Хотиримдадурки, бир кеча бир карвон миёнасида бутун кеча юрган эрдук. Ва саҳар вақти бир ўрмон лабида ухламиш эрдук. Бир девона одамки ул сафарда бизга йўлдош эрди. Бир наъра урди ва саҳро йўлини тутти ва бир дам ором топмади. Вақтики кундуз бўлди анга айдим: “Бу на ҳолдур?” Девона айди: “Булбулларни кўрдумки, дарахтдан фарёду фиғонга келмишлар эрди. Ва какликлар тоғдин ва қурбоқалар сувдин ва ҳайвонлар тўқайдин. Тафаккур айладимки, мурувват ўлмас жумласи зикруллоҳға бормишлар ва ман ғафлатда ухласам”.

Қитъа:

Тун саҳар нола айлади бир қуш,

Тоқату ақлу сабр олдиву ҳуш.

Дўсти холисларим бириға магар,

Етти овозим санга солди гўш.

Деди, тасдиқ қилмадимки сани,

Бу каби қуш уни қилур мадҳуш...

Дедим анга бу шарти инсон эмас,

Мурғ тасбиҳ ўқуру ман хомуш.

Шайх Саъдий ШЕЪРОЗИЙнинг “Гулистон”идан

Асқад МУХТОР

“Кейинги вақтда – кексалик, хасталик сабаб жуда кам уйқу бўлиб қолдим. Уйқу қочганда боши-кети йўқ, узиқ-юлуқ ўй-хаёл қалашиб келавераркан. Шунда тунчироқ остида турган дафтарга баъзи тасодифий фикрларни ёзиб қўядиган бўлдим...”, дейди Асқад Мухтор “Уйқу қочганда” китобида. Сизга мана шу қайдлардан қатралар ҳавола этяпмиз.

* Китоб – бойлик. Лекин сотиб олингани эмас, ўқилгани.

* Тошнинг бардоши зўр.

* Кичкина бир яхшилик қилиш учун ҳам одам (балки буюк одам) бўлиши керак; катта ёмонлик қилишга кичик одам ҳам қодир.

* Бахт бойликда десангиз, ҳамма бахтсиз. Чунки ақллига кўп нарса керак эмас, аҳмоқ эса барибир тўймайди.

* Бойликни бойлик қилган – ўзимиз. Агар унга бунчалик сиғинмасак, у бир тийинга арзимас эди.

* Бой бўлиш учун кўп нарсани қурбон қилиш керак: ҳаловат, саломатлик, гоҳо балки виждонни ҳам... Йўқ, меним бунга қурбим келмайди, мен унчалик бадавлат эмасман.

* Меҳнатни роҳатга айлантиришни хаёл қилар эдик, роҳат меҳнатга айланди.

* Кимнингдир ёзганига офарин, кимнингдир ёзмагани учун раҳмат.

* Ёлғон ўзи унча хавфли эмас, унинг ҳақиқатга ўхшаб кетиши хавфли.

* Одамлар сени билмаса ҳам, сен одамларни бил.

* Қариликдан қўрқма, унга ҳали етиш керак.

* “Вақт ўтяпти!” деймиз сал ҳазинлик билан. Бу гапни инсон ўзини овутиш учун ўйлаб топган. Аслида биз ўзимиз ўтяпмиз...

* Вақт ўтиши билан биров ақллироқ бўлади, биров – каттароқ.

* Мўжиза – сир – билим – ҳақиқат. Булар шу тартибда бир-бирини инкор қилади ва бир-бирисиз яшаёлмайди.

Қаноат – бир чашмадир, олган билан унинг суви қуримайди; у бир хазинадир, ундаги бойлик сочилган билан камаймайди; у бир экинзор, уруғи иззат ва шавкат ҳосилини беради; у бир дарахтдир, унда қарам бўлмаслик ва ҳурмат меваси бор.

Қаноат – киши кўнглига равшанлик етказади; кўз ундан ёруғлик касб этади. Қаноатли дарвешнинг қаттиқ нони тамагир шоҳнинг ноз-неъмат тўла дастурхонидан яхшироқдир. Қаноатга одатланган фақирнинг ёвғон умочи – олғир бойнинг новвоту ҳолвасидан тотлироқдир.

Шоҳ улдур – олмайди-ю, беради, гадо улдур – сочмайди-ю, теради. Ҳар ким қаноатга одатланган бўлса, шоҳлик-гадолик ташвишини билмайди. Гарчи тирикчилик уйи доим тор, бу ҳақда қанча муболаға қилсанг, ўрни бор. Қаноат бир қўрғон, унга кирсанг, нафсинг ғалвасидан қутуласан. Қаноат бир чўққи, унга чиқсанг, дўст-душманга муҳтожликдан холос бўласан. Қаноат ҳокисорликдир, натижаси юксаклик, у – муҳтожлик, фойдаси эҳтиёжсизлик. Қаноат экиндир, уруғи – бойлик; дарахтдир, меваси – муҳтожсизлик; йўлдир, (йўлчилиги) қаттиқ, лекин борар манзили севинтирувчидир.

Қаноатда қанча роҳат ва фароғат бўлса, унинг акси тамада шунча разиллик ва уқубат бор.

Хасис табиатли одамнинг дўсти тиламчи ва нокасдир; разолат уларнинг феъл-атворига мосдир. Улар муносабатига камситиш ва енгилтаклик хосдир. Ҳар кимда бу сифатлар мавжуд бўлса, бундай одамни халқ ёмон кўради. Ана шу туфайли нокаслик, разиллик ривожланади, одамгарчилик ва инсонийлик эса завол топади. Булар ор-номус уйини куйдирувчи бир ўтдир; иззат-ҳурмат хирмонини совурувчи ва улуғворлик шамини ўчирувчи бир елдир. Тамагирнинг бирор нима олишга ўчлиги худди еб-тўймаснинг таомга очкўзлигига ўхшайди. У бири тубанлар ҳаракати бўлса, бири ҳайвонлар одатидир.

Қаноат шундай бир жавҳарки, элни тамагирлик ва нокаслик балосидан халос қилади ва халқни бундай офатдан қутқаради. Тамагирлик ва нокаслик гўё икки ёқимсиз эгизаклар: униси бундан ёмон, буниси ундан ёмон – иккаласи ҳамма ёмондан ёмон.

Алишер НАВОИЙнинг “Маҳбубул қулуб” асаридан