Аҳмад Яссавий шажараси ва муҳри ҳақида хилма хил фикрлар айтиляпти. Айрим муаллифлар: бу – Хожа Аҳмад Яссавийнинг муҳри, унда исмлари битилган 11 нафар шайх Аҳмадлар – Хожа Аҳмад Яссавийнинг турли тахаллуслари, дея далилламоқчи бўлаётирлар.

Шайхул-машойих Хожа Аҳмадга тааллуқли ушбу мавзуга аниқлик киритиш ва чалкашликларга чек қўйишни лозим топиб, қуйидагиларни илиндик.

Бизнинг аниқлашимизча, ўша машҳур муҳр мақбарага тегишли бўлиб, унда номлари зикр этилган шайх Аҳмадлар – улуғ юртдошимиздан аввал ва кейин яшаган зоти поклардир.

Ўтган асрдаги қатағонлик ва динга қарши кураш касофати туфайли анчагина тарихимиз ўзгариб кетган. Тарихга юзаки қарашлар ҳамон учраб турибди. Анча вақтдан бери айрим адабиётчилар ҳамда тарихчилар Ҳазрат авлодлари қўлида сақланиб қолган кўҳна муҳрни: «Хожа Аҳмад Яссавий муҳри» дея ёзишмоқда ва бу янглиш фикр ҳамон давом этиб келяпти.

Биз аниқлаганимиз бўйича ушбу муҳр Ҳазрати Султон оламдан ўтганидан сўнг, Соҳибқирон Амир Темур томонидан мақбара тикланганидан кейинроқ тайёрланган.

Хўш, нега муҳрдаги ўн бир шайх Аҳмадни юқорида биз тилга олган тарихчилар ва адабиётчилар Хожа Аҳмад Яссавийнинг турли тахаллуслари, деб ҳам ёзишаяпти?

Аслида Султон ул-Орифин ўз асарларида Мискин Аҳмад, Аҳмад Яссавий, Хўжа Аҳмад, Туркистоний, Ғариб Аҳмад сингари номларни ишлатган. Шоирнинг «Девони ҳикмат» китобидаги кўпчилик ҳикматларида ушбу исм-тахаллуслар учрайди.
Шундай экан, муҳрдаги ўн бир нафар шайх Аҳмадлар кимлар? Айни саволга, аввало, бундан икки аср муқаддам ёзилган «Чор китоб»нинг саҳифаларидан жавоб топамиз. «Яздаҳ Аҳмад» ҳақида берилган маълумотларда ушбу муҳрда зикр этилган ўн бир Аҳмаднинг номлари ёзилган ва бу азизларни ёдларида сақлаган кишиларга кўп яхшиликлар бўлади, дея хабар берилган. Ўша арабий битикдаги китобда ҳам мазкур муҳрдаги ўн бир шайх Аҳмад номлари, деярли, айнан бирма-бир зикр этилган.

Шуниси ҳам муҳимки, Хожа Аҳмад Яссавийдан олдин ва кейин яшаган, ўз замонасида машҳур бўлган, илм-у маърифат фидойилари – аллома, вали, шайх Аҳмадлар эканлигини тарихий китобларда, жумладан, Ҳасан Хўжа Нисорийнинг «Музаккирул аҳбоб» ва Ҳомиджон Ҳомидийнинг «Тасаввуф алломалари», шунингдек, «Тазкиратул авлиё» , «Сирож ул-муслимин» (“Муслимлар чироғи”) китобларидан ўқиб, аниқлаб олишимиз мумкин бўлди.

Ўн бир Аҳмад рўйхатининг бошида АҲМАД МУРСАЛ – Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи васаллам) битиғлик. Ҳаммамизга маълумки, Сарвари олам Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи васаллам) (570-632 йиллар) Маккада туғилган, отаси Абдуллоҳ, боболари – Абдумуталиб, Абдуҳошим, Абдуманноп, оналари Омина эканлигидан хабардормиз. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юқори оталари Иброҳим Халиюллоҳга бориб тақалади.

Алломалар демишларким, ҳар бир умматман, деган одам пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломни ўз ота-онасини танигандай билиши лозим. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари араб наслининг қурайш қабиласи, бани ҳошим уруғидан бўлиб, исми шарифлари Муҳаммад Мустафо (соллаллоҳу алайҳи васаллам).

Улуғ китобларда таъкидланишича, пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламни, унинг авлодларини, саҳобалари ва алломаларини билиб қўйиш, ҳурматлаш катта савобдир.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг биз – умматларига қилган меҳрибончиликлари, нозил бўлган Қуръони Каримни етказиши, умматлари тўғрисида қайғуриб, Оллоҳ таолодан раҳмат, офиятлар сўраганлиги ва ўзининг гўзал одоби, фаолияти то қиёматгача унутилмайди, биз муслимларга дастуриламал бўлиб қолади, иншоАллоҳ.

Мурсал Аҳмад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сийрати ва сурати тўғрисида катта-катта китоблар ёзилган. Шу боис биз бу ерда битигимизни мухтасар қилдик.

ШАЙХ АҲМАД ХАНБАЛ – (вафоти 855 йил). Суннийликдаги ханбалийлик мазҳабининг асосчиси, илоҳиёт олими. Бағдодда таҳсил олган. Аҳмад Ханбал Қуръони Карим, ҳадис ва ижмоъага асосланмаган дин ва ҳаётга оид янгиликларни қоралаган. У зот пайғамбар сўзларини сақловчи эди. Ўз даврининг пешқадам имоми, фақиҳ, олим эди. Ўттиз минг ҳадисни тўплаб, «Ал-муснад» номли олти жилдлик китоб ёзган.

ШАЙХ АҲМАД ХАЙР НАССОЖ – ўша муҳрда исмлари битилган машҳур Аҳмадлардан бири. У киши бағдодлик, шайхи замон, «яхшиларнинг яхшиси», ахлоқ масалаларини нақл ва ривоятларда ёрқин талқин этган зотдир. Бу инсон тўқувчилик қилиб кун кечирган. 127 йил умр кўрган. 946 йили вафот этган.

ШАЙХ АҲМАД АРҚАМ – ўткир кашф ва каромат эгаси бўлган. У киши Ўш шаҳрининг бино бўлишида каромат кўрсатган, шу ерда вафот этган. Муҳрда исми битилган.

ШАЙХ АҲМАД РОВАНДА – Бағдодда яшаган, илоҳиёт олими. У киши илоҳиётга оид қирқдан ортиқ асарлар ёзган, муътазилийларнинг ақидаларини рад этган. X аср бошида, 80 ёшида вафот этган.

ШАЙХ АҲМАД МУХТОР – (вафоти 899 йил). Қутб ул-машойих, тариқат ва ҳақиқат билимдони эканлар, қабри Ҳиротда. Айтишлари-ча, у зот Оллоҳ ишқида ҳосил бўлган шавқ туфайли тунларини бедор ўтказган.

ШАЙХ АҲМАД КАБИР – соҳибкаромат авлиё, фиқҳшунос, олим-у фузало. Бухорода яшаган, шайх-уш-шуйух, валийуллоҳ (832 йили вафот этган).

ШАЙХ АҲМАД САҒОРИЯ – (877 йилда вафот этган). Шайх Аҳмад Кабирнинг фарзанди – Аҳмад Сағория каромати ҳақ, валийуллоҳ, фақиҳи сиддиқ, обид-у олим бўлган. Бухорода катта фаолият юритган, тинчлик ўрнатган.
Шуни ҳам алоҳида таъкидламоқчимиз-ки, мазкур машҳур ўн бир шайх Аҳмадларнинг ҳар бири ҳақида катта китоблар ёзилган, ҳали кўплаб ёзилади. Уларнинг инсоният учун ўрнак бўларли фазилатли ҳаётларини ўрганаверамиз. Иншоолоҳ!

ХОЖА АҲМАД ЯССАВИЙ – Туркистон мулкининг шайх ул-машойихи, султон-ул-орифийн, кутб ул-ақтоб. Яссавий ҳикматларида Қуръони Карим маънолари, ислом аҳкомлари ва тариқат асослари тарғиби, илоҳий ишқ мавзуси, эзгу ахлоқ, нафс тарбияси сингари комил муслим фазилатлари талқин этилган. Улуғ юртдошимизнинг жаҳонга машҳур «Девони ҳикмат» китоби ҳаётимизда дастуриламаллардан бўлиб қолажак.
Муҳрда нақшланган шайх Аҳмадлардан бири АҲМАД ХУЗРАВИЯ ҳазратларидир. Аҳмад Хузравия VIII асрнинг охири ва IX асрнинг биринчи чорагида Балхда яшаган шайхлардандир. У Абутуроб Нахшабий, Иброҳим Адҳам, Яҳё Маоз ҳамда Ҳотам Асимлар билан ҳамсуҳбат бўлган ва улардан таълим олган.
Аҳмад Хузравия бир неча марта Макка ва Мадинада бўлган. Ҳаж сафарларидан бирида Нишопур ва Бистом шаҳарларида бўлиб, машҳур донишмандлар Абу Хафс Хаддод, Боязид Бистомийларнинг муборак нафасларидан файз топган. Аҳмад мурувват ва футувват бобида мислсиз мартабага эришган.
Фаридуддин Атторнинг «Тазкират ул-авлиё»сида ёзилиши-ча, шайх доим аскарий либосда юраркан. Муҳаммад Сиддиқ Рушдий айтади: Аҳмад Хузравиянинг мингта муриди бор эди, «ҳар бири сув узра юрмоқ, ҳаво узра учмоқ даражасига етиб эрди», Ҳотам Асимнинг муриди Абутуроб Нахшабий билан кўп суҳбат қурганди, дея ёзиб қолдирган. Шайх Абулҳафз: «Аҳмад Хузравия ҳаммадин баланд мартабалик эрди» – деган экан.
Аҳмад Хузравия Балх ҳокимининг қизи Фотимага уйланган ва у ҳам тариқатга кириб, Оллоҳ ишқида жавлон урган.
Юқорида келтирилган маълумотлардан шу нарса маълум бўлди-ки, машҳур муҳрдаги ўн бир Аҳмад айрим ўзбек, қозоқ, рус ва бошқа олимлар ёзганларидек, Аҳмад Яссавийнинг тахаллуслари ёхуд лақаблари эмас, балки ҳазратдан аввал ва кейин яшаган, ислом динига катта хизмат қилган илм-у маърифат фидойилари, забардаст, буюк зотлар экан. Мазкур муҳр Хожа Аҳмад Яссавий мақбараси қурилганидан сўнг тайёрланган.
Ушбу якуний хулосани олимлар ҳам, ёзувчилар ҳам, таржимонлар ҳам келгусида эътиборга оладилар, дея ўйлаймиз.

Мираҳмад МИРХОЛДОР ўғли,
“Турон” ФА академиги, jarchi.kz.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Самарқанд шаҳар Боғибаланд маҳалласи ҳудудида жойлашган Хўжа Исҳоқи Вали масжиди ёнида Хўжа Исҳоқи Вали зиёратгоҳи барпо этилади. Бу ҳақда вилоят туризмни ривожлантириш департаменти бошлиғи Дилшод Нарзиқулов маълум қилди.

Унга кўра, вилоятда туризм соҳасини янада ривожлантириш мақсадида 2020 йил давомида умумий қиймати 306,6 миллиард сўмлик 74 та инвестицион лойиҳа амалга оширилди, 763 нафар янги иш ўринлари яратилди. Жумладан, 17 та меҳмонхона, 29 та оилавий меҳмон уйи, 3 та хостел, “туризм қишлоғи”, “туризм кўчаси”, 9 та экотуризм маскани ташкил этилди.

Сайёҳларнинг белгиланган туризм манзилларига қулай, хавфсиз ҳамда юқори сифатли сервис кўрсатилган ҳолда етиб боришлари, эркин сайёҳларга қулайлик яратиш мақсадида Самарқанд шаҳри маркази, темирйўл вокзали, аэропорт ва автовокзалларда туризм бекатлари ташкил этилади. Самарқанд темирйўл вокзалида шундай бекат фаолият бошлади.

“Зарафшон” газетаси хабар беришича, ўтган йил республикамиздаги илк туризм қишлоғига айлантирилган Самарқанд туманидаги “Конигил туризм қишлоғи”да бу йил иккинчи босқичда қурилиш-бунёдкорлик ишлари амалга оширилади. Ҳозирда бу ерда 92 та туристик объект ва хизмат кўрсатиш нуқталари ташкил этиш бўйича амалий ишлар бошланди. Умумий узунлиги 2,2 километр, майдон 7,1 гектар бўлган ҳудуд танлаб олинди. Ушбу ҳудуд лотларга ажратилган ҳолда ҳунарманд ва тадбиркорларга тақдим этилади.

Самарқанд эшкак эшиш канали атрофида ташкил этилаётган туристик марказдан Конигил туризм қишлоғи бўйлаб Регистон майдонигача бўлган ҳудудда пиёдалар йўлаги ва велойўлаклар ташкил этиш кўзда тутилган. Бу ҳам маҳаллий аҳоли ва сайёҳлар учун катта қулайлик бўлади.

Бугунги мураккаб шароитда мазкур лойиҳаларни ўз вақтида ва сифатли амалга ошириш, ушбу жараёнда тадбиркорлик субъектларини қўллаб-қувватлаш мақсадида бюджетдан ташқари туризм соҳасини қўллаб-қувватлаш жамғармаси маблағлари ҳисобидан туризм соҳасидаги “стартап” лойиҳалар ва инновацион бизнес ғояларни, шу жумладан, биринчи навбатда туристлар учун қулайликлар яратишга йўналтирилган ахборот дастурлари ва хизматлари 1,5 миллиард сўм миқдорида қисман субсидияланади. Шунингдек, 2020 йил 1 июндан 2021 йил 31 декабрга қадар бўлган даврда янги туризм маҳсулотлари ва йўналишларини ишлаб чиқиш ва тарғиб қилишга гидлар учун 5 миллион сўм, туроператорлар учун 10 миллион сўм миқдорида грантлар ажратиш орқали қўшимча кўмак кўрсатилиши кўзда тутилган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

ЎМИ матбуот хизмати

ЎМИ матбуот хизмати