Лайлатул қадрга етишиш ва унда берилажак ажр-мукофотлардан баҳраманд бўлиш ҳар бир мусулмон орзуси. Шундай экан, бу муборак тунни қайси кечадан изламоқ керак?

Дастлаб, Қадр Рамазон ойининг нечанчи кечаси экани Аллоҳ ва Расули томонидан сир тутилган эди. Лекин саҳобалар Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан Қадр кечасини аниқлаб айтиб беришларини қайта-қайта сўрашгач, у зот аввал ойнинг учинчи ўн кунлигидан, кейинроқ ойнинг охирги етти кечасидан, сўнгра ойнинг охирги ўн кунлигининг тоқ кечаларидан излаш кераклиги ҳақида айтганлар ва ҳоказо. Шунга кўра, манбаларда бу борада келган маълумотлар турличадир. Демак, Қадр кечасини қуйидаги вақтлардан топиш мумкин экан:

Йил давомида. Баъзи улуғ зотлар одамлар йилнинг маълум бир кечасига суяниб, фақатгина ўша тунни ғанимат билиб, уни ибодат билан бедор ўтказиб, қолган кечаларга бепарво бўлиб юрмасинлар деган мақсадда, бу муборак кечани топмоқчи бўлган киши йил давомида излаши керак, дейишган.

Табиийки, бу жуда машаққатли бўлиб, унга ҳамма ҳам қодир бўлолмайди. Зеро, Ислом енгиллик динидир. Аллоҳ таоло бандаларига тоқатидан ташқари нарсани юкламайди. Динимизда ҳар бир масалада кишининг ҳолати инобатга олинади, ҳатто ибодатда ҳам. Масалан, соғлом киши намозни тик туриб ўқиса, унга тоқати етмаганлар ўтириб имо-ишора билан адо этади ва ҳоказо. Аллоҳ таолонинг меҳрибонлигини қарангки, соғлом одам намоз ўқиганида, унга қанча савоб берилса, ихлос билан ўтириб, имо-ишора билан ўқилган ибодатга ҳам ўшанча ажр ёзилади. Агар буларга ато этиладиган савоблар айрича бўлганида эди, беморлар, қарилар ва заифлар сингари одамлар куч-қуввати бор соғлом кишидек савоб қозонишлари мумкин бўлмай қоларди. Бу эса, зулмдир. Ҳолбуки, Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло ҳеч кимга зулмни раво кўрмас. Демак, Қадр кечаси ҳақида келтирилган маълумотлар ҳам шунга қиёсланади. Зеро, Қадр кечасини топиш ҳам улуғ ибодатдир.

Рамазон ойидан. Шундай қилиб, йил давомида Қадр кечасини излаш имконияти йўқ кишилар қандай йўл тутишлари керак? Улар мазкур кечани Рамазон ойидан қидирадилар. Демак, мазкур кечани топиш янада қулайлашди, йилдан ойга қисқарди.

Рамазон ойининг охирги даҳасидан. Бу муборак кечани Рамазон ойи давомида топиш кўпчиликка оғирлик қилди, дейлик. Энди, улар Рамазоннинг охирги ўнлигидан қидиришлари керак. Зеро, Ойша (розияллоҳу анҳо)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Рамазоннинг охирги ўн кунлигида эътикоф ўтирар ва:

تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ

«Лайлатул қадрни Рамазоннинг охирги ўнлигидан изланглар» дер эдилар» (Муттафақун алайҳ). Демак, шарт-шароити кўтарган кишилар шу кечалар ичидан топишга ҳаракат қиладилар. Бу, Лайлатул қадрни топиш ойдан ўн кечага қисқарди, деганидир.

Рамазон ойининг охирги етти кечасидан. Лайлатул қадрни Рамазоннинг охирги даҳасидан топишга ҳам тоқати етмаганлар уни охирги етти кечадан қидиришлари мумкин. Зеро, Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан ривоят қилинишича, саҳобалардан баъзилари тушларида Лайлатул қадрни охирги етти (кеча)да эканини кўришди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай дедилар:

أَرَى رُؤْيَاكُمْ قَدْ تَوَاطَأَتْ فِي السَّبْعِ الأَوَاخِرِ فَمَنْ كَانَ مُتَحَرِّيهَا فَلْيَتَحَرَّهَا فِي السَّبْعِ الأَوَاخِرِ.

«Сизларнинг тушингиз охирги етти кечага мувофиқ келаётганини кўряпман. Ким у (кеча)ни изламоқчи бўлса, охирги етти (кеча)да қидирсин» (Муттафақун алайҳ). Зотан, ҳақиқий мўминнинг кўрган туши ваҳий кабидир. Зеро, азон саҳобалар (розияллоҳу анҳум)нинг тушлари туфайли жорий бўлгани тарихдан маълум. Энди у зотларнинг тушлари шарофатидан Лайлатул қадрни излаш ўн кечадан етти кечага қисқарди. Бу ҳам қулай имконият.

Рамазон ойининг охирги ўн кечасининг тоқларидан. Бу Лайлатул қадрни Рамазоннинг охирги етти кечасидан излашга ожиз кишилар учун йўлдир:

عَنْ عَائِشَةَ رَضِي الله عَنْهَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْوِتْرِ مِنَ الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ. رَوَاهُ الشَّيْخَانِ وَالتِّرْمِذِي.

Ойша (розияллоҳу анҳо)дан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: «Лайлатул қадрни Рамазоннинг охирги ўн кечасининг тоқ (кеча)ларидан изланглар» (Икки Шайх ва Термизий ривояти). Демак, Қадр кечасини топиш еттидан беш кечага қисқарди. Улар Рамазоннинг йигирма биринчи, йигирма учинчи, йигирма бешинчи, йигирма еттинчи ва йигирма тўққизинчи кечаларидир. Ҳа, бу муборак кечалар ҳам Лайлатул қадрни топиш учун қулай фурсатдир.

Рамазон ойининг йигирма биринчи, йигирма учинчи ва йигирма бешинчи кечаларидан. Бу юқоридаги беш кечага тоқати етмаганлар учун қулай фурсатдир:

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِي الله عَنْهما أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الْتَمِسُوهَا فِي الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي تَاسِعَةٍ تَبْقَى فِي سَابِعَةٍ تَبْقَى فِي خَامِسَةٍ تَبْقَى. رواه البخاري.

Ибн Аббос (розияллоҳу анҳумо)дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай дедилар: «Лайлатул қадрни Рамазондан охирги ўн (кечаси)да изланглар: тўққиз кеча қолганда, етти кеча қолганда, беш кеча қолганда» (Имом Бухорий ривояти). Демак, Лайлатул қадрни топиш беш кечадан учга қисқарди. Шунга кўра, бу Рамазоннинг йигирма биринчи, йигирма учинчи ва йигирма бешинчи кечаларидан топиш керак бўлади.

Рамазоннинг йигирма еттинчи кечасидан. Мазкур уч кечага ҳам мажоли етмаганлар Қадр кечасини Рамазоннинг йигирма еттинчи кечасидан излашга имконлари бор. Зеро, бу улуғ тун Рамазоннинг айнан шу кечасида эканига далолат қиладиган ҳадислар кўпдир. Жумладан, Муовия ибн Абу Суфён (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинган ҳадисда Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар:

لَيْلَةُ الْقَدْرِ لَيْلَةُ سَبْعٍ وَعِشْرِينَ

«Лайлатул қадр йигирма еттинчи кечададир» (Имом Абу Довуд ва Аҳмад ривояти).

Машҳур саҳобий Убай ибн Каъб (розияллоҳу анҳу) Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг Қадр кечаси ҳақидаги айтган аломатларидан аниқлаб, жазм билан уни йигирма еттинчи кечада эканини таъкидлаганлар. Унинг аломати ўлароқ, ўша кечанинг баракотларига гувоҳ бўлиш учун жуда кўп фаришта осмондан ерга тушиб-чиқар экан. Уларнинг кўплигидан қуёш ёғдуси тўсилади. Шу боис, ўша кечанинг тонгида қуёш тоғарага ўхшаб, атрофга зиё сочмай кўтариларкан.

Қадр кечаси Рамазон ойининг йигирма еттинчисида экани Ислом оламида машҳурдир. Демак, бу муборак ойни ғанимат билиб, имкони бўлса, барча кечаларида ибодатга бел боғлаб, бедор ўтказишга, айниқса, йигирма еттинчи кечага алоҳида эътибор қаратиш керак. Шу билан бирга, бу муборак кечада, аҳли оила, ёру дўстларни ҳам ибодатга чорлаш мақсадга мувофиқдир. Аллоҳ таоло ўша кечанинг баракотидан минг ойлик ибодатнинг савобидан кўра кўпроқ ажр беришидан умидвор бўлиш лозим. Ўша кечада қилинган ибодат ва дуолар фазлидан ўтган гуноҳларнинг кечирилишини умид қилиш даркор.

Рамазоннинг охирги ўн кечанинг биридан. Ривоятларда келишича, Пайғамбари­миз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Қадр кечасини изламоқчи бўлиб, Рамазоннинг аввалги ва ўрта ўн кунликларида эътикоф ўтирдилар. Шунда тушларида у тун Рамазоннинг охирги ўн кунлигида экани, ўша кечанинг аломати ўлароқ у зот тонгда лой ҳамда сувга сажда қилишларини кўрдилар. Буни кишиларга айтиб, уларни ҳам эътикоф ўтиришга чорладилар. Бир куни тонгда ёмғир ёғди. Масжиди Набавиянинг томи хурмо шохлари билан ёпилганидан, диярли ёмғирнинг кўп қисми масжид ерига тушар эди. Бомдод намози ўқилганида Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг муборак пешона ва бурунлари учига лой ҳамда сув тегди. Шунда саҳобалар дарҳол Лайлатул қадр аломатини эсладилар. Ўшанда Рамазоннинг йигирма биринчи кечаси эди. Бошқа ривоятда эса, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): «Менга Лайлатул қадр кўрсатилди. Сўнгра хотирамдан кўтарилди. Менимча, ўша кечанинг тонгида лой ва сувга сажда қилсам керак», дедилар. Шунда Рамазоннинг йигирма учинчи кечасида ёмғир қўйди».

Уламолар Лайлатул қадр ҳар йили кўчиб юради, бир йил у кечада, кейинги йил бу кечада, деганлар. Шу эътибордан, у кечани топмоқчи бўлган киши Рамазон ойининг ҳамма кечаларини ибодат билан ўтказса, албатта, уни топади. Аллоҳ таоло ҳаммамизни бу улуғ онларнинг файзу баракотидан насибадор қилсин, дуоларимизни ижобат айласин, гуноҳларимизни афв этсин, тавбаларимизни қабул қилсин. Бу муборак ойнинг шарофатидан бутун дунёга, айниқса, юртимизга тинчлик-хотиржамликни бардавом айласин. Омин!

Толибжон ҚОДИРОВ 
тайёрлади.

Рамазон ойида қалбларимизда ўзгача бир туйғу, ҳаракатларимизда ўзгача бир самимият,  ҳаёлларимизда Аллоҳнинг  чексиз раҳматидан умидворлик, ибодатларимизда ўзгача бир хушуъ бор.

Не не пайғамбарлар охири замон пайғамбари Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уммати бўлиш  орзусида ўтганлар. Чунки Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васалламнинг умматларига Аллоҳнинг чексиз марҳаматлари бисёр.

Аллоҳнинг ана шундай неъматлари ичида Рамазон ойи ва унда минг ойданда яхшироқ бўлган Қадр кечасининг фазли биз умматларга берилган бебаҳо бойлигидир.

Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилганлар: “Кимки Қадр кечасида имон-эътиқод, қаноат ва ишонч билан турса олдинги гуноҳлари кечирилади, кимки Рамазон рўзасини имон-эътиқод ва ишонч билан тутса, олдинги қилган гуноҳлари кечирилади”.

(Имом Бухорий ривояти).

 “Тўрт кечанинг кундузи ҳам кечаси каби фазилатлидир. Аллоҳу таоло бу кунларда дуо этган кишининг дуосини рад этмайди, уларни мағфират этади ва улар бу куни мўл эҳсонга эга бўладилар. Булар қадр кечаси, арафа кечаси, барот кечаси, жума кечаси кунларидир.” (Дайламий)

Бундай   муборак вақтларда гуноҳлардан узоқ туриш, тоатларни, ибодатларни ва ҳар турли хайрли ишларни кўпайтириш керак. Аллоҳ таоло ғанимат қилиб берган вақтнинг барокатини, ҳурматини ва шарафини  ҳис этишимиз даркор.

Ривоят қилинишича, бир куни Мусо алайҳиссалом Аллоҳ таолога нидо қилиб: “Илоҳо, сенинг яқинлигингни билишни истайман”, - деди. Аллоҳ таоло: “Мен Қадр тунида уйғоқ бўлганларга яқиндирман”, - деди. Мусо алайҳиссалом яна: “Илоҳо, сенинг раҳматингнинг орзусидаман”, - деди. Аллоҳ таоло: “Менинг раҳматим Қадр кечасида мискинларга раҳм қилганларгадир”, - деди. Мусо алайҳиссалом: “Илоҳо, сирот кўпригидан яшиндек ўтишни истайман”, - деганларида, Аллоҳ таоло: “Қадр кечасида фақирларга садақа берганларни олдинроқ ўтказаман”, - деди. Мусо алайҳиссалом нидоларини давом этиб: “Илоҳо, жаннат боғларида бўлишни ва уларнинг мевасидан тановул қилишни истайман”, - деди. “Қадр кечасида тасбеҳ айтиб, Мени зикр этиш билан машғул бўлганлар жаннат боғларига сазовор бўлишади”, - деди Аллоҳ. Мусо алайҳиссалом: “Илоҳо, дўзахдан нажот топишни истайман”, - деганларида, Аллоҳ таоло “Қадр кечасида истиғфорни кўп айтганлар дўзахдан нажот топадилар”, - деди. Мусо алайҳиссалом яна илтижо қилиб: “Илоҳо, сенинг розилигингни топишни истайман”, - деганларида, Аллоҳ ҳақ субҳанаҳу ва таоло: “Эй Мусо, Менинг розилигимни қадр кечасида икки ракъат нафл намоз ўқиганлар топадилар”, - деди (“Зубдатул воъизин” китобидан).

Қадр кечасида илм ўрганиш, Қуръони каримни тиловат қилиш, қазо намозларини ўқиш, тасбеҳ, такбир, таҳлил айтиш,  садақа бериш,   атрофдагиларга чиройли муомалада бўлиш бошқа  вақтда қилинган ибодатларга нисбатан ажри савоби улуғдир.

Ўзимиз, оила аъзоларимиз, фарзандларимиз ва яқинларимизни минг ойнинг савоби ёғилиб турадиган ушбу кечада яхшиликларга чорлаб, эзгу амаллар қилишга ундашимиз даркор. Беморларни бориб кўриш, ночорларга ёрдам бериш,  қалбни хурсанд қиладиган сўзлар айтиб, атрофдагилар кўнглини кўтариш ҳам савоб амаллардандир.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Мунира АБУБАКИРОВА

Муборак Рамазон ойининг сўнгги ўн кунлиги – дўзахдан озод бўлиш даҳаси ҳам бир зумда ўртасига яқинлашиб қўйди. Энди ибодатларимизни, зикруллоҳларимизни янада кўпайтирамиз, уйқумизни эса янада камайтирамиз. Барибир, Рамазонга тўймай қолаверамиз. “Бу ойдан фойдаланиб қолинг, биродарлар, хатмга соме бўлинг. Рамазон ўтгандан сўнг бундай жамоани бу соатларда топа олмайсиз, қориларга ялинсангиз ҳам хатм қилиб бермайди сизга!” дейди Бектемир туманидаги “Алибек” жоме масжиди имом-хатиби Искандар домла.

Ҳа, Рамазондаги фазилатни бошқа ойларда топиш қийин. Чунки бу ойда ҳамма фойдали ишлар бизнинг манфаатимиз учун бир неча баробар орттирилган. Умра ҳажга тенг, нафл ибодат фарзга тенг, фарз ибодатнинг савоби етмиш баробар орттирилган ва бошқа яна биз билмаганлари қанча... Аллоҳ таолонинг меҳрибончилигини қарангки, бу ойда қилинган зикрларга ҳам одатдаги ойлардагидан ортиқ савоблар ёзиб, ўша зикрлар шарофати ила дуоларимизни мустажоб қилар экан. Биргина истиғфорнинг ўзи жамики мушкулларимизни осон қилиб, дардларимизга даво бўлар экан. Айтганларимиз тасдиғи учун динимизнинг икки буюк сиймоси ҳаётидан иккита лавҳани сизга илинишга журъат қилдик. 

Ривоят қилишларича, Шайх Шиблий ҳазратлари баланд бўйли, алп қоматли, ниҳоятда ҳайбатли одам бўлган экан. Сафарга чиққанида кеч тушиб қолганда бир шаҳарга кириб борибди. Масжидга кириб хуфтон намозини ўқибди. Кейин масжидда қолмоқчи бўлган экан. Масжид қоровули: “Бу ерда қолиш мумкин эмас”,  дебди. “Ундай бўлса, масжид ҳовлисида ётиб қолай, мусофир кишиман”, дебди Шайх. Қоровул: “Бу ерда қолиш ҳам мумкин эмас”, деб уни орқасидан итаргандек бўлиб кўчага олиб чиқибди. Ўша вақтда кўчадан бир одам ўтаётган экан. Уларнинг ғавғосини эшитиб: “Эй шаҳримизга меҳмон келибди-ку, юринг, бизнинг меҳмонимиз бўлинг”, деб уни уйига олиб кетибди.

У новвой экан. Чой дамлаб келса ҳам, нонни ушатса ҳам, хамир қорса ҳам, тандирнинг тагини ёқса ҳам, хуллас, нима иш қилса, ”астағфируллоҳ”  дер эмиш. Уни кузатиб турган Шиблий ҳазратлари: “Шу калимани неча йилдан бери айтасан?” деб сўрабди.  “Эсимни таниганимдан бери”, дея жавоб берибди мезбон. “Дуо қилсанг қабул бўляптими?” деб сўрабди Шайх. “Фақат биргина дуойим қабул бўлгани йўқ – Шайх Шиблийни зиёрат қилишни истаб ҳар доим дуо қиламан”, дебди новвой. Бу гапни эшитган Шайх: “Масжиддан бизни сенинг дуонг ҳайдаб чиққан экан-да”, дебди.

 Буюк тобеин Ҳасан Басрий ҳазратлари дўстларидан бири билан бирга ўтирган эди. Бир киши келиб унга: “Бизнинг диёрда ёмғир ёғмаяпти, қурғоқчилик бошланди, ҳолимиз танг бўлди, нима қилсак бундан қутуламиз, эй имом?” деди.

Ҳасан Басрий унга жавобан: “Бориб “астағфируллоҳ” дея истиғфор айтинг, Аллоҳ сизга ёмғир беради, иншааллоҳ”, деди.

У кетгандан сўнг бошқаси келди ва: “Ё имом! Мен моддий жиҳатдан жуда қийналиб қолдим. Қарзларим кўпайиб кетди, улардан қутула олмаяпман маслаҳат беринг”, деди.

Ҳасан Басрий унга: “Бориб тавба қил, Аллоҳ қарзларингдан қутулишингга ёрдам беради”, деди.

У кетди. Учинчи одам келди-да: “Ё имом, Аллоҳдан солиҳ фарзанд талабидаман”, деди.

Ҳасан Басирий унга: “Бориб тавба қил ва истиғфор айт”, деди.

Дардман, сиқилган... ким келса, уларга шу гапни айтаверди. Ҳамма кетганидан сўнг дўсти ундан:

“Ё имом, келганларнинг ҳаммасининг дарди бошқа-бошқа эди. Аммо сиз ҳаммасига бир дорини беравердингиз, бир нарсани тавсия этавердингиз. Нима уларнинг ҳаммасининг давоси тавба эдими?” деб сўради.

Имом Басрий раҳматуллоҳу алайҳ унга: “Ҳа, ҳаммасининг давоси тавбадир, чунки Аллоҳ таоло: “Бас, дедимки: “Раббингиздан мағфират сўрангиз! Албатта, У (бандаларига нисбатан) ўта кечиримли зотдир. (Шунда, яъни истиғфор айтсангиз) устингизга осмондан (баракали) ёмғир ёғдирур, сизларга мол-дунё, фарзандлар билан мадад берур ҳамда сизларга боғлар (барпо) қилур ва сизларга анҳорларни (ато) қилур” (Нуҳ сурасининг 10,11,12-оятлари), деб марҳамат қилган.

Тавбанинг фазилати шундай улуғ. Шунинг учун унинг қийматини билмоғимиз керак. Ҳамма фойда унда бор. Нима истасангиз: мол-мулк, фарзанд, охират, дунё, барчаси мужассам. Фақат биз уни маҳкам ушламоғимиз, дўстларимизга ҳам буни ўргатмоғимиз зарур. Боринг: қўшнингизга айтинг, қариндошларингизга айтинг, ҳар бир кишига тушунтиринг, уларни жаҳаннамдан қутқаринг, жаннатга даъват этинг”, деди.

Дамин ЖУМАҚУЛ

Каҳф сурасида каҳф (ғор) соҳиблари ҳақида гап кетади. Улар йигитлар бўлиб қочиб келиб ғорга яширинади. Аллоҳ уларни ўша ерда 309 йил ухлатиб қўяди. Сўнгра улар уйғониб, ғорда қанча муддат қолиб кетгани ҳақида баҳс қиладилар. Айнан мана шу қиссада ояти карима маъносининг оятлардаги сўзлар сони ўртасида мувофиқлик борлиги Аллоҳ таолонинг Қуръони каримдаги мўжизаларидан бири ҳисобланади. Яъни, аслида бу қисса суранинг 9-оятида бошланади. Лекин ғорда қолганлари ҳақидаги гап 12-оятда “сўнгра икки гуруҳдан қайси бири уларнинг турган муддатини ҳисобловчироқ эканини билиш учун уларни уйғотдик” дея бошланади. Ушбу оятдаги “турмоқ”, “қолмоқ” маъноларини берувчи араб тилидаги “َلَبِثُوا” феълидан бошлаб ҳар бир сўз санаб борилса 26-оятдаги охирги ва шу билан ушбу қиссага якун ясайдиган сўз яна “َلَبِثُوا” феъли бўлади ва у 309-сўз бўлади. Унданам ажойиброғи 25-оятда “уч юз йил қолдилар ва унга тўққиз йилни зиёда қилдилар” дейилади. Ушбу оятдаги 300 маъносини берувчи “ثَلَاثَ مِئَةٍ” калимасига келганда сўзлар сони аниқ 300 ни ташкил қилади. “ва унга тўққиз йилни зиёда қилдилар. Уларни қанча қолганини Аллоҳ билувчироқдир”, дея қиссага якун ясалган қисмидаги сўзлар тўққизтани ташкил қилади. Шундай қилиб қисса бошлангандан кейинги биринчи “лабиса” ва қисса айнан шу калима билан туганлланган охирги “лабиса” ва уларнинг ўртасидаги сўзлар сони айнан ғор соҳиблари ғорда қолган йиллари муддатича, яъни 309 калимани ташкил қилади. Бунда “вов” ғарфи алоҳида сўз сифатида саналади. Чунки араб тилида боғловчи бўлган бу ҳарф айнан алоҳида калима ҳисобланади. Маъноларнинг рақамларга бундай тартибда мутаносиблиги тасодиф бўлиши мумкин эмас. Бу албатта Аллоҳнинг мўжзасидир. Қуйида оят калималарини санашингиз учун алоҳида келтирилади:

 فضربنا علي اذانهم في الكهف سنين عددا ثم بعثنهم لنعلم اي الحزبين احصي لما

1. لبثوا
2. امدا
3. نحن
4. نقص
5. عليك
6. نباهم
7. بالحق
8. انهم
9. فتيه
10. امنوا
11. بربهم
12. و
13. زدنهم
14. هدي
15. و
16. ربطنا
17. علي
18. قلوبهم
19. اذ
20. قاموا
21. فقالوا
22. ربنا
23. رب
24. السموت
25. و
26. الارض
27. لن
28. ندعوا
29. من
30. دونه
31. الها
32. لقد
33. قلنا
34. اذا
35. شططا
36. هولا
37. قومنا
38. اتخذوا
39. من
40. دونه
41. الهه
42. لولا
43. ياتون
44. عليهم
45. بسلطن
46. بين
47. فمن
48. اظلم
49. ممن
50. افتري
51. علي
52. الله
53. كذبا
54. و
55. اذ
56. اعتزلتموهم
57. و
58. ما
59. يعبدون
60. الا
61. الله
62. فاوا
63. الي
64. الكهف
65. ينشر
66. لكم
67. ربكم
68. من
69. رحمته
70. و
71. يهيي
72. لكم
73. من
74. امركم
75. مرفقا
76. و
77. تري
78. الشمس
79. اذا
80. طلعت
81. تزور
82. عن
83. كهفهم
84. ذات
85. اليمين
86. و
87. اذا
88. غربت
89. تقرضهم
90. ذات
91. الشمال
92. و
93. هم
94. في
95. فجوه
96. منه
97. ذلك
98. من
99. ايت
100. الله
101. من
102. يهد
103. الله
104. فهو
105. المهتد
106. و
107. من
108. يضلل
109. فلن
110. تجد
111. له
112. وليا
113. مرشدا
114. و
115. تحسبهم
116. ايقاظا
117. و
118. هم
119. رقود
120. و
121. نقلبهم
122. ذات
123. اليمين
124. و
125. ذات
126. الشمال
127. و
128. كلبهم
129. بسط
130. ذراعيه
131. بالوصيد
132. لو
133. اطلعت
134. عليهم
135. لوليت
136. منهم
137. فرارا
138. و
139. لمليت
140. منهم
141. رعبا
142. و
143. كذلك
144. بعثنهم
145. ليتسالوا
146. بينهم
147. قال
148. قايل
149. منهم
150. كم
151. لبثتم
152. قالوا
153. لبثنا
154. يوما
155. او
156. بعض
157. يوم
158. قالوا
159. ربكم
160. اعلم
161. بما
162. لبثتم
163. فابعثوا
164. احدكم
165. بورقكم
166. هذه
167. الي
168. المدينه
169. فلينظر
170. ايها
171. ازكي
172. طعاما
173. فلياتكم
174. برزق
175. منه
176. و
177. ليتلطف
178. و
179. لا
180. يشعرن
181. بكم
182. احدا
183. انهم
184. ان
185. يظهروا
186. عليكم
187. يرجموكم
188. او
189. يعيدوكم
190. في
191. ملتهم
192. و
193. لن
194. تفلحوا
195. اذا
196. ابدا
197. و
198. كذلك
199. اعثرنا
200. عليهم
201. ليعلموا
202. ان
203. وعد
204. الله
205. حق
206. و
207. ان
208. الساعه
209. لا
210. ريب
211. فيها
212. اذ
213. يتنزعون
214. بينهم
215. امرهم
216. فقالوا
217. ابنوا
218. عليهم
219. بنينا
220. ربهم
221. اعلم
222. بهم
223. قال
224. الذين
225. غلبوا
226. علي
227. امرهم
228. لنتخذن
229. عليهم
230. مسجدا
231. سيقولون
232. ثلثه
233. رابعهم
234. كلبهم
235. و
236. يقولون
237. خمسه
238. سادسهم
239. كلبهم
240. رجما
241. بالغيب
242. و
243. يقولون
244. سبعه
245. و
246. ثامنهم
247. كلبهم
248. قل
249. ربي
250. اعلم
251. بعدتهم
252. ما
253. يعلمهم
254. الا
255. قليل
256. فلا
257. تمار
258. فيهم
259. الا
260. مرا
261. ظهرا
262. و
263. لا
264. تستفت
265. فيهم
266. منهم
267. احدا
268. و
269. لا
270. تقولن
271. لشاي
272. اني
273. فاعل
274. ذلك
275. غدا
276. الا
277. ان
278. يشا
279. الله
280. و
281. اذكر
282. ربك
283. اذا
284. نسيت
285. و
286. قل
287. عسي
288. ان
289. يهدين
290. ربي
291. لاقرب
292. من
293. هذا
294. رشدا
295. و
296. لبثوا
297. في
298. كهفهم
299. ثلث
300. مايه
301. سنين
302. و
303. ازدادوا
304. تسعا
305. قل
306. الله
307. اعلم
308. بما
309. لبثوا

ТИИ ўқитувчиси

Ш.Чўлпонов таржимаси

Қадимги юнонлар кўз ёруғлик таратади ва инсон шу сабабли кўради, деб ҳисоблаган. Аслида эса кўзга ёруғлик киргани боис инсоннинг кўришини Х асрда яшаган мусулмон олими, математик, астроном ва физик  Ибн ал-Хайтам (Ibn al-Haitham) аниқлади. Ёруғликнинг панжаралар тирқишидан қандай ўтишини кузатаётиб, у тирқиш қанчалик кичик бўлса, тасвир шунчалик ёруғ бўлишини пайқаб қолди ва биринчи қоронғу-камерани (“qamara” арабчадан таржима қилинса, “қоронғу ёки алоҳида хона” деган маънони билдиради) ихтиро қилди.