muslim.uz

muslim.uz

Воскресенье, 19 Июль 2020 00:00

Ғафлатда қолмайлик!

Бир балиқчи доимо қуёш нур таратиш палласида оиласининг ризқини излаб уйидан чиқар экан. Кунларнинг бирида балиқчи олиб келган балиқнинг ичидан марварид чиқибди. Аёли: “Войдод дадаси, балиқнинг қорнидан марварид чиқди қаранг!” дея, бақириб юборибди.

Эри: Нима дединг онаси? деб, ишонмай қайта сўрабди.

Хотини: Балиқнинг қорнидан марварид чиқди.

Эри: Ундай бўлса тез олиб кел, уни сотиб, балиқдан бошқа таомлар сотиб оламиз.

Балиқчи марваридни олиб, маржон сотувчисининг олдига борибди. Тожир марваридни кўриб даҳшатга тушибди-да, “бу марваридни сотиб ололмайман, чунки бунинг қиймати жуда баланд, дўконимни ва уйимни сотганимда ҳам барибир пулим етмайди. Сенга маслаҳатим шаҳардаги энг бой марварид сотувчининг олдига бор, балки у сотиб олишга қодирдир”, дебди.

Балиқчи шаҳардаги бой тижоратчининг олдига борибди ва бўлган воқеани айтиб, унга марваридни кўрсатибди. Тожир марваридни кўриб, “ажабо, мен бу марваридни сотиб олишга қодир эмасман, сенга маслаҳатим шаҳар ҳокимига бор, у бундай қимматбаҳо марваридни сотиб олишга қодир”, дебди.

Балиқчи айтилганидек ҳокимга марваридни кўрсатибди. Ҳоким: “Во ажаб! Мен айнан мана шундай марваридни излаб юрган эдим лекин, бунинг нархи қанча эканини билмайман. Бироқ, менинг хазинамга кириб, олти соат қолишинг ва ундаги нарсалардан истаганингча олишинг мумкин. Ана шу марваридингни ҳаққи бўлади”, дебди.

Балиқчи ҳокимга қараб: “Ҳоким жаноблари менга ўхшаган мискин бир балиқчига олти соат кўплик қилади. Имкон бўлса икки соатга рухсат беринг”, дебди.

Ҳоким: “Йўқ тўлиқ олти соатга рухсат бераман. Сен бу вақтда истаган нарсани олишинг мумкин”, дебди.

Балиқчи ҳокимнинг хазинасига кирибди. У ерда ажойиб бир манзарага кўзи тушибди. Учга бўлинган катта бир хона. Биринчиси, марварид, тилла ва маржонлар билан тўлиб тошган. Иккинчисида, юмшоққина тўшак, агар унга бир марта қараса роҳатдан ухлаб қоласан киши. Учинчисида эса, кишининг иштаҳасини очадиган таому шароблар билан тўлиб тошган экан.

Балиқчи ўзига-ўзи: “Мендек бир балиқчига бу ерда олти соат қолиш кўплик қилади. Бу ерда олти соат нима қиламан. Майлин, аввало қорним оч, таомланишдан бошлайман, чунки бу ердан тиллаларни олиб кетишим учун куч йиғиб олишим керак”, деб таомланишни бошлабди. Ейверибди, ейверибди ҳатто икки соат ўтиб кетибди. Сўнг биринчи қисмига тиллалардан олиш учун ўтаётиб, иккинчи қисмидаги юмшоқ тўшакка кўзи тушиб, “қорним тўйди, эни бироз дам олиб олсам, шу билан куч йиғаманда сўнг кўпроқ тиллалардан олиб кетаман. Ахир бу такрорланмас фурсатку, бундай имкониятни қайси аҳмоқ қўлдан бой беради”, дебди.

Шундай қилиб, юмшоқ тўшакка ётиб, чуқур уйқуга кетибди.

Бир муддат ўтгач: Эй аҳмоқ балиқчи тур ўрнингдан вақтинг тугади, деган овозни эшитилибди.

Балиқчи: Кўзини очиб нима дединг?! деб сўрабди.

Вақтинг тугади. Ташқарига чиқ дейишибди.

Балиқчи баланд овозда йиғлаб: Илтимос, мен бу фурсат ичида ҳеч нарса олмадим, дебди.

Ҳоким: Хазинамда олти соат қолдинг-ку, сенда бу вақтда жуда кўп жавоҳирларни олиб чиқиб, уни сотиб, озиқ-овқат, юмшоқ тўшакларни сотиб олиш имконияти бор эди. Лекин сен ахмоқ ва ғофил экансан. Фикр қилмадинг, фақатгина қорнингни ўйладинг”, дебдида, уни ташқарига олиб чиқиб ташлашни буюрибди.

Балиқчи эса: “Йўқ, йўқ. Илтимос қиламан имконият беринг” деса-да, унга қайта имконият берилмабди.

Дарҳақиқат, ҳикоядаги марварид бу: руҳингиз. Унинг қиймати йўқ. Бироқ, биз бу бойликнинг қадрини билмаймиз!

Хазина эса: дунёдир. Унинг буюклиги ва бизни машғул қилиб қўйишига қаранг!

Марваридлар эса: солиҳ амаллардир.

Юмшоқ тўшак эса: ғофилликдир.

Таом ва ичимликлар эса: кўнгил истайдиган барча нарсалардир.

Эй биродарим! Уйғон, юмшоқ кўрпани тарк қил ва сен учун имконият ўлароқ берилган ҳаётлик чоғингда, дунёдан чиқиб кетмасингдан олдин, олдингдаги бор жавҳарларни (солиҳ амалларни) тўплаб ол!

“Шайх Зайниддин” жоме масжиди имом-хатиби

Яҳё УБАЙДУЛЛОҲ ўғли

таржимаси

Воскресенье, 19 Июль 2020 00:00

Вақтга эътибор

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Қуръони каримда ва суннатда вақтга ҳар томонлама ва турли шаклларда эътибор берилган. Шундай эътиборларнинг энг аввалида вақт ҳам Аллоҳнинг буюк бир неъмати экани ва унинг аҳамиятини баён қилиш (ғояси) туради. Қуръони карим вақт қадрининг буюклиги ҳамда Аллоҳнинг инсонга атаган фазлу карами кенглиги ҳақида баён қилиб: «У доимо айланиб турувчи қуёш ва ойни ҳам сизлар учун бўйинсундирди (яъни, сизлар яхши яшашингиз учун тартиб-интизомга солиб қўйди). Яна у Зот кеча ва кундузни сизлар учун бўйинсундирди. Шунингдек, сизларга барча сўраган нарсаларингиздан ато этди. Агар сизлар Аллоҳнинг неъматларини санасангизлар, саноғига етолмайсизлар» (Иброҳим, 33–34, мазмуни), дейди.

Ва яна айтади: «У эслатма-ибрат олмоқчи бўлган ёки шукр қилмоқчи бўлган кишилар учун кеча ва кундузни (бир-бирининг) ўрнини босувчи қилиб қўйган зотдир» (Фурқон, 62, мазмуни).
Яъни, Аллоҳ кечанинг ортидан кундуз ва кундузнинг ортидан кечани келадиган қилиб қўйди, демак, кимда-ким улардан бирини беҳуда амаллар билан ўтказса, иккинчисида ўша қилган хатоларини тўғрилашига имкон бор. Вақтнинг аҳамиятини баён қилиб, Аллоҳ таоло Маккада нозил қилинган сураларни қасам билан бошлайди. Бунга мисол тариқасида «Вал-Лайл», «Вал-Фажр», «Ваз-Зуҳо», «Вал-Аср» кабиларни олиш мумкин. Мазкур сураларни кўздан кечирсак, Аллоҳнинг қуйидаги сўзларини ўқиймиз:
«(Борлиқни ўз зулмати билан) ўраб келаётган кечага қасам; Ёришиб-кўринган кундузга қасам» (Вал-Лайл, 1–2, мазмуни);
«Тонгга қасам (Зулҳижжа ойидаги илк) ўн кечага қасам» (Вал-Фажр, 1–2, мазмуни);
«Чошгоҳ вақтига қасам (ўз зулмати билан чор атрофни) қоплаб-ўраб олган кечага қасам» (Ваз-Зуҳо, 1–2, мазмуни);
«Аср (вақти)га қасамки, (барча) инсон зиён-бахтсизликдадир» (Вал-Аср, 1–2, мазмуни).
Аллоҳ ўз махлуқларидан бирининг номи билан қасам ичиши у нарса ё ҳодисага инсонларнинг диққатини қаратиш ҳамда ўша қасам ичилган нарсанинг қадри ва манфаати буюклигини инсонларга билдириш ҳисобланишини муфассир олимлар тушунтиришган.
Пайғамбар суннатларида ҳам вақт қиймати алоҳида таъкидланади ва унинг Аллоҳ олдида қиёмат кунида инсон бўйнидаги бир масъулият экани тасдиқлаб ўтилган. Ҳатто ҳисоб-китоб кунида ҳам бандага бериладиган асосий тўртта саволдан иккитаси ана шу вақт ҳақидадир.
Муоз ибн Жабалдан ривоят қилинишича, Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Банда қиёмат куни тўрт хислатидан сўралмагунича бир қадам ҳам олдинга силжий олмайди. Бу саволлардан биринчиси — умрини нима билан ўтказгани; иккинчиси — ёшлик даврида нима билан машғул бўлгани; учинчиси — мол-дунёни қай йўсинда (қайси касб орқали) топгани ва нималарга сарфлагани; тўртинчиси — ўрганган илмига қандай амал қилгани сўралади».
Шунингдек, инсон умрининг ҳар бир давридан умумий равишда, ёшлик давридан эса, ўзига хос шаклда сўралади. Ёшлик умрнинг бир бўлаги, лекин унинг бошқа даврлардан ажратиб турувчи ўзига хос қийматдор тарафи бор. У ғайрату шижоатга, ўткинчи мақсадларга тўла фаслдир ҳамда гўдаклик ва кексалик заифликлари орасидаги жисмоний қувватга тўлишган бир даврдир. Рум сураси 54-ояти мазмуни бундай: «Аллоҳ шундай зотдирки, сизларни ночор нарсадан (яъни, бир томчи сувдан) яратди, сўнгра (сизлар учун) ночорликдан кейин куч-қувват (пайдо) қилди, сўнгра куч-қувватдан кейин яна ночорлик ва қариликни (пайдо) қилди...»

Шайх Юсуф ҚАРЗОВИЙ

Воскресенье, 19 Июль 2020 00:00

Дуо мўминга нажот

“Дуо” арабча сўраш, илтижо, чақириш маъноларини англатади.  Аллоҳ таоло бу ҳақда бундай марҳамат қилади:

 

  وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَلْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ

 

Яъни: Сиздан (эй, Муҳаммад!) бандаларим Менинг ҳақимда сўрасалар, (айтинг) Мен уларга яқинман. Менга илтижо қилувчининг дуосини ижобат этурман. Бас, улар ҳам Мени (даъватларимни) ижобат (қабул) этиб, Менга имон келтирсинлар, шояд (шунда) тўғри йўлга тушиб кетсалар                              (Бақара, 186).

 ادْعُواْ رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ

 

“Роббингизга тазарруъ ила махфий дуо қилинг. Зотан, У ҳаддан ошувчиларни севмас” (Аъроф, 55).

 

Ушбу ояти каримада Аллоҳ таоло мўмин бандаларига дуо қилиш одобларини ўргатмоқда. Дуода тазарруъ – ёлбориш ва махфийлик бўлиши зарурлигини таъкидламоқда.

 Худди шу маъно Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам))нинг ҳадиси шарифларида ҳам ўз ифодасини топган.

 

Имом Бухорий ва Имом Муслим Абу Мусо ал Ашъарий р.а.дан ривоят қилган ҳадиси шарифда қуйидагилар баён қилинган:

 

“Одамлар баланд овоз билан дуо қилган эдилар, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Эй, одамлар, ўзингизга шафқат қилинг, сизлар кар ёки ғайбга дуо қилаётганингиз йўқ. Сиз дуо қилаётган Зот энг яхши эшитувчи ва энг яқин Зотдир”, дедилар.

 

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Дуо ибодатдир”, дедилар ва (Ғофир сурасининг 60-ояти) “ва Роббингиз: “Менга дуо қилинглар, сизни ижобат  қилурман. Албатта, ибодатимдан такаббурлик қиладиганлар тезда жаҳаннамга бўйин эгган ҳолларида кирурлар” оятини қироат қилдилар.

 

Ушбу ҳадисда келтирилган ояти каримада дуо маъноси ибодат маъноси билан бир хилда ишлатилган. Бинобарин, дуонинг ибодат эканини Аллоҳ таолонинг ўзи бандаларига  билдирмоқда. Буни қуйидаги ҳадислар ҳам қувватлайди:

 

قال رسول الله (صعلم) : ليس شيءٌ أكرم على الله تعالى من الدعاءِ

 

“Аллоҳ таолонинг наздида дуодан кўра мукаррамроқ нарса йўқ”.

 

قال رسول الله (صعلم) : الدعاءُ مُخُّ العبادةِ

 

“Дуо ибодатнинг мағзидир”.

 

قال رسول الله (صعلم) : مَنْ لم يسألِ اللهَ يغْضَبْ عليه

 

“Ким Аллоҳ таолодан сўрамаса, У зот ундан ғазабланади”.

 

قال رسول الله (صعلم) : "من فُتح له مِنْكم بابُ الدعاءِ ففُتحتْ له أبوابُ الرحمةِ و ما سُئِلَ اللهُ  شياءً يعنى أحبّ إليه مِنْ أن يُسألَ العافيةَ"

 

“Кимга дуо эшиги очилса, унга раҳмат эшиклари очилган бўлади. Аллоҳ таоло бериладиган нарсалар ичида энг маҳбуб бўлгани офиятни сўрашдир”, дедилар”.

  Имом Жазарий дуоларнинг қабул бўлиш борасида ёзган асарларида бир нечта шартларни зикр қилганлар, жумладан:

 

– ейдиган, ичадиган, киядиган нарсалари ва яшайдиган ерлари ҳаромдан бўлмаслиги.

 

– Ихлос билан дуо қилиши.

 

– Таҳоратли бўлиши ва қиблага юзланмоқ.

 

 – Аввал нафл намоз ўқимоқ.

 

– Хайрли ишлар қилиш.

 

– Камбағаллар ва толиби илмларни хурсанд қилиш.

 

         – Аллоҳ таолога ҳамду санолар айтиш.

 

– Энг афзал салавот намозда ўқийдиганмиз “Аллоҳумма солли...” ва “Аллоҳумма борик...”дир. буни қанча кўп ўқиса, дуо шунча тез қабул бўлади.

 

– Қўлларни кўтариб дуо қилиш, дуони қўллари билан юзини силаб тугатиш.

 

– Хушу ва тазарруъ билан Аллоҳ таолога ёлвориш.

 

 – Асмоул ҳуснани – Аллоҳ таолонинг исмларини ўқиб тилак тилаш. Пайғамбарлар ёки солиҳ киишларни васила қилиб дуо қилиш мумкин.

 

– Гуноҳларини эътироф этиб, Аллоҳ таолодан авф ва мағфират сўраш

 

– Пайғамбарлардан ва авлиёлардан ворид бўлган саҳиҳ дуоларни ўқиш

 

– Қалб ҳузури билан тилагини сўрамоғи лозим.

 

– Ҳамду сано билан ҳамда саловотлар билан дуосини якунламоғи.

 

–       Умид ва қўрқув билан дуо қилиш.

 

Ана шундай одобларга риоя қилмоқ керак ва шуни ҳам унитмаслик керакки Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дуода  дунё ва охират саодатини тиламоқни тавсия этганлар. Аллоҳ таоло барчаларимизни дуолари ижобат бўладиган зотлар қаторида қилсин!

Ота-она ўзаро келиша олмади. Оила биргаликда яшашни тўхтатди. Фарзандлар эса онаси ёки бобо-бувиси билан ёхуд отаси билан яшашни давом эттиради. Ажримдан сўнг ота ва она ўз йўлини топиб кетар, аммо ҳар қанақасига болаларга осон бўлмайди.

 

Мана шундай вазиятда бола ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва унинг моддий таъминоти учун давлат томонидан алимент ундириб берилади. Алимент бу – ота-онанинг вояга етмаган болаларига, шунингдек, вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига таъминот бериш мажбурияти ҳисобланади.

Биз айни мавзунинг ҳуқуқий ва диний томонлари юзасидан тўлиқроқ маълумот олиш учун Бош прокуратура ҳузуридаги Мажбурий ижро бюроси бўлим бошлиғи Улуғбек Ашуров ва Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари Ҳомиджон домла Ишматбековга мурожаат қилдик.

Дастлаб алиментга оид қонунчилик талабларига тўхталиб ўтсак.

МИБнинг ҳар тўртта ундирувидан биттаси – алимент

Алимент тўловлари аввало болаларнинг таълими, сифатли овқатланиши, руҳан соғлом ва баркамол улғайишига хизмат қилади, дейди МИБ бўлим бошлиғи Улуғбек Ашуров.

Улуғбек Ашуров

У берган маълумотга кўра, жорий йилнинг 1 июль ҳолатига кўра, Мажбурий ижро бюросида иш юритувидаги 992 мингдан ортиқ ижро ҳужжатларининг 245 мингдан ортиғини (24 фоизи) алимент тўловларига оид ишлар ташкил қилади. 2019 йилда эса 224 минг ижро иши алиментга доир бўлган.

МИБга 1 июлгача келиб тушган 58 500га яқин мурожаатнинг 39 мингдан ортиғи, яъни 66 фоизи ҳам алиментга оид мурожаатлар ҳисобланади.

126 710га яқин алимент қарздорлари тўловларини ўз вақтида тўлаб келаётган бўлса, 58 190га яқинининг ижро ҳужжати бўйича алимент пуллари давлат ижрочилари томонидан қарздорларга мажбурий ижро этиш чораларини қўллаш орқали ундириб келинмоқда.

Демак, 58 190га яқин алимент тўловчи алимент пулини ўз хоҳиши билан тўламайди.

Ота ўз даромадини яширса

Алимент тўловчи ўз даромадини яшириши ҳолатлари талайгина. Бунда агар қарздор ота иш ҳақини камайтириб кўрсатган бўлса, МИБ ходимлари иш ҳақи кўрсатилган ҳужжатга қараб иш тутишга мажбур, бироқ иш ҳақи алимент пулига етмаса, унда қарздор отанинг мол-мулкига қаратилади. Ва алимент пули отанинг мол-мулкига қараб ундирилади.

Яраштиришга ҳам ҳаракат қилинади

«Оилавий муносабатларни тиклаш, фарзандлар учун алимент тўлаш, алимент ундирувидаги қарздорлик масалаларини ҳал этишда давлат ва жамоат ташкилотларининг ҳамкорлиги яхши самара беради.

Бюро органлари ижрочилари томонидан алимент тўловлари бўйича қарздор ва ундирувчилар билан ўтказилган тарғибот тадбирлари натижасида 1 июлга қадар 1463та ижро ҳужжати юзасидан тарафлар ўзаро яраштиришга эришилган. 2019 йилда эса 12 912та оила яраштирилган», – дея маълум қилди Улуғбек Ашуров.

Карантин чекловларининг алимент тўловларига таъсири?

Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазири Нозим Ҳусанов пандемия бошлангач, қатор корхоналар фаолияти тўхтатилиши туфайли ишсизлар сони қарийб 2 миллионга яқинлашганини маълум қилган эди. Бу алимент олувчи болаларнинг моддий таъминотига ҳам таъсир қилиши аниқ.

«Бундай вазиятда агар қарздорнинг имконияти бўлмаса, алимент пули карантин вақтида фарзанд учун нечоғлик муҳимлигини тушунтириб, масъулиятини ошириш йўлларини кўрамиз, шунақа тадбирлар давомида баъзида бобо-бувилар ҳам невараси учун алимент пулини тўлашга ёрдам берган ҳолатлар ҳам бўлган», – дейди Улуғбек Ашуров.

Алиментни олдиндан тўлаб қўйиш ҳам мумкин

Алиментларни олдиндан тўлаш, шунингдек, алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш бўйича гаров шартномасини тузиш тартиби тўғрисидаги низомда алиментларни олдиндан тўлаш ёки алимент тўлаш мажбуриятини таъминлашда гаров тақдим этиш асослари белгиланган.

«Қарздор оталар фарзандлари учун улар вояга етгунига қадар бўлган давр 5 йилдан кам бўлмаган муддатга алиментларни олдиндан тўлаши мумкин. Алиментларни олдиндан тўлаш вақтида агар болалар вояга етгунига қадар бўлган давр 5 йилдан кам бўлса, алиментларни олдиндан тўлаш қолган давр учун амалга оширилади», – дейди Ашуров.

Алимент тўламаган шахс жавобгар бўлади

Алимент тўлашдан бўйин товлайдиган қарздорларни жавобгарликка тортиш белгилаб қўйилган.

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 47-4-моддасига кўра, моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсни моддий таъминлашдан бўйин товлаш, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб 2 ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик 15 муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлиши мумкин ёки маъмурий қамоқ қўлланилиши мумкин бўлмаган шахсларга БҲМнинг 20 баравари миқдорида жарима солиниши мумкин.

Биринчи марта ҳуқуқбузарлик содир этган шахс, агар у маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни кўриш жараёнида алимент мажбуриятлари бўйича қарздорликни ихтиёрий равишда тўлаган бўлса, жавобгарликдан озод этилади. Қарздорларга нисбатан маъмурий жазо қўлланилганидан сўнг ҳам алимент тўлаш мажбурияти бажарилмаса, бу уларни жиноий жавобгарликка тортишга асос бўлади.

Жиноят кодексининг 122-моддасига асосан, моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсни моддий таъминлашдан бўйин товлаш, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб 2 ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик, шундай қилмиш учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилса, жиноий жавобгарликни келтириб чиқаради.

Исломда боланинг ота-онадаги ҳақи ҳақида

Боланинг ота-онаси томонидан таъминланиши қонунчилик билан белгилаб қўйилганидек, Исломда ҳам боланинг ота-онадаги ҳақи аниқ кўрсатилган.

Бу ҳақда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари Ҳомиджон домла Ишматбеков маълумот берди.

4RL4jAYSyP-CzFaA_Z58i863i6CZXJsN.jpg (1594×891)
Ҳомиджон Ишматбеков

— Ислом дини болаларга ғамхўрлик қилиш ва уларнинг барча ҳақ-ҳуқуқларига риоя қилишга чақиради. Фарзандга бўлган бу эътибор нафақат у дунёга келгандан кейин, балки туғилмасидан олдин бошлаб юборилади ва бу эътибор фарзанд ҳаётининг барча даврларини ўз ичига олади. Бу ҳақларни адо этиш вожиб бўлиб, унга амал қилиш мажбурий ҳисобланади.

Уламоларимиз айтадиларки, болаларнинг ҳуқуқлари икки қисмга бўлинади: бола туғилишидан олдинги ва бола туғилганидан кейинги ҳақлари.

Бола туғилишидан аввалги ҳақлар

1. Насаб. Ота-онасининг никоҳланиши ортидан дунёга келиши. Никоҳнинг асл мақсадларидан бири ҳам насл-насабни сақлашдир. Бусиз оила ҳам, жамият ҳам бўлмайди. Фарзанднинг ота-онаси никоҳдан ўтган, ҳалол-пок яшагандагина насаби аниқ ва пок бўлади.

2. Бўлажак фарзандга муносиб она ва ота танлаш. Оила қуришда ота-онанинг диндорлигига, ахлоқига, одобига, инсонийлигига алоҳида эътибор бериш лозим. Чунки ота-онадаги хислат ва фазилатлар, ёмон одатлар болага ҳам ўтади.

Бола туғилганидан кейинги ҳақлар

– эмизиш;

– муносиб исм танлаш;

– нафақа. Болаларни озиқ-овқат, кийим-кечак, турар-жой билан таъминлаш – отанинг бурчи. Бу нарсалар ҳалол-пок бўлиши шарт.

– таълим-тарбия бериш;

– болага меҳр кўрсатиш;

– болалар орасида адолат қилиш.

Фарзанд нафақаси – ота зиммасида

Ҳозирги кунда кўп учрайдиган ҳолатлардан бири шуки, эрлар хотинига аччиқ қилиб болаларидан юз ўгиряпти, уларнинг ҳолидан хабар олмай нафақасиз қолдирмоқда. Ваҳоланки, шариат ўғил болалар вояга етгунича, қиз болалар ва ногирон фарзандлар эса балоғатга етганда ҳам уларнинг нафақасини отанинг зиммасига вожиб қилган.

Аллоҳ таоло Бақара сурасининг 233-оятини «У(она)ларни яхшилаб едириб, кийинтириш отанинг зиммасида», – дея нозил қилган.

Бу ояти карима оилада талоқ содир бўлиб эр-хотин ажрашиб кетган ҳолатда ўртада қолган болаларнинг, хусусан, эмизикли болаларнинг тақдири нима бўлиши, уларнинг нафақаси кимнинг зиммасида бўлиши ҳақида нозил бўлган.

Болани эмизгани сабаб онанинг нафақаси боланинг отаси зиммасига юклатилганидан кейин, боланинг ўзига нафақа бериш ҳам отанинг зиммасида эканига ҳеч шубҳа йўқ. Боланинг нафақаси отанинг зиммасида экани ҳақида Фатовои Ҳиндия китобида: «Балоғатга етмаган болаларнинг нафақаси отасининг зиммасида, унга ҳеч ким бу ишда шерик бўлмайди (яъни, ўрнини босмайди)», – дея ёзилган.

Ота фарзандлари хоҳ ўзининг қарамоғида бўлсин, хоҳ бошқа жойда бўлсин, уларни озиқ-овқат, кийим-кечак, таълим-тарбия, даволаниш ва бошпанага бўлган эҳтиёжини ўзининг имкониятига қараб таъминлаши кераклиги уларнинг зиммасидаги вожиб бўлган бурчидир.

Ҳозирги кунда тегишли органлар томонидан белгиланаётган нафақалар (алимент)дан ота бош тортиши жоиз эмас, балки боласини моддий ва маънавий жиҳатдан таъминлаш унинг бурчидир. Аҳли аёл ва болаларни нафақа билан таъминлаш Аллоҳ учун қилинса, савоби улуғ ишлардан ҳисобланади.

Фарзанд таъминотига оғринган оталар ҳақида

Ота зиммасига шариат томонидан юкланган вазифасини имкони бўла туриб бажармасдан камчиликка йўл қўйса, яъни болаларини нафақасиз оч-наҳор қолдирса, болаларга нисбатан зулм қилган бўлиб, қаттиқ гуноҳкор бўлади. Абдуллоҳ ибн Амир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам: «Кишининг ўз қарамоғидагиларни таом бермай зое қилмоғлиги гуноҳкор бўлишига кифоя қилади», деганлар.

Яъни, киши зиммасида уларга нафақа бериши лозим бўлган инсонларга: хотинига, болаларига ва муҳтож бўлган ота-онасига нафақасини бермай уларни оч-наҳор ҳолатда ҳалокатга ташлаб қўйилиши, гуноҳкор бўлишига етарлидир.

Фиқҳий китобларимизда бундай кишларни ўз ҳолига ташлаб қўймасдан уларни жазога тортиш ҳақида ҳукмлар келган. Хусусан, Фатовои Ҳиндия китобида шундай дейилган: Агар ота касб қилиб болаларига нафақа қилишдан бош тортса, касб қилишга, нафақа қилишга мажбурланади, шундан ҳам бош тортса ҳибсга олинади. Агар ота касб қилишга қодир бўлмаса, қози унинг зиммасига нафақани юклайди, ота нафақа топгунча онага эрининг номидан нафақа учун қарз олиб туришга рухсат беради. Ота пул топиб ана шу қарзларни узади.

Ҳудди шунингдек, ота болаларининг нафақасига етадиган моли бўла туриб болаларининг нафақасини бермаётган бўлса, қози отанинг зиммасига нафақани юклайди, она ота нафақа бермагани учун ёнидан болаларига сарфлаган нафақасини отадан ундириб олади. Худди шунингдек, қози отанинг зиммасига нафақани юклаганидан сўнг ҳам ота болаларини нафақасиз ташлаб қўйган бўлса, она қозининг буйруғи билан отанинг номидан қарз олган бўлса, бу қарзларни ҳам ота тўлайди.

Умуман олганда, ота тирик экан, болаларини балоғатга етгунича озуқасиз, уст-бошсиз, дори-дармонсиз ва бошпанасиз ташлаб қўйишга шариатимиз рухсат бермайди.

kun.uz

Top