2016  йил  20 октябрь  куни  Хожа Бухорий номли ўрта махсус Ислом билим юртида Китоб туман ҳокимлиги мутахассислари, тумандаги кўзга кўринган шоир ва ёзувчилар, билим юрти талабалари ва ўқитувчилари иштирокида “Мустақиллик – буюк неъмат” мавзусида учрашув ташкил этилди.

Бу каби тадбирларни ўтказишдан кўзланган асосий мақсад маънавий-маърифий режаларда белгиланган мақсад ва вазифаларни бажариш, мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотларнинг моҳияти, аҳамияти ҳамда юртимизда ҳукм сураётган тинчлик, осойишталикнинг қадрига етиш, уни ёшлар қалбига чуқур сингдириш, ҳушёрлик ва огоҳликка даъват этиш, фаол ёшларни қўллаб-қувватлаш ва рағбатлантириб боришдан иборатдир.

Тадбирда сўзга чиққанлар Ватанимиз тарихида ҳеч нарса билан қиёслаб бўлмайдиган буюк неъмат – мустақиллик, аввало, халқимизга эркинлик ва озод ҳаётни бергани, инсоний шаънимизни, миллий онгимизни, қадр-қимматимизни тиклаб, барчамизга ўзлигимизни англаш туйғусини, тилимиз, муқаддас динимиз, қадрият ва урф-одатларимизни қайтариб бергани, энди уни асраб авайлаш зарурлиги  ҳақида сўз юритдилар.

Шу билан бирга 21 октябрда ўзбек тилига давлат тили мақоми берилганига 27 йил тўлиши муносабати билан «Ўзбекистон Республикасининг давлат тили ҳақида»ги Қонуни ва унга киритилган ўзгартишлар ва қўшимчалар тўғрисида ҳам батафсил тушунчалар берилди.

Шунингдек, 6 – 18  октябрь  кунлари  билим юртининг барча гуруҳлари ўртасида мустақиллик йилларида диний соҳада эришилган ютуқларни ёритиб берувчи  “МУСТАҚИЛЛИК – МЕНИНГ ҲАЁТИМДА” мавзусидаги ижодий ишлар кўрик-танлови  эълон қилинган эди. Танловга талабалар томонидан рефератлар, иншолар, шеърлар ва суратлардан иборат 30 га яқин ижодий ишлар тақдим этилди. Шу куни мазкур танлов ғолибларини тақдирлаш маросими ҳам ўтказилди.

Азамат УСМОНОВ,

 Ахборот-ресурс маркази мудири

Бола оилада дунёга келади. Катта ҳаётга, атрофдаги инсонларга ва жамиятга бўлган дастлабки муносабати  шу муҳитда шаклланади. Бир сўз билан айтганда, илк тарбиянинг илдизи айнан оилада томир отади.  Юртимиз эгаларининг  баркамол, етук бўлиб вояга етишида оила, маҳалла, мактаб, коллеж, умумий қилиб айтадиган бўлсак, барчамиз бирдек масъулмиз. Ўз ўрнида фарзандига намуна бўлиб келган ота-онанинг фарзанди ҳам етук инсон бўлиб шаклланиши шубҳасиз.

Бугун мустақил Ўзбекистонимизда ёшлар  тарбияси ва келажаги учун улкан ишлар амалга оширилмоқда, умумий ўрта таълим ва унинг узвий давоми бўлган касб-ҳунар ҳамда олий таълим сифатини оширишга, ўғил-қизларимизнинг малакали кадр бўлиб етишишига жиддий эътибор қаратилмоқда ва ёшлар тарбияси, давлат сиёсати даражасига кўтарилган.

Гап ёшлар тарбияси ҳақида кетар экан, шундай савол туғилади: “Биз ёшларга ўрнак бўла оляпмизми?”

Шуни таъкидлаб ўтиш керакки, ҳозирда яратилган имкониятлардан фақат ёшлар эмас, балки айрим ота-оналар ҳам тўғри фойдаланишмаяпти. Ўз фарзандини назорат қилмайдиган, қаерда, ким билан юргани, нима билан машғул эканлигини суриштирмайдиган ота-оналар ҳам бор. Фарзанди иқболи учун  аввало, ота-онанинг ўзи, ибрат бўлиши керак эмасми?! Шу ўринда ўзим гувоҳи бўлган ҳодисани айтиб ўтишни ўринли деб биламан.

Университетда ўқиб юрган кезларимда йўлим доим  бир маҳалладан ўтарди. Бу маҳалланинг  баъзи кишилари эрталаб ва кечки пайт кўчада йиғилиб қарта, нарда ўйнашарди. Бу бир қарашда оддий ҳолдек, “катталарнинг эрмаги”, бўлиб кўриниши мумкин. Аммо бу одатий ҳолатнинг тагзамирида тарбияга зид келувчи жиддий муаммо ётибди. Яна ҳам ташвишлиси, ўша махаллада яшовчи ёшгина боладан “Катта бўлсанг ким бўласан?” деб сўраганимда, бийрон тили билан: “Катта бўлсам дадамдек қарта ўйнайдиган бўламан!” дея тушуниб-тушунмай айтган гапларидан бир зум эсанкираб қолдим.

Наҳотки, бу одамлар фарзандларига шу тариқа  “ибрат ва намуна” кўрсатишаётган бўлса? деб ўйладим. Афсуски шунга ўхшаш ҳолатларни кўплаб учратиш мумкин. Ахир,  фарзанд учун биринчи навбатда  намуна вазифасини ўтовчи унинг ота-онасику!

Бола тарбияси хусусида рус адиби Лев Толстойнинг бундай ҳикматли сўзи бор: “Болаларни тарбиялаш муваффақиятли бўлмоғи учун тарбия берувчи кишилар ўзларини тўхтовсиз тарбия қилишлари даркор”.

Бугун фарзандини телефону компютердан кўз узолмай, муккасидан кетганини нолиб гапираётганлар, ўзини бош айбдор сифатида кўриб, айбни боладан эмас, ўзидан қидирганида, бундайин муаммолар ўз ечимини топиб бораверарди.

Кўчадан бери келмай, бирор ишнинг, касбнинг бошини тутмаган, ўз ҳаёт йўлини ёруғ қилиш, келажагини мустаҳкамлаш ўрнига бефойда ишлар билан вақтини совураётган ёшларнинг учраётгани ачинарлидир.  Умрининг айни гуллаган чоғида ҳаёт пиллапоясидан юқорилаш ўрнига, аксинча пастга қадам шўнғиётганини тушунишмаяптими,  ёки буни уқтириши керак бўлган ота-она фарзанди иқболига шунчалик бефарқми? Бугун кичик ва арзимас бўлиб кўринган муаммо эртага жамият учун катта хавф туғдирмайди, деб ким айта олади? Бу хусусда эса болага тарбияни нафақат ўқитувчи-мураббий, балки ота-она ҳам бериши, касб-ҳунар, билим олиш орқали ҳаётда муносиб ўрнини топиши лозимлигини уқтириб бориши шарт деб ўйлайман. Келажагимиз ворислари  озод ва обод юртимизнинг эртасини ҳал қилувчи, юксалтирувчи асосий куч бўлиб майдонга кириб келишмоқда. Имкониятларнинг очиқ эшигидан кириб, улардан унумли ва оқилона фойдаланиб, юрт корига яраш, бугун асосий вазифага айланмоғи лозим. Республикамизнинг биринчи Президенти, раҳматли Ислом Каримовнинг: “Мен ёшларга ўзимга ишонгандай  ишонаман, маррани баланд олинг, фарзандларим! Эртанги кун бизники, марра бизники!” дея баралла  айтган гапларини дилдан чуқур ҳис этиб, бу ишончни оқлаш ҳам фарз ҳам қарздир.

Бунинг учун эса фарзандларимизнинг таълим-тарбия олишида  хато ва сусткашликка йўл қўймаслик зарур. Айнан ёшлар тарбияси биз катталар учун маъсулият, зиммамиздаги кечиктириб бўлмайдиган муҳим вазифадир.

Ғолибжон Хидиров,

“Хожа Бухорий” номли ўрта махсус ислом билим юрти ўқитувчиси

Онам айтарди: “Нондан улуғ, ҳаётдан азиз нарса йўқ. Уларни қадрла!”

***

Яна онам менга тайинларди: “Ўйинга берилиб, чопавериб терлаб-пишиб кетган вақтингда бир озгина дам ол. Ҳеч бўлмаса осмонга отган бўркинг қайтиб тушгунча нафасингни ростла”.

***

Онам айтарди: “Кичкина оғиз ҳам катта гапларни сўзлаши мумкин”.

***

“Товуқларнинг, ўрдакларнинг, каламушларнинг миллати йўқдир, лекин одамларнинг миллати бор”, дер эди онам.

***

• Ўғлим, ёдингда сақла! – дея қўшимча қилди онам ҳикоятни тамомлар экан. – Бургут тоғлик бўлиши учун қанча қийинчиликларни бошидан кечирган. Сен ундан хулоса чиқаришинг керак.

“Аёллар кўп, Она ягона!”  китобидан

Акбаршоҳ РАСУЛОВ тайёрлади.

Ўзбекистон Республикаси истиқлолга эришгач, шонли ўтмишимиз, шавкатли тарихимиз қайта бўй кўтарди. Улуғ бобокалонларимиз қолдириб кетган бой меросимиз тикланиб, уларнинг қабрлари, қадамжолари обод этилди. Қаерга бормайлик, обод масканлар, виқорли масжиду-мадрасалар, салобатли гумбазу-минораларни кўриб, қанчалик буюк аждодларнинг авлоди эканимизни ҳамиша ёдимизда тутамиз.

Юртимизда олиб борилган ислоҳотлар орасида ҳадис илмининг султони, муҳаддислар имоми Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий ҳазратларининг қабри жойлашган масканнинг обод этилиши амалга оширилган ишларнинг гултожиси бўлди, десак муболаға қилмаган бўламиз. Чунки бу масканда дунё мусулмонлари ҳамиша ардоқлаб келган, “Ал-Жоме ас-Саҳиҳ” ҳадислар тўплами Қуръони каримдан кейинги иккинчи манба дея эътироф этилган,  ислом дини ривожига мисли кўрилмаган хизматлар қилган зотга нисбатан авлодларнинг ўта муносиб эътибори акс этиб турибди 

Бундан роппа-роса 18 йил муқаддам 1998 йил 23 октябр жума куни Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Абдуғаниевич Каримов томонидан Имом Бухорий ёдгорлик мажмуи расман очилиш тадбири бўлиб ўтган эди. Ҳозирги кунда бу табаррук замин бутун Ислом оламидан, чет элдан келган сайёҳлар билан гавжумдир.

Мустақиллигимиз шарофати туфайли, ўтиб кетган улуғ аждодларимиз, хусусан Муҳаммад ибн Исмоил Имом Бухорий руҳларини шод қилиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1997 йил 29-апрелдаги Муҳаммад ибн Исмоил Имом Бухорий таваллудининг ҳижрий тақвим бўйича 1225 йиллигини нишонлаш ва уни ўтказиш тўғрисидаги қарорига мувофиқ бу ёдгорлик мажмуи Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов раҳбарлигида яратилган лойиҳа асосида Самарқанд, Бухоро, Хива, Тошкент, Андижон, Наманган, Қўқон ва Шахрисабз халқ усталарининг олтин қўллари билан меъморчилик тарихида энг қисқа муддат, яъни 8 ой мобайнида барпо этилди.

Мустақиллигимизнинг дастлабки йиллариданоқ ушбу масканнинг обод этилишига эътибор қаратилгани бежиз эмас, албатта. Негаки ўзлигимизни, қандай улуғ инсонларнинг авлоди эканимизни, қандай бой ва бетакрор маънавий мерос ворислари эканимизни англаш, миллий қадриятларимизни тиклаш йўлига киришар эканмиз, бу ишларнинг дебочасида Имом Бухорий ҳазратларининг маънавий меросини тиклаш вазифаси туриши табиий ҳолдир. Чунки бу зотнинг ислом динига қилган хазмати барча замон уламолари томонидан энг юксак дея эътироф этиб келинган. Биргина мисол тариқасида қатарлик олим Доктор Муҳаммад Али Донавийнинг “Ал-Умма” журналидаги (1982 йил, август) “... Дарҳақиқат, Ислом уммати кўпгина фазилатлар, илм ва ҳидоят эвазига Бухорийдан қарздордир. Бу уммат зиммасига юклатилган вазифа шуки, улар ўз фарзандларига мактабларда, олийгоҳларда ва мажлисларда Бухорий ҳазратлари ўзи ким эканликларини ўргатмоқлари лозим”, деган эътирофини келтириб қўйиш кифоя. Буни биринчилардан бўлиб англаб етган марҳум Юртбошимиз мажмуа очилишида қилган нутқларида: “...Шулар қаторида озодлигимизнинг дастлабки йиллариданоқ биз Имом ал-Бухорий мақбарасини ул зотнинг шаън-шавкатига муносиб, ён-атрофи мунаввар гўшага, зиёратга келган мўмин-мусулмонларга руҳий-маънавий куч ато этадиган қадамжога айлантиришни ният қилган эдик”, деб айтиб ўтгандилар.

Ҳозирда эса бу даргоҳ марҳум Юртбошимизнинг раҳнамолиги остида йиллар давомида олиб борилган бунёдкорликлар натижаси ўлароқ дунё мусулмонларини ўзига жалб этган, зиёратчиларга руҳий озуқа улашаётган муқаддас замин сифатида қалблардан жой олган. Зеро, ислоҳотларимиз асосчиси Ислом Каримов нутқлари давомида: “Аллоҳнинг инояти билан эзгу ниятимиз ижобат бўлган шу қутлуғ кунда мен бу муаззам ёдгорлик мажмуининг шунчаки зиёратгоҳ эмас, балки гўзал Ўзбекистонимизни бутун дунёга танитадиган, ёш авлодимизни эзгулик руҳида тарбиялайдиган, ҳар бир инсонни ҳаёт ва абадият ҳақида ўйлантирадиган азиз маскан бўлиб қолишига ишонаман”, дея таъкидлаган эдилар.

Таъкидлаш лозимки, айниқса сўнги йилларда олиб борилган бунёдкорлик ишлари натижаси ўлароқ янгича кўриниш олган миллий меморчилик санъати билан йўғрилган кошинли айвонлар, маҳобатли мақбара, серфайз ҳовлию, салобатли масжид Ўзбекистонда олиб борилаётган диний соҳадаги юксак эътиборнинг намунасидир.

 Зайниддин ЭШОНҚУЛОВ, 

Имом Бухорий жоме масжиди имом хатиби            

• Тўлиқ исмлари: Муҳаммад ибн Исо ибн Савра ибн Мусо ибн аз-Заҳҳок ас-Сулламий аз-Заририй ал-Буғий ат-Термизий.
• Туғилган сана ва жойи: 209ҳ / 824м. Термиз, Буғ қишлоғи.
• Вафотлари: 279ҳ / 892м.
• Нисбалари: Термизий.
• Дини: Ислом. Аҳли Сунна вал Жамоа.
• Илмий мерослари: “Сунани Термизий”, “Шамоил ан-набавийя”, “Ал-жарҳ ват- таъдил”, “Илал ат-Термизий ал-кабир”, “Ал-илал ас-соғир”, “Китабуз-зуҳд” (ҳозирда топилмаган), “Китабут-тафсир”(ҳозирда топилмаган), “Китабут-тарих”( ҳозирда топилмаган), “Китаб ал-асмо вал- куна”( ҳозирда топилмаган).
• Устозлари: Муҳаммад Исмоил Бухорий, Муслим ибн Ҳажжож, Абу Довуд, Исхоқ ибн Роҳавайҳ.
• Асосий шуғулланган йўналиши: ҳадис илми ва ислом фиқҳи. 

• Танилган исми: Имом Термизий 

• Энг машҳур шоҳ асари: “Сунани Термизий” 

Имом Термизий Сунан Термизий номи билан машҳур бўлган жоме китоби мусаннифи, ҳадис ҳофизи Термиз шаҳрида туғилган. Сўнгра ҳадислар тўплаш мақсадида Миср диёридан ташқари Ҳуросон, Ироқ, Шом ва Ҳижоз ўлкаларга илмий сафар қилган. Кўп муҳаддислардан ҳадис ривоят қилган. Бухорода ҳадис илми борасида юксак натижаларга эришган. Кўплаб сафарлар ва китоблар тасниф қилган. Ҳижрий 279 йил ражаб ойининг 13 санасида Термиз шаҳрида вафот этганлар.

• Имом Термизий ҳадис ривоят қилган ровийлар: Қутайба ибн Саъийд, Исҳоқ ибн Роҳавайҳ, Муҳаммад ибн Амр Саввоқ ал-Балхий, Маҳмуд ибн Ғийлон, Абу Мусъаб Зуҳрий ва бошқалар.
• Имом Термизийдан ҳадис ривоят қилган ровийлар: Абу Бакр Аҳмад ибн Исмоил ас-Самарқандий, Абу Ҳомид Аҳмад ибн Абдуллоҳ ибн Довуд ал-Марвазий, Аҳмад ибн Юсуф ан-Насафий, Аҳмад ибн Ҳамдавейҳ ан-Насафий, Ҳаммод ибн Шукр ал-Варроқ, Ҳусайн ибн Юсуф ва бошқа кўплаб машҳур муҳаддислар. 

• Асарлари:

-“Сунани Термизий”: Бу асар “Сунани Термизий” ёки “Ал-Жомеъ ас-саҳиҳ” деб номланиб, Имом Термизийнинг энг машҳур шоҳ асаридир. Мазкур китоб ҳадис китоблари орасида ҳам муҳим ўрин эгаллайди, олти саҳиҳ китобнинг ҳамда тўрт сунаннинг бири ҳисобланади. Китоб ўзида  3956 та ҳадисларни мужассам этган. Ҳадислар боблар, фиқҳ, ҳадиснинг иллатларига кўра тартибланган. Бундан ташқари китобда ҳадиснинг саҳиҳ – сақим (касал)лари баёни, уларнинг ўртасидаги мартабалар, исмлар ва кунялар жарҳ ва таъдил қоидаларга биноан баён қилинган, уларнинг қайсилари Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борган ёки бормаганлиги келтирилган.

-“Аш-шамоил ан-набавийя”: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сийратлари ҳақида ёзилган китоб бўлиб унда Темизий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сифатлари, хулқлари, одоблари ва амаллари ҳақида баён қилиб берганлар. Бу китобни 55 бобга тақсимлаб, унда 397 та ҳадис келтирган.

-“Илал ат-Термизий ал- Кубро”: Бу китоб Термизий ўзининг иснодлари билан келтирган бир қанча ҳадислардан иборат. Ҳар бир ҳадисдан кейин унинг ҳукми борасида ё ўзининг ёки шайхларининг берган ҳукмларини баён қилган. Мазкур китобдаги ҳадисларга айтилган ҳукмларнинг энг кўп қисми Имом Бухорий ҳукмларига тўғри келади.

-“Ал-илал ас-соғийр”: Мазкур китоб Сунани Термизийга боғлиқ қилиб ёзилган. Имом Термизий бу китобда иллатли ҳадисларни фиқҳий боблар тартибига кўра келтириб ўтган ва ҳар бир ҳадиснинг иллатини баён қилган.

-“Тасмия асҳабур Росулиллаҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам”.

Имом Термизийнинг яна бир қанча бошқа китоблари бўлиб улардан ҳозиргача топилмаганлари қуйидагилар:

• “Китабуз-зуҳд”
• “Китабут-тафсир”
• “Китабут-тарих”
• “Китаб ал-асмо вал-куна”. 

• Уламоларнинг Термизий ҳақида айтган фикрлари: 

Имом Термизий айтадилар: “Имом Бухорий менга  шундай дедилар: “Менинг сен туфайли  кўрган манфаатларим, сени мен орқали кўрган фойдаларингдан кўра кўпроқдир.”

Имом Самъоний айтади: “Термизий-замонасининг ҳақиқий имоми эди”.

Абу Саъд Идрисий :”Ҳадис илмида унга эргашиладиган имомлардан биридир. Жомеъ, тарих ва ҳадис борасида ёзган ктиоблари энг ишончли олимлар ёзган китоблар сирасига киради. Зеҳни ўткирлик борасида бу зот зарбул масал қилинади”-деган.

Имом Ҳоким айтади: “Умар ибн Илакнинг шундай деганини эшитдим: “Имом Бухорий вафот этгач Хуросонда илм, ҳифз, тақво ва зуҳд борасида Абу Исога тенг келадиган киши қолмади. Жуда кўп йиғлаганлари сабабли кўзлари кўрмай қолди ва бир неча йил кўзлари ожиз холда яшадилар”.

Абу Яъло Халилий: “Абу Исо сиқа, муттафақун алайҳ ва омонат ва илмда машҳур эди”-деган.

Ибн Асир айтади: “Термизий жуда ҳам гўзал китоблар тасниф қилган ҳадис илмида ҳофиз бўлганлар. Энг машҳур китоблари  “Жоме ул- Кабирдир” .

Ибн Имад Ханбалий шундай дейди: “Замондошларига ўрнак, ҳифз ва мукаммалликда намуна эдилар.”

Имом Миззий айтади: “У “Жомеъ” ва бошқа бир қанча китоблар соҳиби бўлиб, машҳур ҳофиз имомлардан бири эдилар”.

Ибн Ҳиббон: “Имом Термизий ҳадис тўплаб ёзиб, ҳифз қилган кишилардан. У Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам суннатларини ҳимоя қилиб, жомеъ ёзган олти имомнинг биридир. Мазкур имомларини китоблари суннат оламида ҳадис борасида суяниладиган китоблардир”.

Ибн Халикон: “Ҳадис илмида унга эргашиладиган имомлардан биридир. Жомеъ, тарих, ҳадис борасида ёзган ктиоблари энг ишончли олимлар ёзган китоблар сирасига киради. Зеҳни ўткирлик борасида бу зот зарбул масал қилинади. Имом Бухорийнинг шогирди ва сафдоши ҳисобланади”.

Исмоил Ҳаравий: “Имом Термизийнинг “Жомеъ”си Бухорий ва Муслимнинг “Жомеъ”ларига қараганда фойдалироқдир. Чунки икки буюк имомнинг жомеъсидан фақат кучли олимларгина манфаат олишга қодир. Ҳолбуки, Термизийнинг “Жомеъ”сини ҳамма ундан манфаат олиши мумкин бўлган китобдир”-деган.

Ибн Касир: “Имом Термизий замонасининг машҳур муҳаддисларидан бири бўлиб кўплаб асарлар тасниф қилганлар. Уларнинг энг машҳурлари “Жомеъ” (Сунан ат –Термизий), “Шамоилу Мухамммадия”, “Асмаус-соҳабати” ва бошқалардир. “Жомеъ” китоби уламолар энг кўп мурожаат қиладиган китоблардандир”.

Мулла Али ал-Қорий: “Темизий ҳадис илмида ҳужжат, сиқа, ҳофиз ва тақво соҳибидир”-деган.

Термизий айтадилар: Мен “Жомеъ” китобимга фақат уламолар унга амал қилган ҳадисларни киритдим. Сўнгра уни Ҳижоз, Ироқ ва Хуросон уламоларига кўрсатдим. Улар рози бўлишди. Мансур ибн Абдуллоҳ Холидий бу китоб ҳақида бундай деган: “Кимнинг уйида мана шу китоб бўлса, гўёки ўша уйда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гапираётгандек бўладилар”.

Жалолиддин Ҳамроқулов

ТИИ “Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири,

“Новза”жоме масжиди имом хатиби