Оилани мустаҳкамлайдиган ва барқарорлигини зиёда қиладиган омиллардан яна бири бу – эру хотиннинг “ўз ҳақларига риоя қилмоғи”дир.

Ҳар ким ўз ҳақларига риоя қилмоғи учун аввало нималар  ўзининг ҳақ-ҳуқуқларидан иборат эканини билиб олиши керак.

Эркаклар ўз ота-онаси, қариндошларига эҳтиром кўрсатишни яхши кўргани сингари аёллар ҳам ўз ота-онаси ва қариндошларини эҳтиром қилишни ёқтиради. Эр киши ўз аёлини нафис ва латофатли бўлишини хоҳлаганидек аёл ҳам ўз хожасининг келишган ва кўркам бўлишини истайди. Эр ўз аёлининг вафодор бўлишини қанчалик хоҳласа, аёл умр йўлдошининг ўзига содиқ бўлишини ундан-да кўпроқ хоҳлайди. Оилавий ишлар ҳам худди шундай, яъни ҳар икки тараф ҳам тенг ҳуқуқли бўлишини хоҳлайди.

Аслида оилада эр-хотиннинг тенг ҳуқуқлилиги динимиз буйруғидир. Бироқ тенг ҳуқуқлилик маъруф – яхши ишлардадир. Бизнинг бу сўзимиздан кейин динимиздан камчилик ахтармоқчи бўлган ёки уни яхши англаб етмаган кимсалар исломда аёлларга барибир чекловлар бор экан-да, дейиши мумкин.

Динимиздаги мазкур ҳолатни яхшилаб ўрганиб чиқилса, аёллар нафақат тенг ҳуқуқли, балки баъзи жиҳатларда эркаклардан кўра афзал ўринда экани зоҳир бўлади. Шунинг учун шариатимизда аёлларнинг эрлари билан тенг ҳуқуқли бўлган ва тенг ҳуқуқли бўлмаган ўринларини бирма-бир ўрганиб чиқамиз.

Аллоҳ таоло оилада эркаклар ва аёлларнинг ҳуқуқи тенг эканлигини баён қилиб қуйидаги оятни нозил қилган:

...وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ...

... Аёллар учун (белгиланган ҳуқуқлар) ўз меъёрида эркаклар (ҳуқуқи) билан тенгдир... (Бақара сураси, 228 оят).

Баъзи муфассир уламоларимиз оятдаги “маъруф”дан (яхши иш) мурод – инсон соғлом фикр эгалари бир овоздан яхши деб ҳисоблайдиган ишлардир, деб тафсир қилганлар. Буларга шахсий покликни сақлаш, ораста бўлиш, ташқи кўринишни чиройли қилиш, хушбўйланиш, кўркам кийиниш ва ҳоказолар киради. Булар эр-хотин ҳуқуқлари тенг бўлган ишларидир.

Эркак киши ҳам ўз аёли учун хушрўй кўринмоғи оилада муҳаббатни зиёда қиладиган омиллардан биридир. Чунки аёлининг зийнатланиб, пардоз қилишини ёқтирар экан, аёли ҳам ўзи учун хожасининг зийнатланишини хуш кўради.     

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтадилар: “Аёлим мен учун зийнатлангани каби албатта, мен ҳам у учун зийнатланаман. Аёлимдаги ҳақларимни адо этмоғим шу қадар гўзалки, унинг мендаги ҳақларини адо этмоғини тақозо қилади. Ахир Аллоҳ таоло: “...Яхшиликда аёллар учун (белгиланган ҳуқуқлар) эркаклар (ҳуқуқи) билан тенгдир...”, деб бежизга баён қилмаган”.

Аёл ва эркакнинг қайси жиҳатдан тенг ҳуқуқга эга эканини билиб олдик. Энди эркаклар устун қилинган жиҳатларнинг ҳикматларига бир назар ташласак.

Аллоҳ таоло аёлларни эркаклар билан ҳуқуқи тенг эканлиги баён қилиб оятнинг давомида қуйидагича истисно келтиради:

...وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ  

...Аёллар учун (белгиланган ҳуқуқлар) ўз меъёрида эркаклар (ҳуқуқи) билан тенгдир. Аёлларга нисбатан эркакларда бир даража (зиёдалик) бор. Аллоҳ қудрат ва ҳикмат эгасидир (Бақара сураси, 228 оят).

Аёлларга нисбатан эркакларга қайси жиҳатлардан устунлик берилгани ҳақида “Нисо” сураси, 34-оятида муфассал баён қилинган.

Демак, муфассир уламоларимизнинг юқорида келтирган тафсирларига биноан: аёллар яхши ишларда эркаклар билан тенг ҳуқуқли, лекин истисно ўлароқ эркакларда бир даража устунлик – ҳақдорлик бор, деган маъно ҳосил бўлади. Хўш, ана шу зиёда ҳақ-ҳуқуқлар қайсилар?

Жалолиддин Суютий роҳимаҳуллоҳ “Тафсирул-Жалолайн” китобида ушбу оятни “Эркакларнинг ҳуқуқларидаги зиёдалик – аёлларга бериладиган маҳр ва нафақа эвази ўлароқ аёлларнинг уларга итоат этмоғидир”, деб тафсир қилганлар.

Бундан эркаклар ҳуқуқидаги афзаллик аёлларнинг ўз эрларига итоат қилиши экани келиб чиқади. Бироқ бунинг эвазига аёллар маҳр ва нафақа эгасига айланадилар. Нафақа эса озиқ-овқат, кийим-кечак каби кундалик турмушда энг зарур бўлган нарсаларни ўз ичига олади. Демак, бу ерда аёллар алмаштираётган нарса эга бўлаётган неъматларининг муқобили ҳисобланади. Шундай экан, бу исломда аёлларнинг ҳуқуқи чекланган деган қарашнинг нотўғри эканини кўрсатиб беради.

Ҳақиқатда, эркаклар аёллардан кўра кўпроқ ҳуқуқларга эга. Аслида бу ҳуқуқлар умумий бир оилани бошқариш ҳуқуқининг жузларидир. Бироқ уни ҳуқуқ деб эмас балки мажбурият деб атасак тўғрироқ бўлади. Оилада бошқарувчилик ҳуқуқини Аллоҳ таоло ўзи белгилаб, Ўз каломида шундай марҳамат қилади:  

الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ...

Эркаклар хотинлар устидан (оила бошлиғи сифатида доимий) қоим турувчилардир. Сабаб – Аллоҳ уларнинг айримлари (эркаклар)ни айримлари (аёллар)дан (баъзи хусусиятларда) ортиқ қилгани ва (эркаклар ўз оиласига) ўз мол-мулкларидан сарф қилиб туришларидир (Нисо сураси, 34 оят).

Мажбурият дейишимизнинг боиси шуки, оила бошлиғи бўлиш эркакларга  оилани манзил-макон, озиқ-овқат, кийим-кечак ва бошқа зарурий таъминотларни ҳозир қилиш мажбуриятини юклайди. Бундан ҳам муҳим ва асосий жиҳат шуки, оила бошлиғи елкасида оилани турли хавф-хатардан ҳимоя қилиш, ундаги оғирлик-машаққатларни ўз зиммасига олишдек улкан вазифа туради. Оилани ҳимоя қилиш, унинг таъминотини бажо келтириш йўлида қанчадан-қанча заҳматлар чекилади, озорлар кўрилади, руҳий ва жисмоний тазйиқлардан ўтилади, тўсиқлар олиб ташланади. Буларга қарши эса барча оғирликни ўзига оладиган метин ирода, бақувват жисм, ҳар-қандай ҳолатда ҳам вазминлик ва ақл-идрок билан қарор қабул қилиш, шу қарор туфайли келиб чиқадиган ҳолатларга тайёр бўлиш каби сифатлар керак бўлади. Аллоҳ таоло бу сифатларни эркакларга насиб қилган. Шунинг учун эркакларга бу мажбурият юкланган. Аёллар эса  латофат-у назокат узра яратилган. Шунинг учун хилқатларига мос равишда уларга  оила ва эрнинг ишларини юритиш, фарзандлар тарбияси топширилган.

Сўзимизни Умар розияллоҳу анҳунинг қуйидаги гаплари билан якунлаймиз: “Ўз оиласига хушмуомалалик борасида ҳеч бирингиздан афзал эмасман. Лекин мен аҳли аёлининг оғирликларини сиздан кўра зиммамга олувчироқман”.

Аллоҳ таоло барчамизни оилада ўз ҳақ-ҳуқуқларига риоя этувчи бандаларидан қилсин.  Зотан,  оила мустаҳкамлиги – жамият фаровонлиги гаровидир. 

Жалолиддин ҲАМРОҚУЛОВ,

ТИИ “Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири

Бахтли оила қуриш сабабларидан бири... (Бошланиши) 

Аввалроқ, 29 октябрь куни Ўзбекистон делегацияси Москва шаҳрида ўтказилган “Ислом ақидаси ва академик исломшунослик: ҳамкорлик ва ривожланиш истиқболлари” номли илмий-маърифий анжуманда иштирок этиш учун жўнаб кетгани ҳақда хабар берган эдик.

Галимжон Баруди номидаги Х Халқаро илмий ўқувларда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Иброҳим Иномов ҳамда Тошкент ислом институти ректори Уйғун Ғофуров, Тошкент ислом университети исломшунослик илмий-тадқиқот маркази директори в.б. Жасур Нажмиддиновлар иштирок этди.

Ушбу Халқаро анжуманда Ўзбекистон вакиллари ўзларининг маърузалари билан иштирок этиб, Ўзбекистондаги ҳолат, олиб борилаётган ислоҳотлар тўғрисида анжуман иштирокчиларига маълумот бердилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг мустақиллик йилларидаги фаолияти,унинг тасарруфидаги таълим муассасаларидаги таълим тизими тўғрисида фикр юритдилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Иброҳим Иномов ўз нутқида Ўзбекистоннинг кўпмиллатли экани ва уларнинг ўзаро тотувликда истиқомат қилаётганини айтиб, диний ва миллатлараро бағрикенглик юқори даражажа шаклланганини қайд этди.

Ўзбекистон заминидан буюк алломалар етишиб чиққани, улар ислом динининг тараққий этишига улкан ҳисса қўшганларини ислом олами тан олган. Имом Бухорий, Имом Термизий, Абу Хафс Насафий, Абу Али ибн Сино, Аҳмад Фарғоний, Абу Райхон Беруний, Бурхониддин Марғиноний, Абу Мансур Мотрудий, Абу Мўйин Насафийлар жаҳон маданияти ривожи йўлида фаолият олиб борганлар.

Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда фиқҳ, ҳадис, тафсир ва ақида мактабларининг очилиши, ҳаж ва умрага борувчилар учун квоталарнинг оширилиши, масжидлар ва диний таълим берувчи даргоҳлар сонининг кўпайиши мамлакатимизда янги давр бошланганини тасдиқлайди.

Бундан ташқари, ушбу анжумандан вакилларимиз чиқишларидан фотолавҳаларни ҳавола этган эди.

Ҳиндистон Олий суди икки дин вакиллари никоҳини бекор қилиш тўғрисидаги қуйи инстанция қарорини бекор қилди. Суд ушбу қарори билан мусулмон оиласини сақлаб қолишга ҳукм чиқарди. 

Ҳиндистонда бир қанча ойлардан буён можароларга сабаб бўлиб келаётган мусулмон йигит ва ҳинд қизининг никоҳга киришиши воқеаси юзасидан иш судга қадар бориб етди. Аввалроқ штат суди келин томоннинг қариндошлари талаби билан никоҳни бекор қилиш ҳақида қарор чиқарган эди. Келиннинг ислом динига мажбур қилиб қабул қилгани суд қарорига асос дейилган эди. 

Бироқ Ҳиндистон Олий суди ушбу иш юзасидан ўрганишлар натижасида қуйи турувчи интанция қарорини бекор қилиш ҳақида ҳукмни қабул қилди.

24 ёшли Акхила Акошаннинг отаси Керала штати судига қизининг никоҳини бекор қилиш бўйича арз қилиб мурожаат қилган эди. У ўз арзида қизи куч остида исломни қабул қилганини айтиб ўтган.

Исломни қабул қилгач Ҳадия исмини олган қиз, турмушга чиққунига қадар таълим муассасаси ётоқхонасида дўстларидан ўрганган.

Май ойида никоҳи суд томонидан бекор қилингач, ота-онасининг уйига қайтарилган. Олий судда 27 ноябрь куни Ҳадиянинг кўрсатмалари тингланиши белгиланган бўлиб, қизнинг кўрсатмаларига асосан якуний қарорни қабул қилиши айтиб ўтилган.

Тошкент ислом институтида Махсус сиртқи бўлимга 2017-18 ўқув йили бошланаётгани муносабати билан ўтказилган байрам тадбирида юқори балл билан институтга кирган талабалар – Навоий вилояти бош имом-хатиби Тоҳиржон Рўзиев ва Зангиота тумани имом-хатиби Нурали Мавлоновлар сўзлаган миннатдорчилик нутқи.

Ассалому алайкум!

Ҳурматли Муфтий ҳазратлари, қадрли Меҳмонлар ва Устозлар!

Тошкент ислом институтида исломшунослик, имом-хатиблик ва араб тилини ўқитиш мутахассислиги бўйича махсус сиртқи бўлимнинг таъсис этилиши биз имом-хатиблар ҳаётида қувончли саҳифаларни кашф этди.

Маълумки, ушбу сиртқи бўлимнинг таъсис этилиши ислом институти тарихида биринчи маротаба амалга оширилмоқда.

Бунинг учун Яратганга ҳамд-у санолар айтган ҳолда Сиз муҳтарам Раҳбариятга, Сизлар орқали давлатимиз Раҳбарига ўз миннатдорчилигимизни изҳор этамиз!

Бу даргоҳдаги таълим жараёнини ўтаб бўлгач, муқаддас ислом динимиз ва севимли она ватанимизнинг равнақи йўлида Сиз Раҳбариятнинг бошчилигингизда бор куч ғайратимиз, илм ва тажрибамизни сарфлашга, олдимизга қўйилган барча шарафли вазифаларни  сидқидилдан бажаришга сўз берамиз!

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله الذي خلقنـــــا من العَدَم، و هدانـــــا بالقرآن، و علّمنـــــا بالقلم، و عرّفنـــــا ما لم نعلم، و جعلنـــــا أمة لحبيبه الأكرم، و شرّفنـــــا اليوم بالإلتحاق إلي هذا المعهد الإسلامي الذي تخرّج منه كثير مِنْ علماء العالَم، أما بعد:

السلام عليكم و رحمـــــة الله و بركـــــاته، حضرة المفتي و ضيوفَنـــــا الكرام و مُعلِّمينا المحترمـــــين المجتهـــــــدين!

* * *

أوّلاً، أَقول مِنْ قلبٍ يَفِيْض بالغِبْطَة و السرور بأنّ تأْسيس القسم الخارجي لمعهدنا الإسلامي هذا (المسمي بإســــــــــــــــــــــــم "الإمـــــــام البخاري") بإختصاص العلوم الشرعية و الإمامة و الخطابة و تعليم اللغة العربية قد كشف في حياتنا صُحُفا مُنوَّرة لا يَطْفَئ ضياءها و لا يزال،

* * *

و قد علِمنا بأنّ تأْسيس هذا القسم في هذه المؤسسة التعليمية ما كان من قبل، بل وقع أوّل مرة في تاريخها، و نحن نعتقد أن قراركم بهذا متعلِّق لتثبيت التعليمات المسلسلة،

* * *

       و علي هذا نشكرُكم و نشكر بوَسِيْطَتكم لرئيس جمهوريتنا أوزبكستان شوكت ميرضيائيف الذي عَرَفْناه بالقيادة العَدْلَة و الشرف الرفيع و نَطلُب إلي مولانا الكريم أن يعطي لكم أصدقَ التمنِّيات و أحرَّ المطلوبات! و نتمنّي لكم من صَميم قلوبنا مزيدا من الصحة و العافية،

* * *

       و الآن ليس من العجب أنَّكم لَتَحِسُّون أحوال الطلاب الذين قد صَفُّوا أمامكم كمثلي، و قلوبنا الآن مليئة بالسعادة و الهَنَاء، التي لا تُقِرُّنا كمثل أمـــواج البحر التي لا تدري ما هو السكوت،

* * *

       فإننـــــا - و عددنا ستون طالبا - قد نجحْنا بالإلتحـــــاق إلي هذا المعهد الإسلامي من بين مائة و واحد و ثمانين شخصا من الأئمة و الخطباء و المدرِّسين ، ويمكننــــا القول بأن الإمتحـــــان قد أسِّس علي طُرُق العدالة، و نحن نعترف هذا مائةً بمائة،

* * *

       و لقد شهِدْنا كلٌّ منّا بأن رئيس جمهوريتنا أوزبكستان ألقي كلمة في الجلسة الثانية والسبعين للجمعية العامة لمنظمة الأمم المتحدة، و هي بمعني:

       "إنّنـــــا نعتزُّ بالدين الإسلامي، و هو دين قد أحاط بكل قَوْمِيَّـــــاتِنا الأَزَلِيَّـــــة، و نحن لا نَــــــوَدُّ الذيــــــن ينتسبــــــــــون الإرهـــــاب و سَفْك الدِّمــــــاء لديـــن الإسلام المبـــــارك المنزَّه عن تلك الخِصـــــال الخبيثة، و مع ذلك لن نتَّفق معهم أبداً، و ديننـــــا الإسلام يدعونـــــا و يَنْصَحُنـــــا للمَحبّة و الأمـــــن و السمـــــاحة من الفضائل الإنسانية فقط!"

* * *

       و خِتامـــــاً، نَعِدُكم بشهادة الحاضرين أن نجتهد بكل الإجتهاد مع قيـــــاداتكم في طرق سعادة ديننـــــا المقدس و وطننـــــا المحبـــــوب في قلوبنـــــــــــــــــــــــا بعد ما نتخرَّج من هذا المعهد الإسلاميّ!

* * *

       و بإذنكم أردت الآن أن أقرأ لكم قول من أحسن القول في قولـــــه و هو يقـــــول:

و مـــــا من كاتـــــب إلا سيفني – و يبقي الدهــــــر مـــــا كتبت يداه،

فلا تكتب بكفِّك غيــــــرَ شيْء – يســـــرُّك يـــــوم القيــامة أن تـــــراه،

       بناءً علي هذا فلا نكتب أي لا نتعلم بهذا المسكن إلا ما يسرُّنا أن نراه و ينفعنا في ديننا و دنيانا، و مع ذلك لَنَغْتَنِمُ كلَّ اللَّحَظات، كمـــــا قال شاعرنــــــــا الوطنيُّ الحَنـــــونُ إيركن واحدوف – أسكن الله فقيدنا الغالي في فسيح جنانه، و قد ترك ذكرا حسنا– و هذا الشعر يسمي بــــ"طريق الحياة":

Замон тез, фурсат оз,

Ҳар лаҳза зиқдир!

Ҳар лаҳза зиқлиги билан қизиқдир.

Ҳаёт йўли надир?

Қабр тошида,

Икки сана аро қисқа чизиқдир!

و ترجمته في الليلة الماضية باللغة العربية بِهذا الطريق:

الوقت أسرعُ، و الفرصة قليلة،

فاعلم، أن كل لحظة قصيرة،

و لا تحزن، لأن كلَّ لحظة لذيذةٌ بكونها قصيرة،

و ما أدراك ما طريق الحياة؟

و هو كمثل السَّطْر،

بين السنتَيْن علي الحجر المُذَكِّر في القبر،

شكراً جزيلًا للإهتمام!

نورعلي مولانوف، طالــــــب الصف الأول للقسم الخارجي بالمعهد الإسلامي في طشقند،

02/11/2017 م

Сизлардан фазилат ва кенг мол-мулк эгалари қариндошларга, мискинларга ва муҳожирларга Аллоҳ йўлида эҳсон қилмасликка қасам ичмасин, балки уларни афв қилиб, кечирсинлар! Аллоҳ сизларни мағфират қилишини истамайсизми?! Аллоҳ мағфиратли ва раҳмлидир (Нур, 22).

Мазкур оятда Аллоҳ таоло Мистоҳ ибн Усоса (розияллоҳу анҳу)га абадий нафақа қилмасликка қасам ичган Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу)ни одобга чақирмода. Мистоҳ ибн Усоса (розияллоҳу анҳу) у зотнинг холасининг ўғли эди. Мистоҳ етим бўлгани ва фақирлиги сабаб, унга Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) ёрдам берарди. Ойша (розияллоҳу анҳо) ҳақидаги "Ифк" воқеасида қариндошининг ҳам иштирок этганига ҳафа бўлган Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) унга нафақа қилмасликка қасам ичди. Шунда мазкур оят нозил бўлган. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Абу Бакр (розияллоҳу анҳу)га мазкур оятни ўқиб бердилар. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) оятнинг "Аллоҳ сизларни мағфират қилишини истамайсизми?!" деган қисмига етганларида Абу Бакр (розияллоҳу анҳу): "Ҳа, Раббим гуноҳларимни кечиришини яхши кўраман. Мен ҳам бўлган барча ишларни кечирдим", деди. Сўнгра Мистоҳ (розияллоҳу анҳу)га олдингидек ёрдам қилишда давом этди. Аллоҳ таоло гуноҳ ва камчиликларини кечиришини яхшии кўрган одам, яқинлари томонидан қўйилган хато ва азиятларни кечириши лозим. Бу борада Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Раҳим қилмаганга, раҳим қилинмас”, деганлар (Имом Бухорий ривояти).           

Муфассирлар оятда "фазилат эгаси", деб таржима қилинган "улул фазл" сўзидан Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) ирода қилинишига ижмо қилишган. Ушбу оят Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) Аллоҳ таолонинг Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан кейин одамларнинг энг фазилатли бандаси эканига далил бўлади. Бу ерда дунё ёки дин жиҳатидан фазилатли бўлишини тушуниш мумкин.  Дунё жиҳатдан фазилатли деган тушунча нотўғри. Чунки Аллоҳ таоло томонидан дунё билан мадҳ этилиши жоиз эмас. Агар "улул фазл" сўзидан дунё жиҳатидан фазилатли бўлиш ирода қилинганда, ундан кейин келган "кенг мол-мулк", деб таржима қилинган "саъа" калимаси такрорланган бўлиб қолади. Шунинг учун Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) дин жиҳатдан фазилатли экани аниқ бўлади.

Ушбу оят гуноҳи кабиралар солиҳ амалларни бекор қилмаслигига далилдир. Чунки Мистоҳ ибн Усоса (розияллоҳу анҳу)нинг ҳижрат қилиши солиҳ амал эди. Ойша (розияллоҳу анҳо)га зино билан туҳмат қилиши гуноҳи кабира бўлган. Шундан кейин ҳам Аллоҳ таоло уни муҳожир деб зикр қилган. Бу ҳақида Имом Қуртубий бундай деган (раҳматуллоҳи алайҳ): “Аллоҳ таоло “Ифк” воқеасидан кейин Мистоҳ (розияллоҳу анҳу)ни мўмин ва муҳожир деб сифатлаган. Бундан гуноҳи кабира солиҳ амалларни бекор қилмаслиги маълум бўлади. Гуноҳи кабиралардан Аллоҳга ширк келтиришгина барча амалларни бекор қилади. Бу борада Аллоҳ таоло: “…Агар мушрик бўлсанг, албатта, қилган амалинг беҳуда кетур…”, деган” (Зумар, 65).

Қариндошларга яхшилик қилиш, уларни ҳолидан хабар олиш ва алоқаларни мустаҳкамлаш Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг суннати ва Аллоҳ таолонинг буйруғидир. Аллоҳ таоло қариндошларнинг ҳақларини адо қилишга буюриб бундай дейди: “Қариндошга, мискин ва йўловчига (хайр-эҳсон қилиш билан) ҳақларини адо этинг ва исрофгарчиликка мутлақо йўл қўйманг!” (Исро, 26).     

Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) Аллоҳ таолонинг буйруқларига таъзим қилиб, ва доим халққа жуда меҳрибон эди. Шунинг учун Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) дин ва мол-мулкда фазилатли деган икки буюк сифат билан зикр этилди. Шунингдек бу икки сифат сиддиқларнинг олий мартабаларидандир. У зотнинг бу сифатга эга бўлишига сахий ва карим экани ва ҳаммага бирдек ёрдам бериши ҳам сабаб бўлган. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Инсонларнинг энг яхшиси, одамларга кўп манфаати тегадиганидир”, деганлар (Имом Байҳақий ривояти).

Муқаддас динимизда кечиримли бўлиш мўминнинг гўзал сифатларидан экани айтилади. Абу Дардо (розияллоҳу анҳу)га “Энг азиз инсон ким?” деб савол берилганда, у зот “Кечиришга қодир бўлиб, афв қилган одам”, деб жавоб берган экан. Шунинг учун Аллоҳ таоло бандаларини ўзаро кечиримли бўлишга буюради. Афв қилиш ва тақволи бўлиш бир-бирига яқин тушунчалардир. Кимнинг афв қилиши ва кечиримли экани қувватли бўлса, унинг тақвоси кучли бўлади. Мана шундай банданинг даражаси Аллоҳ таолонинг олдида ҳам олий бўлади. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “Албатта, Аллоҳ наздида (энг азизу) мукаррамроғингиз тақводорроғингиздир” (Ҳужурот, 13).

Имом Ҳасан (раҳматуллоҳи алайҳ): “Мўминнинг хулқларини афзали афв қилишдир”, деган. Инсон яқин биродари ёки қариндошини кечириш билан хато қилган кишига раҳим қилган бўлади. Шунингдек Аллоҳ таолонинг буйруғини бажариб, Унинг раҳмати ва мағфиратига сазовор бўлади. Шу билан бирга Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг суннатига амал қилиб, қиёмат куни у зотнинг шафоатига эришади.

Манбалар асосида Баҳриддин ПАРПИЕВ тайёрлади