Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий

Нуриддин домла ҳазратлари

Ўзбекистон моддий маданий мерос объектларига бой мамлакат ҳисобланади. Мазкур объектларни асраб-авайлаш, келажак авлодларга бус-бутун ҳолича етказиш муҳим вазифалардандир.

Шу боис маданий мерос объектларини ўз ҳолича сақлаш, муҳофаза қилиш, таъмирлаш ишларига мунтазам эътибор қаратиб келинади. Аммо сўнгги йилларда моддий маданий мерос объектларида амалга оширилган таъмирлаш-тиклаш ишларида кўплаб қонун бузилиш ҳолатлари учраб турибди.

ЎзА хабарига кўра, бундай муаммоларнинг олдини олиш мақсадида ишлаб чиқилган қонун лойиҳаси Олий Мажлис Қонунчилик палатасидаги “Миллий тикланиш” демократик партияси фракциясининг навбатдаги йиғилишида муҳокама қилинди.

“Моддий маданий мерос объектларининг муҳофаза қилиниши кучайтирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонун лойиҳасига кўра, бу каби қонун бузилиш ҳолатларига нисбатан жазо чораларини янада кучайтиришга қаратилган нормалар киритилмоқда. Шунингдек, мансабдор шахслар иштирокида содир этилаётган бундай жиноятларни тергов қилиш ваколатини прокуратура органлари терговчиларига ўтказиш таклиф қилинмоқда.

Лойиҳада Маданий мерос агентлиги ва унинг ҳудудий бошқармаларининг бажарилиши мажбурий бўлган кўрсатма ёки тақдимномаларини бажармаганлик учун ҳам жавобгарлик кучайтириляпти. Хусусан, мансабдор шахсларга базавий ҳисоблаш миқдорининг беш бараваригача, бир йил давомида такрор содир этилса, етти бараваригача миқдорда жарима солиниши белгиланмоқда.

Йиғилишда фракция аъзолари мазкур қонун лойиҳаси муҳокамасига партия дастурий вазифаларидан келиб чиққан ҳолда ёндашишди. Мазкур ҳужжат юртимизда моддий маданий мерос объектлари, Умумжаҳон мероси рўйхатига киритилган обидалар ва ҳудудларни муҳофаза қилиш, уларнинг ноёблигини сақлаб қолиш, келажак авлодга етказишда муҳим аҳамиятга эга эканлигини таъкидлаб, уни иккинчи ўқишда маъқуллади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

“Шайх Зайниддин” жоме масжиди имом хатиби
Абдураҳманов Яҳё Убайдуллоҳ ўғли

Қадим замонларда ҳукмдорлар ўз саройларида «Ёзув девони» ёки «Котибхона» номли бир бўлим очган, уларда котиблар қўлёзма материалларни ёзиш ёки кўчириш билан шуғулланишган.

– Қўлёзма асарлар яратиш Шарқда узоқ тарихга эга, – дея фикр билдиради Эрон Ислом Республикасининг Ўзбекистон Республикасидаги фавқулодда ва мухтор элчиси Ҳамид Наййирободий.

– Полиграфия саноати вужудга келгунига қадар бўлган даврда олимлар, шоирлар, санъаткорлар ва ёзувчиларнинг кўплаб асарлари вақт ўтиши билан йўқолиб кетарди. Албатта, айрим узоқни кўзлаб иш тутувчи ҳукмдорлар ҳамда истеъдодли ёзувчилар ва олимлар яратилган интеллектуал асарларни чиройли ёзувда келажак авлодларга эсдалик ва мерос сифатида қолдиришга уринишган. Ушбу муҳим ишда Султонали Машҳадий каби хаттотларнинг роли ва ўрни алоҳида бўлган.

ЎзА хабарига кўра, бугунги кунда қўлёзма асарлар номи билан машҳур бўлган мероснинг бир қисми жаҳондаги турли музейлар, тадқиқот марказлари ва олий ўқув юртлари кутубхоналарида, бошқа бир қисми эса шахсий кутубхоналар ва коллекцияларда сақланмоқда.

Маълумки, ушбу қимматли асарларни сақлаш қийин ва серхаражат иш бўлиб, уларни келажак авлодларга тўла-тўкис етказиб беришнинг энг яхши йўли уларни нашр қилиб, тадқиқотчилар ва бошқа қизиқувчилар эътиборига ҳавола этишдир.

Эрон Ислом Республикаси ва Ўзбекистон Республикаси ҳам адабиёт, шеърият, тарих, фалсафа, математика, мусиқа, астрономия, тиббиёт, фармацевтика, география ва турли санъат соҳаларига оид қўлёзма асарларнинг бой ва қимматли коллекцияларига эга бўлган давлатлар сарасига киради. Ушбу мамлакатларда сақланаётган қўлёзма асарларнинг катта қисми форс тилида эканлиги икки мамлакат халқлари ўртасидаги чуқур маданий ва тарихий муштаракликлардан дарак беради.

Қўлёзма мерос Эронда китоб, мактуб, ҳужжат ва хариталар шаклида Миллий архив ташкилоти, Парламент кутубхонаси, Малик музейи, Теҳрон университети кутубхонаси ва бошқа таълим ва тадқиқот муассасаларида сақланади. Уларнинг катта қисми китоб ҳолида нашр қилинган ёки уларнинг электрон нусхалари яратилган бўлиб, тадқиқотчилар ва бошқа қизиқувчилар эътиборига ҳавола этилган.

Бугунги кунга қадар Эронда уч юз минг нусхадан ортиқ қўлёзма асар миллий даражада рўйхатдан ўтказилган.
Тадқиқотларнинг кўрсатишича, Ўзбекистонда мавжуд бўлган қўлёзма асарлар ҳам Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти, Алишер Навоий номидаги миллий кутубхона, Мусулмонлар идораси кутубхонаси, Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети кутубхонаси ҳамда бошқа таълим ва тадқиқот муассасаларида сақланмоқда. Маълумотларга кўра мазкур қўлёзма китобларнинг аксарияти форс тилида.

Форс тилида битилган қўлёзма асарлар Эрон ва Ўзбекистондан ташқари Афғонистон, Тожикистон, Ҳиндистон, Покистон, Туркия ва Россия, Марказий Осиё ва Кавказ давлатлари, шунингдек, дунёнинг бошқа кўпгина мамлакатларида мавжуддир.

Шубҳасиз, ушбу қўлёзма асарлар инсониятнинг умумий мероси, бойлиги, аждодлардан ҳозирги ва келажак авлодларга қолдирилган қимматли хазина бўлиб, уларни кўз қорачиғидек авайлаб-асраш ҳамда тадқиқотчилар ва олимлар эътиборига ҳавола этиш барчамизнинг вазифамиздир.

Албатта, ушбу машаққатли ва шарафли ишни амалга ошириш қўлёзмалар билан ишлаш бўйича замонавий билим ва тажрибага эга бўлган ҳамда ушбу қўлёзмалар яратилган тилни мукаммал биладиган мутахассисларни тайёрлаш, Шунингдек, бу соҳада кенг халқаро ҳамкорлик алоқаларини йўлга қўйишни талаб қилади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Декабрь ойида Ўрта асрнинг буюк мутафаккири, нақшбандийликнинг йирик назариётчиси Маҳдуми Аъзам Даҳбедий таваллудининг 560 йиллиги нишонланади.

"Самаркандский вестник" нашрига кўра, Оқдарё тумани "Бозоржой" фуқаролар йиғини ҳудудида жойлашган ёдгорлик мажмуаси бугунги кунда нафақат маҳаллий, балки хорижлик сайёҳлар томонидан вилоятдаги энг кўп зиёрат қилинадиган жойлардан бири ҳисобланади.

Нима учун буюк мутафаккирнинг мероси ҳозирги даврда зиёратчилар орасида бу қадар катта қизиқиш уйғотмоқда?

Биринчидан, объектнинг қулай географик ўрни, "Самарқанд-Бухоро" марказий автомагистрали бўйлаб жойлашганлиги;

Иккинчидан, қулай иқлим; Учинчидан, бу ердан 10 километр узоқликда жойлашган Имом Ал-Бухорий ёдгорлик мажмуасининг вақтинча ёпилганлиги сабабали бу жой ўзига кўплаб зиёратчиларни жалб этмоқда.

– Ўрта асрнинг йирик дин арбобларидан Саййид Аҳмад ибн Саййид Жалолиддин Хожагий Косоний – Даҳбедий Маҳдуми Аъзамнинг мақбараларига ҳар куни уч юздан ортиқ зиёратчи ташриф буюради, – дейди мажмуа раҳбари Насрулло Исломов. – Ўз устозлари ёнига қўйишни васият қилган турли давлатларнинг ўттизга яқин ҳукмдор ва генераллари буюк дин арбобининг қабри ёнига дафн этилган. Мутафаккирнинг этагида 9 та қабр тоши бўлиб, улардан бири Регистон ансамблидаги Шердор ва Тиллакори мадрасалари каби жаҳонга машҳур меъморий ёдгорликларни бунёд этган Самарқанд ҳукмдори Ялангтўш Баҳодурга тегишли.

– Ўз даврининг кўплаб машҳур кишилари, жумладан, ҳукмдорлар Маҳдуми Аъзамни ўзларининг маънавий устози деб ҳисоблаганлар, – дейди тарихчи Комилхон Каттаев. – Улар орасида Амир Темур авлоди – шоир ва ҳукмдор Заҳириддин Муҳаммад Бобур ҳам бор эди. Мирза Муҳаммад Ҳайдарнинг "Тарихи Рашидий" китобида Бобур ва Маҳдуми Аъзам алоқалари ҳақида ёзувлар бор. Маҳдуми Аъзам Бобур ҳақида "Рисолаи Бобурия" асарини ёзган.

Суҳбатдошимизга кўра, машҳур мутафаккир ва диний арбоб шахсига бундай катта қизиқиш тасодифий эмас. Маҳдуми Аъзам ислом назариясини ўрганибгина қолмай, фалсафа, тарих ва адабиётга оид ўттизга яқин асар ҳам ёздики, улар бугунги кунгача ўз аҳамиятини йўқотмайди.

"Биз Маҳдуми Аъзам Даҳбедий каби улуғ аждодларимиз билан нафақат фахрланишимиз, балки унинг бебаҳо меросини ҳам ўрганишимиз ва тадқиқ этишимиз шарт, - дейди "Бозоржой" МФЙ раиси Шаҳодат Бобомуродова. – Шу мақсадда бу ерда ёшларнинг таниқли олимлар, маданият ва санъат намояндалари билан учрашувлари тез-тез ташкил этилмоқда.

Маълумот учун, Маҳдуми Аъзам 1461 йилда Наманган вилоятининг Косонсой туманида туғилган. Маҳдуми Аъзамнинг келиб чиқиши шахсан пайғамбаримиз Муҳаммад (сав.)нинг ўзларига бориб тақалади.

Маҳдуми Аъзам 1533 йилда Фарғона вилоятидан Қашқарга келган. Бу ерда у ислом ва нақшбандия тариқатини фаол тарғиб қилиш билан шуғулланган.

Маҳдуми Аъзам "халқ томонидан ҳурмат билан қабул қилиниб, Қашқар хонларидан бой мулклар берилган". Ўрта Осиёга қайтиб, 1542 йилда Самарқандда вафот этган.

Ўрта аср манбаларига кўра, йирик ҳарбий арбоб, шайбонийлар наслидан бўлмиш Жонибек Султоннинг ташаббуси билан у Миёнқол (Дарёлар орқалиғи) водийсига кўчиб ўтади. Бу ерда у умрининг охиригача, то 1542 йилга қадар яшайди. Ўрта аср манбааларида ёзилишича, янги жойга кўчиб келгач, Маҳдуми Аъзам биринчи навбатда ўнта мажнунтол дарахтини (“дахбет” сўзининг форс тилидан таржимаси “ўнта мажнунтол” маъносини англатади) ўтказади. Кейинроқ у 20 гектардан кўпроқ ерга жуда йирик боғ барпо этади. Зироатчи ва деҳқон бўлиб, у жуда камтарона ҳаёт кечирган.

1994 йил декабрь ойининг охирида Самарқандда буюк мутафаккир меросига бағишланган халқаро симпозиум бўлиб ўтди. Шу муносабат билан Даҳбедда Маҳдуми Аъзам мажмуаси тўлиқ таъмирланди.

Маҳдуми Аъзам нинг машҳур замондош авлодлари орасида Ўзбекистон халқ шоири, драматург, ёзувчи, тарихчи, таржимон, тележурналист Хуршид Даврон ва машҳур олим, тарихчи-тадқиқотчи, тасаввуф тарихи бўйича етакчи мутахассислардан Комилхон Каттаев бор. Шунингдек марҳум муфтий Усмонхон Алимов ва "Алпомиш", "Гўрўғли" эпик мавзуларида полотнолар цикли ва Ўзбекистонни мадҳ этувчи бир қатор ажойиб картиналарни яратган Ўзбекистон Халқ рассоми Муборак Йўлдошевлар Маҳдуми Аъзамнинг авлодлари ҳисобланган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати