Эрон Ислом Республикасида ўтказилаётган Қуръони Карим мусобақаси ташкилий қўмитаси раҳбари Ҳамид Собир Фарзам беллашувнинг охирги босқичи жорий йилнинг 27 апрелида Машҳад шаҳрида бўлишини маълум қилди.

"En.abna24" нашри берган маълумотларга қараганда, Қуръон мусобақаси уч кун муддатда ўтказилиши режалаштирилган. Бундан ташқари мусобақанинг финал босқичида 40 нафар қорилар иштирок этиши айтиб ўтилган.

Мусобақанинг дастлабки икки босқичида 73 мамлакатдан 203 нафар кишининг Қуръон тиловатлари ёзилган материаллари ташкилий қўмитага интернет тармоғи орқали йўллагани қайд этилган.

Ташкилотчиларга кўра, улардан 100 нафари ярим финалга йўлланма олган. Ярим финалда энг кўп балл тўплаган 40 талаба финалга чиққан.

Талабалар ўртасидаги Қуръон мусобақаси ғолибини 9 нафар ҳакамдан иборат ҳайъат саралаши айтилган. Ҳайъат аъзоларининг 5 нафари Қуръон бўйича хорижлик мутахассис, 4 нафари эрон вакиллари экани қайд этилган.

ЎМИ Матбуот хизмати

Туркияниниг Жон Сую хайрия жамияти Мали пойтахти Бомаку шаҳрида масжид ва мадраса қурди. Бу ҳақда "aa.com.tr" нашри хабар берди.

Жамият пойтахтдан 18 км узоқликда жойлашган Йиримадию минтақасида масжид ва мадраса биноларини очди. Мадрасада таълим олиш даври 4 йил бўлиб, унда 200 нафар мусулмон таҳсил олади.

Муҳаммад Азилмоз номли масжидда эса бир вақтнинг ўзида 500 нафар намозхон ибодат қилиши мумкинлиги маълум қилинди.

Масжид ва мадраса очилиш маросимида хайрия жамияти ва маҳаллий ҳудуд маъмурияти вакиллари иштирок этган.

ЎМИ Матбуот хизмати

Гуноҳларингиз мағфират қилинишини ҳохлайсизми?!

Сизга шафоат вожиб бўлишиничи?!

Дуоларингиз мустажоб бўлишини яхши кўрмайсизми?!

Устингиздан фазлу раҳматлар ёғишиничи?!

Бир вақтнинг ўзида 50 ҳасанага эга бўлишга нима дейсиз?!

Ва ниҳоят, жаннатга киришни истамайсизми?!

Азиз биродарим, балки сиз ҳар бир саволни ўқиганингизда юрагингиз ҳапқириб, ич-ичингиздан: “Ҳа, ҳа, албатта! Қандоқ қилиб? Нима қилишим керак?!” – деган савол отилиб чиққан бўлса керак. Бунинг йўли жуда ҳам осон. Чунки бизнинг динимиз осонлик динидир. Роббимиз ўта меҳрибон Зот, озгина амалимизга улкан мукофотлар беради. Севикли Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам биз умматларини шунчалар яхши кўрганларки, Аллоҳнинг розилигию жамолига эришишимиз ва улкан ажру мукофотларга эга бўлишимиз учун васила бўладиган каттаю кичик амални қолдирмай батафсил баён қилганлар. Лекин бизлар эса ё унитиб ёки бепарволик қилиб амал майдонида сусткашликка йўл қўямиз. Ҳатто бир кичикроқ фазилатли амал зикр қилинса ҳудди қойиллатиб қўйгандек “Ҳа, шумиди, нимайкин деб ўйлабман”, деб ҳам қўямиз. Аслида, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганларидек, ҳеч бир яхши амални гарчи жуда кичик бўлса ҳам паст санамаслигимиз керак. Чунки Раҳмоннинг розилиги қайси бир яхши амал ортига яширилганини билмаймиз. Лекин аслида, ўзи буюк фазилатли амал бўлиб, балки кунда бир неча бор такрорланаверганидан қадрланмай қўйган фазилату ҳасанотларга бой амал азондир. Келинг, азон эшитганда кўплаб ажрларни қўлга киритишимизга сабаб бўладиган суннатларни яна бир бор эслаймиз:

1. Азонни эшитганда ҳар қандай гап сўзни тўхтатиб, унга жавоб қайтариш. Бу эса азон калималарини муаззинга эргашиб бирма бир такрорлаш билан бўлади:

Абу Саъид розияллоҳу анҳу айтадилар: “Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар азонни эшитсангиз, муаззин айтаётган сўзларни айтиб туринглар!” дедилар” (Имом Бухорий, Муслим, Таҳовий, Термизий, Абу Довуд, Насаъий, Молик ва Доримий ривоятлари).

2. Муаззин “Ҳаййа ъалас солааҳ, ҳаййа ъалал фалааҳ” деганда “Лаа ҳавла валаа қуввата илла биллааҳ” дейиш.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу айтадилар: “Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар муаззин: “Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар” деса, сизлардан бирингиз “Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар” деса. Сўнг: “Ашҳаду аллаа илаҳа иллаллоҳ” деганда, “Ашҳаду аллаа илаҳа иллаллоҳ” деса. Сўнг: “Ашҳаду анна Муҳаммадар Росулуллоҳ” деганида: “Ашҳаду анна Муҳаммадар Росулуллоҳ” деса. Сўнг: “Ҳаййа ъалас солааҳ” деса, у: “Лаа ҳавла валаа қуввата илла биллааҳ” деса. Сўнг: “Ҳаййа ъалал Фалааҳ” деса, у: “Лаа ҳавла валаа қуввата илла биллааҳ” деса. Сўнг: “Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар” деса, у ҳам: “Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар” деса. Сўнг: “Лаа илаҳа иллаллооҳ” деса, у ҳам: “Лаа илаҳа иллаллооҳ” деса, жаннатга киради” дедилар” (Имом Таҳовий, Муслим ва Абу Довуд ривоятлари).

Демак, азонни эшитган киши икки “Ҳаййа ъала”дан бошқа ўринларда айни азон лафзлари билан жавоб қайтаради. Масалан: “Аллоҳу акбар” деганини эшитганда “жалла жалалуҳу” дейиш ҳам ҳадисга хилофдир.

3. Муаззиннинг шаҳодат калимасини айтганини эшитганда шаҳодат калимасини айтиш ва розилигини изҳор қилиш:

Саъд ибн Абий Ваққос розияллоҳу анҳу айтадилар: “Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким муаззинни эшитган пайтда, “Ва ана’ ашҳаду аллаа илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳ, ва анна Муҳаммадан ъабдуҳу ва росулуҳ. Родийту биллааҳи роббан, ва бил Ислаами дийнаа ваби Муҳаммадин Росулаа” деса, гуноҳлари мағфират қилинади” дедилар” (Имом Таҳовий ва Термизий ривоятлари).

4. Азондан кейин саловот айтиш ва Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга васийлани сўраб дуо қилиш:

Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳудан: “Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар муаззин(Азон айтаётгани)ни эшитсангиз, унинг айтганини айтинг. Сўнг менга саловот айтинг. Чунки, ким менга бир марта саловот айтса, Аллоҳ унинг эвазига унга ўн бор саловот айтур. Сўнг Аллоҳдан менга васийлани сўраб дуо қилинг. У жаннатдаги бир манзил бўлиб, Аллоҳнинг бандаларидан фақат бир кишига бўлур, мен ана шу киши бўлишни умид қиламан. Ким Аллоҳдан менга васийлани сўраса, унга шафоатим ҳалол бўлур” дедилар” (Имом Муслим, Таҳовий, Термизий, Абу Довуд ва Насаий ривоятлари).

Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу айтадилар: “Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким азонни эшитган пайт: “Аллоҳумма Робба ҳãзиҳид даъватит тааммаҳ вас солаатил қõимаҳ, ãти Муҳаммаданил васийлата вал фадилаҳ вабъасҳу мақоман маҳмуданиллазий ваъадтаҳ” деса, унга шафоатим ҳалол бўлади” дедилар” (Имом Бухорий, Таҳовий, Абу Довуд, Термизий, Насаий ва ибн Можа ривоятлари).

Аммо баъзи кишиларнинг “Ашҳаду анна Муҳаммадар Росулуллоҳ” калимасини эшитганда саловот айтишлари суннатга хилофдир. Чунки ҳадисга мувофиқ у пайтда ё айни ўзини айтиб ёки юқорида зикр қилинган шаҳодат лафзи билан жавоб қайтарилади. Саловотни эса азондан кейин, дуодан олдин айтилади.

5. Азондан кейин ўз ҳожатини сўраб дуо қилиш, чунки азон билан такбир ўртасидаги дуо ижобатдир. Лекин ана шу пайтда ўқиладиган махсус дуо ворид бўлмаган. Шунинг учун ҳар ким ўз ҳожатини сўраб дуо қилаверади. Фақат шом билан бомдоднинг азонини эшитганда Умму Салама розияллоҳу анҳо онамизга Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

“Аллоҳумма ҳãза иқбãлу лайлик ва идбãру наҳãрик ва асвãту дуъãтик фағфирлий” дейишни таълим берганлари ҳам бор. Бомдод азонида наҳарик билан лайлик ўрни алмашади. Лекин бу чеклов эмас. Ҳар ким хоҳлаганича дуо қилиши мумкин.

Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Азон билан иқомат орасидаги дуо қайтарилмайди” дедилар” (Имом Термизий).

Азиз биродарим, кўрдингизми, бир азонга жавоб қайтариб туриб қанча ажрни қўлга киритамиз. Аввло, азон Ислом мадҳияси, буюк ибодатга чорлов ва Исломнинг гўзал шиорларидан биридир. Ихлос билан ушбу санаб ўтилган суннатларга амал қилсак, юқорида айтганимиздек гуноҳларимиз мағфират қилинади, шафоат вожиб бўлади, жаннат ваъдасидан насибадор бўламиз, Аллоҳнинг фазлу раҳмати ёғилади, дуоимиз ижобат бўлиб, ҳожатимиз равон бўлади ва номамизга элликта ҳасана ёзилади, ин ша Аллоҳ.

Баҳодир РАҲМАТУЛЛОҲ

Зангиота тумани

“Фатҳ” жоме масжиди
имом-хатиби

ЎМИ Матбуот хизмати

Маълумки, кўҳна Насаф диёридан етишиб чиққан аллома Абул Мўъийн ан-Насафий калом илмининг мустақил фан сифатида ривожланиши, ислом дунёсида мотуридия таълимотининг кенг тарқалиши йўлида олиб борган улкан ишлари билан ажралиб туради. Аллома қолдирган илмий-маънавий мерос нафақат ўз замонаси, балки турли хил оқимлар, фирқалар ўз бузғунчи ғоя ва мақсадларини давом эттираётган ҳозирги давр учун ҳам долзарб ҳисобланади. У кези келганда Ироқда аҳли сунна доирасида мотуридия билан бир вақтда вужудга келиб, у билан айрим қарашларида жузъий ихтилофларга борган ашъарийларга ҳам асосли раддиялар берган.
Шунингдек, аллома асарларида ўрта асрларда кенг ёйилган қадария, хорижия, жаҳмия, қирмития, шиа, мушаббиҳа, муътазилия ва карромия каби адашган оқимларга қарши курашилган. Эътиборли жиҳати, ушбу ғоялар ИШИД, сохта салафийлик, Ҳизбут-таҳрир сингари адашган замонавий тўдаларга ҳам қарши курашиш йўлларини кўрсатиб беради. «Қашқадарё» нашрининг билдиришича, бу борада алломанинг яқинда ўзбек тилига таржима қилиниб, кенг китобхонлар эътиборига ҳавола этилган “Ат-тамҳид ли қавоиди-т-тавҳид” китоби муҳим аҳамиятга эгадир.
Тадқиқотларга кўра, жаҳон кутубхоналарида мазкур асарнинг 7 нусхаси бўлиб, улар Араб давлатлари университетига қарашли арабий қўлёзмалар институтида, Миср китоблар уйи ҳамда Истанбул университетида сақланади.
Аввало, шуни таъкидлаш жоиз, Абул Мўъийн ан-Насафий аксар ақидавий ихтилофлар сабаб вужудга келган хунрезликлар барҳам топиб, барча ишлар аҳли сунна ақидасига кўра қарор топган, турли нотинчликлар, фитна ва курашлардан холи бир даврда яшаган.
Абул Мўъийн ан-Насафий китоб муқаддимасида келтиришича, ҳокимлардан бири аҳли сунна вал-жамоат ақидасини ёзиб беришни илтимос қилган. Муаллиф ҳокимнинг кимлигини айтмасдан, уни улуғ сифатлар билан тавсифлайди. Айни пайтда ҳар бир масаланинг кўз юмиб бўлмайдиган асосий жиҳатларини ва улардан энг муҳимлари, ҳужжатларнинг энг тўғрисини келтиришни таъкидлайди.
Умуман, Насафий асарларига хос хусусият шуки, уларда мухолиф фирқа ва мазҳабларнинг ноҳақлигини исботлашда кичик – аҳамиятсиз далиллардан воз кечилган, иборалар ўқувчига малол келувчи узундан узоқ ҳам эмас, тушунишга қийин бўладиган жуда қисқа ҳам эмас, балки барчага бирдек англашиладиган ўртача йўл танланган.
“Тамҳид” барча замонларда долзарблик касб этган ақидавий масалаларни ўз ичига олган бўлиб, унда таквин, калом сифатлари, пайғамбарлик исботи, амаллар хусусида батафсил баён қилинган.
Китобнинг номидан кўринадики, у фақат тамҳид, яъни муқаддима. Шунинг учун унда тавҳиднинг умумий қоидалари баён қилинган. Муаллиф асарни қисм – бобларга ажратиб, фасллар тартиб беради. Шунга кўра, китоб нарсаларнинг ҳақиқатлари ва илмлар ҳақидаги фасл билан бошланади. Бу бўлимда нарсаларнинг ҳақиқатини инкор қилувчи сафсатачилар билан мунозара қилинади. Токи бу инкор уларга фойда бермаслиги, аксинча, шу инкорларнинг ўзи бир ҳақиқатни эътироф этиш эканини англасинлар.
Биламизки, инсон зоти илму ҳикматни қабул қилишга тайёр, ўсиш ва камолот даражаларига кўтарилишга лаёқатли қилиб яратилган. Бироқ у турли жоҳиллик ва нодонликлардан ҳам четда эмас, шунинг учун инсоният орасига элчи, яъни пайғамбарлар жўнатилади. Бироқ айрим адашган фирқалар пайғамбарликни рад этишган.
Абул Мўъийн ан-Насафий оламни яратишдан мақсад инсон экани, пайғамбарларни юбориш йўли билан халқ учун чиройли оқибат ҳосил бўлиши ва одамлар орасида бекорчилик ва бузғунчиликка чек қўйилишини таъкидлайди.
Аҳли сунна ва муътазилийлар орасида ихтилофли масалалардан бири ризқ бўлиб, бунда қуйидаги саволлар туғилади: “Ҳаром ҳам ризқми?”, “Киши бошқа бировнинг ризқини ейиши мумкинми?”
“Ризқ” сўзи “мулк” маъносида шарҳланса, ҳаром ризқ бўлмайди ва киши бошқа бировнинг ҳам ризқини ейиши мумкин бўлади. Бу – муътазилия эътиқоди.
Абул Мўъийн ан-Насафий бу тушунчани ботил ҳисоблаб, “ризқ” сўзини фойдаланиладиган (ейиладиган ва ичиладиган) нарса, деб тафсир қилади. Шунга биноан ҳаром ҳам ризқдирки, ҳар ким ўз ризқини – ҳалолми, ҳаромми – тўла қилиб тугатади. Ҳеч ким бошқанинг ризқини еёлмайди.

Насафий рофизийларнинг “Имомлик фақат Ҳошим авлодларига хос ёки фақат Али ва унинг авлодларига хос” деган фикрларини рад этади. Мисол учун, ўз даврида барча Абу Бакрнинг имомлигига иқтидо қилган, ваҳоланки у ҳошимий бўлмаган. Насафий Абу Бакр Сиддиқ қурайший бўлиши билан бирга имомга керак бўлган диндорлик, илм ва парҳезкорлик каби сифатларни ўзида жам қилганини айтади. Ўз навбатида аллома рофизийларнинг “Абу Бакр Алидан имомлик ҳаққини тортиб олган”, деган даъволари асоссиз эканини қайд этади. Чунки Абу Бакр бировнинг ҳаққини тортиб олмас ва ўз ўрнида, Али ҳам зулмга рози бўлиб, жим турмас эди. Яхшиликка буюриш ва 92 ёмонликдан қайтариш билан сифатланган саҳобалар ҳам Абу Бакр зўравонлик қилаётган бўлса, Алига ёрдам беришдан тийилиб турмас эдилар.
Абул Мўъийн ан-Насафий ўз китоби ва унинг фасллари, масалаларини жойлаштиришга эътибор билан ёндашган, такрорлар учрамайди. Бир-бирига ўхшаш масалалар чиқиб қолса, гап чўзилишидан қочиб ва мавзудан чиқиб кетмаслик учун бу масалани олдин зикр қилганини айтади. Агар тафсилотга эҳтиёж сезса, “Табсирату-л-адилла” китобига ёки шу мавзуга тегишли бошқа асарларга ҳавола қилади. Мухолифлар билан мунозара қилишда ақлга таянса-да, баъзан луғат билан ҳам далиллар келтиради.
Муътазилийлар ўлим бошқа, ўлдириш бошқа, дейди. Каъбийнинг: “Ўлим – Аллоҳнинг феъли, қатл (ўлдириш) эса банданинг ишидир” деган гапи ҳам нотўғри, дейди Насафий. Аллома фикрича, қатл қилинган киши ҳам ўз ажали билан ўлган. Яъни Аллоҳ банданинг ўлдирилишини ўз илми азалийси билан билиб, шу ўлдирилиш вақтини унга ажал муҳлати қилиб белгилаган.
Муаллиф маърифат – билиш йўли билан бўлган илм сабабларини баён қилиб, уларни учга бўлади: беш сезги, тўғри хабар, ақл. Беш сезги (таъм, кўриш, эшитиш, ҳид, сезиш)дан ҳар бирининг ўз вазифаси бўлиб, бошқа вазифага ўтолмайди. Бу сезгилар билан илм ҳосил бўлиши шу даражада аниқки, уни инкор қилувчи ўз қайсарлигини очиқ баён қилувчи мутакаббирдир.
Муаллиф тўғри хабарни иккига бўлади: биринчиси – тасдиқланган, кетма-кет келувчи хабар. Унга кўра, ахборот шундай одамлар томонидан етказиладики, аввало, уни етказувчилар сон жиҳатдан кўпчиликни ташкил қилади. Сўнг уларнинг бир вақтда бир маконда тўпланиши мумкин бўлмагани боис бирор ёлғон маълумотни тарқатиш имкони бўлмайди.
Иккинчиси – мўъжиза билан қувватланган пайғамбарнинг хабари. Тўғри хабарнинг бу тури далилларга қараб ҳосил бўладиган илмни ҳосил қилади.
Насафий золимлик ҳам, нодонлик ҳам одамларнинг ўзи томонидан содир бўлиши, ҳар қандай одам зарур бўлганида, ўзининг нималарга мажбур ва нималарда ихтиёрий эканини ажрата олишини таъкидлайди. Демак, бу масалада жабарийлар билан баҳслашиб ўтиришнинг маъноси йўқ. Чунки уларнинг эътиқодига кўра, баҳслашувчи, сўровчи ва жавоб берувчи яратганнинг ўзи бўлиб қолади, бу эса ақлан ботил. Абул Мўъийн ан-Насафий бу фирқа инқирозга учраб, унинг бирорта ҳам тарафдори қолмаганини айтади.
Умуман олганда, буюк ватандошимиз Абул Мўъийн ан-Насафий томонидан адашган фирқаларга берилган асосли раддиялар бугунги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаганки, алломанинг “Ат-тамҳид ли қавоиди-т-тавҳид” китобини ўқиган киши бунга яққол ишонч ҳосил қилиши мумкин.

Дилафрўз Муқимова, Қарши давлат университети ўқитувчиси
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати