатма! 2020 йилнинг 20 август куни – янги 1442 ҳижрий йил – Муҳаррам ойи бошланишининг 1 куни. Ашуро куни 2020 йилнинг 29 август, шанба кунига тўғри келади.

Тошкент шаҳри учун саҳарлик ва ифторлик вақтлари:

9 Муҳаррам 28 август жума саҳарлик 04:23, ифторлик 19:04

10 Муҳаррам 29 август шанба саҳарлик 04:25, ифторлик 19:02

11 Муҳаррам 30 август якшанба саҳарлик 04:26, ифторлик 19:02

ЎМИ матбуот хизмати

Бўлим Аудио

Понедельник, 24 Август 2020 00:00

Мурсал ҳадис ва унинг ҳукмлари

Мурсал луғатда: исми мафьул, ўзаги (الإرسال) «қўйиб юбормоқ» маьносида, аммо (الإطلاق) «очиқ қолдирмоқ» маьносида қўлланилади (Қомусул Муҳит). Яьни мурсал ҳадис санади очиқ қолдирилиб, маьлум ровий билан қайд этилмаган ҳадисдир.

Истилоҳда: Тобен ҳадис санадида ўзи билан ўртада бирон ровийни восита қилмай, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбат берган ҳадисдир. Тобеиндан мурод - хоҳ кичик, хоҳ ёши улуғ тобеин эьтиборга олинади [Саййид Абдул Можид Ғаврий: "Мўьжаму мусталиҳотил ҳадисия". Дорул Ибн Касир. Байрут].

Мурсал ҳадисга мисол:

عن سعيدِ بنِ المُسيِّب أنَّ رسولَ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم عن المزابَنةِ

Саид ибн Мусаййибдан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам музобана (ўлчови, сони ёки оғирлиги билинмаган нарсаларни сотиш)дан ман қилдилар [Ибн Абдул Бар: «Тамҳид» 6/441].

Саид ибн Мусаййиб улуғ тобеинлардан саналади, ушбу ҳадисни ўзи билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўртасида ровийни восита қилмай ривоят қилган. Ҳадис санадини охиридан ровийни тушириб қолдирган. Тобеиндан кейин ровий тушиб қолиб, санад бўш қолган. Ровий саҳобий ёки эҳтимол тобеин бўлиши мумкин [Саййид Абдул Можид Ғаврий: "Мўьжаму мусталиҳотил ҳадисия". Дорул Ибн Касир. Байрут].

Махфий мурсал:

Ровий ўзи мулоқотда бўлган ёки бир замонда яшаган одамдан бевосита ўзи эшитмаган ҳадисни ривоят қилиши махфий мурсалнинг бир кўринишидир.

Махфий мурсал ҳадисга мисол:

حدثنا إبراهيم بن عبد لله الهروي، نا هشيم، أنا يونس بن عبيد، عن نافع، عن ابن عمر، قال: قال رسول الله : «مطل الغني ظلم، وإذا أحلت على ملئ فاتبعه «

«Илалул кабирда» ривоят қилинган ҳадис Иброҳим ибн Абдуллоҳ ал-Ҳиравий, Ҳушайм ва Юнус ибн Абид бизга Нофеь ва Ибн Умардан ривоят қилган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Имкони бор кишининг (карзни бермай) чўзиши зулмдир. Кимнинг қарзи ўзига тўқ одамга хавола қилинса, ўшанга борсин», дедилар [«Илалул кабир». 194. «Сунану Термизий». 1309. «Сунану ибн Можа». 2404. «Муснаду Имом Аҳмад». 5395].

Ҳадиснинг зоҳирий санади муттасил (узилмаган). Юнус ибн Абид Нофеь билан замондош бўлган. Нофеьдан ҳадис эшитган. Лекин муҳаддислар: «Юнус Нофеьдан бу ҳадисни эшитмаган», дейдилар. Имом Бухорий: «Юнус ибн Абид ҳадисни Нофеьдан эшитган деб ўйламайман» деган. Бу фикрни Имом ибн Маин, Аҳмад ибн Ҳанбал, Абу Ҳотим ҳам тасдиқлайдилар. Шу сабаб, махфий мурсал ҳадис деб ҳисобланади [«Жомеьут таҳмил» 377. «Таҳзибут таҳзиб» 4/472].

Саҳобийнинг мурсали:

Саҳобий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳадис ривоят қилган бўлиб, саҳобийнинг ёш бўлганлиги ёки кечроқ Исломни қабул қилгани ёки бошқа сабаб, ҳадисни эшитмаганлиги билинган ҳадис –саҳобийнинг мурсал ҳадиси дейилади.

Саҳобийнинг мурсал ҳадисига мисол:

قول السيدة عائشة رضي الله عنها : أول ما بديء به رسول الله ٠ من الوحي الرؤيا الصالحة في النوم، وكان لا يرى رؤيا إلا جاءت مثل فلق الصبح، وحبب إليه الخلاء، فكان يخلو بغار حراء فيتحنث فيه - وهو التعبد - الليالي ذوات العدد قبل آن ينزع إلى أهله ويتزود لذلك، ثم يرجع إلى خديجة فيتزود لمثلها حتى جاء ه الحق وهو في غار حراء.... الحديث

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бошланган илк ваҳий уйқудаги солиҳ тушдир. У зот бирор туш кўрсалар, тонг ёруғидек аниқ ўнгидан келмай қолмас эди. Сўнгра у зотга холи қолиш маҳбуб қилинди. Ҳиро ғорида холи қолиб, аҳллари олдига тушмай, бир неча кеча "таҳаннус", яъни ибодат қилар эдилар. Бунинг учун озуқа ғамлаб олар эдилар. Сўнгра Хадичанинг олдига қайтиб, яна ўшанча озуқа ғамлаб олар эдилар. Ниҳоят, Ҳиро ғорида эканларида у зотга ҳақ келди..." [Имом Бухорий: «Саҳиҳ». Бадьул ваҳий боби: 3].

Оиша розияллоҳу анҳо онамиз илк ваҳий келганда ҳозир эмасдилар. Илк ваҳийнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга келганини кимдан эшитганлари маьлум эмас. Ҳадис мурсал ҳадис саналади, лекин муҳаддислар ҳадисни саҳобийнинг мурсали деб номлашади.

Саҳобийнинг мурсал ҳадисининг ҳукми:

Барча муҳаддислар саҳобийнинг мурсалини муттасил (узлуксиз) ҳадис деб эьтибор қилишади. Саҳобийнинг мурсалини зарари йўқдир. Ҳадиснинг бошқа шартлари мавжуд бўлса, саҳобийнинг мурсали қабул қилинади. Чунки саҳобийнинг ривояти саҳобийдан бўлади. Барчамизга маълумки саҳобалар одил кишилар ҳисобланади.

Тобеинлардан мурсал ҳадис ривоят қилган ровийлар:

1.Мадина аҳлидан Саид ибн Мусаййиб (вафоти 94.ҳ/713м).

Кўфа аҳлидан Ато ибн Абу Рабоҳ (вафоти 114.ҳ/733м).

3.Миср аҳлидан Саид ибн Ҳилол (вафоти 135.ҳ/753м).

4.Шомдан Макҳул Дамашқий (вафоти 112.ҳ/731м).

5.Басрадан Ҳасан ибн Ясор Абулҳасан ал-Басрий (вафоти 110.ҳ/729м).

6.Кўфада аҳлидан Иброҳим ибн Язид Нахайилар (вафоти 96.ҳ/715м) кўплаб мурсал ҳадис ривоят қилганлар. [Саййид Абдул Можид Ғаврий: «Мўьжаму мусталиҳотил ҳадисия» 696. Дорул Ибн Касир.Байрут].

Мурсал ҳадислар ҳақида китоб тасниф этган муаллифлар:

Мурсал ҳадисларни жамлаб, китоб тасниф этган мусаннифларнинг энг машҳурлари:

Имом Абу Довуд Сулаймон ибн ал-Ашьас ас-Сижистоний (вафоти 275.ҳ/889.м) «Маросил» китобини тасниф этган. Китоб фиқҳий бобларга асосланиб тартибланган. Китобда ҳадислар сони 544тага етади. Китобда ровийлар санадлари зикр этилган ҳолда нашрдан чиққан. Санадлари зикр этилмаган нусхада ҳам нашр этилган.
Имом Абу Ҳотим Абу Муҳаммад Абдураҳмон ибн Муҳаммад ибн Идрис ал-Ҳанзалий ар-Розий (вафоти 327.ҳ/939.м) «Маросил» китобини тасниф этган. Китобда саҳобалар исмлари алифбо тартибида жамланган. Китоб нашрдан чиққан.
Абу Бакр Аҳмад ибн Ҳорун ал-Бардижий (вафоти 301.ҳ/914м) «Баёнул маросил» китобини тасниф этган.
Ҳофиз Салоҳиддин Абу Саид Халил ибн Кайкелди ал-Алоний (вафоти 861.ҳ/1457м) «Жомеьут таҳсил би-аҳкомил маросил»(Мурсал ҳадисларнинг хулосасини жамлаш) китобини тасниф этган. Муаллиф китобида санаддаги узилишлар ва мунқатеь (санади узилган) ҳадисларни мисоллар билан келтирган. Ҳадисларни мурсал ривоят қилувчиларни табақасини эслатиб ўтган [«Манҳажу нақд фи улумил ҳадис» 399. «Тайсиру мусталаҳи улумил ҳадис» 71-73. «Ал-ийзоҳ фи улумил ҳадис» 135-141. Саййид Абдул Можид Ғаврий: «Мўьжаму мусталиҳотил ҳадисия» 696-697. Дорул Ибн Касир. Байрут].

Мурсал ҳадисга амал қилишда ҳадис уламоларнинг қарашлари.

Мурсал ҳадис заиф ҳадис бўлиб, тўқима ҳадислардан эмаслигини олимлар баён қилишган. Тўқима ҳадис (мавзуъ хабар) тўқилган ёлғон бўлиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбат берилган хабар эканлиги маьлум. Тўқима ҳадисни ҳадис уламолари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларига қўшмайдилар ва унга ҳеч ким амал қилмайди. Аммо мурсал ҳадисгачи? Заиф ҳадисга амал қилса бўладими? Бу ҳақда уламоларга мурожаат қиламиз.

Мурсал ҳадисга амал қилиш ҳақида аҳли ҳадис ва фақиҳлар 3 хил қарашга эгалар.

Аҳли ҳадис қараши: Заиф ҳадис тарк қилинади ва унга амал қилинмайди.

Имом Нававий «Тақриб»да «Бу барча ҳадис ҳофизлари ва ҳадис танқидчиларини қараши» дейди. Имом Муслим «Саҳиҳ»ининг муқаддимасида [1/30] аҳли илмларнинг ҳадис ҳақидаги қарашларида нақл қилиб ўтган.

Фуқаҳоларни қараши: Заиф ҳадис мутлақо қабул қилинади.

Бу Имом Аъзам, Имом Молик, Имом Аҳмад ибн Ҳанбал мазҳабларининг қарашлари. Имом Ғаззолий: «Барча мазҳаблар бу қарашга иттифоқ қилиб, мурсал ҳадисларда ровийнинг ишонарли бўлмоғини ва ишонарсиз ровийлардан эҳтиёт бўлишни шарт қилишган», дейди.

Имом Шофеьий мазҳабининг қараши: Заиф ҳадисни қабул қилиш ва рад этишда ўртача қараш.

"Катта тобеинлардан мурсал ҳадис ривоят қилинган бўлса, шу мурсал ҳадисни муттасил ҳадис билан ёки бошқа кучли мурсал ҳадис билан ё саҳобийнинг сўзи ё уламолар жамоасининг фатвоси билан қувватлантирилса мурсал ҳадис қабул қилинади ва унга амал қилинади, агар юқоридаги шартлар топилмаса мурсал ҳадис қабул қилинмайди" дейилади [Абу Довуд: «ал-Маросил». Шуайб Арноут таҳқиқи остида].

Фахритдин ХУДОЙНАЗАРОВ,

Сурхондарё вилояти Денов тумани “Ҳикмат”

жоме масжиди имом-хатиб

Бўлим Мақолалар