Нўъмонхон Яҳёхон,

Тошкент ислом институти талабаси.

Cавол: Яқинда бир танишим умрага борган эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга салом бериш учун кирмоқчи бўлганда бир одам қайта-қайта салом беришга кирилмайди. Бир марта кириб, салом бериб чиқсангиз бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Қабримни қайта-қайта зиёрат қилманглар”, деганлар дебди. Шу масалага ойдинлик киритсангиз.

Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Бу мутлақо хато тушунча. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам муборак қабрларини зиёрат қилиш афзал амаллардан ҳисобланади. Чунки бу оддий қабр эмас, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак таналари турган қабрдир. Қози Иёз раҳимаҳуллоҳ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак таналари тегиб турган ер барча муборак заминлардан ҳам афзал эканида уламоларнинг ижмоси борлигини айтган.

Саволда зикр қилинган ҳадиси шарифда бундай дейилган:

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Уйларингизни қабр қилиб қўйманг. Менинг қабримни ийдгоҳ қилиб олманг. Менга салавот айтинг. Чунки сизнинг салавотингиз қаерда бўлсангиз ҳам менга етади”, деганлар (Имом Абу Довуд ривояти).

Мана шу ҳадисдаги ийдгоҳ деб таржима қилинган сўз ҳадисда “عيد ийд” лафзида келган. Мана шу сўзни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қабрларини қайта-қайта зиёрат қилиб бўлмайди, деяётганлар такроран, қайта-қайта деб таржима қилишган ва катта хатога йўл қўйишган.

Чунки уламолар бу сўзни турли маънода келишини айтиб, “ийдгоҳ”, яъни “байрам қиладиган жой” қилиб олманглар, чунки инсон байрамда шоду хуррам бўлиб, ибодатдан ғафлатда бўлади, деб тушунтирганлар. Ҳолбуки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қабрлари зиёратида ғофиллик эмас, ўта тавозеъ ва хушу ила турилади.

Юқоридаги шарҳни Мулла Али Қори раҳимаҳуллоҳ айта туриб, “Ийд сўзи такрор қилишдан қайтариш учун эмас, аксинча кўпроқ зиёрат қилишга тарғиб учун айтилган бўлиши ҳам мумкин. Чунки ийд сўзи ҳайит маъносида бўлиб, бир йилда икки марта бўладиган ҳайитга ўхшаб икки мартагина зиёрат қилманглар, деган маънони ҳам эҳтимоли бор” деганлар (“Мирқотул мафотиҳ” китоби).

Қолаверса, кўплаб ҳадиси шарифларда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак қабрларини зиёрат қилиш фазилатлари айтилган.

Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким қабримни зиёрат қилса, унга шафоатим вожиб бўлади”, деганлар.

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким савоб умидида мени Мадинада зиёрат қилса, у менинг ёнимда бўлади ва қиёмат куни мен унга шафоатчи бўлурман”, дедилар.

Бошқа ривоятда: “Ўлимимдан кейин ким мени зиёрат қилса, худди тириклигимда зиёрат қилгандек бўлади”, дейилган (Учовини Қози Иёз “Шифо”да ривоят қилган).

Имом Молик раҳимаҳуллоҳдан ташқари уч мазҳаб имомлари Сарвари олам соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қабрларини кўп-кўп зиёрат қилишни тавсия қилганлар.

Шуни ҳам айтиш мумкинки, саҳобаи киромлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётлик вақтларида доимо ёнларида бўлганларига қиёсан у зот алайҳиссаломни беш вақт намоздан кейин ҳам зиёрат қилиш мумкин (“Иршодус-сорий” китоби). Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази

Ҳозирги кунда кишилар орасида ахлоқсизлик, разолат ва турли жиноятлар шу даражада кенг тарқалдики, бутун олам аянчли аҳволда қолди. Аллоҳни эсдан чиқариш, Унинг улуғлигини унутиш бунинг энг асосий сабабидир. Аллоҳдан қўрқмас экан, инсон ҳеч қандай ёмонликдан қайтмайди, ҳавойи нафси нимани хоҳласа, шуни қилади, бу йўлда ўзидан бошқаларга қандай жабру ситамлар етиши ҳақида қайғурмайди.

Мўмин банда бу дунё ва охиратдаги барча орзуларига Аллоҳ таолодан қўрқиш билангина етади. Роббимиз биз бандаларини Ўзидан қўрқишга амр қилиб, бундай марҳамат қилган: “Бас, агар мўмин бўлсангиз, улардан қўрқманглар, мендан қўрқинглар” (Оли Имрон сураси, 175-оят).

“Одамлардан қўрқманглар, Мендан қўрқинглар” (Моида сураси, 44-оят).

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам муборак ҳадисларида бундай деганлар: Аллоҳ азза ва жалла айтади: “Иззатим ва буюклигимга қасамки, иккита қўрқув ва иккита хотиржамликни бандамда жам қилмайман. Ким дунёда Мендан қўрқса, охиратда уни хотиржам қиламан. Ким дунёда хотиржам бўлса, қиёматда уни қўрқитаман”.

Баъзи ҳикмат аҳллари дейдики: “Вужуднинг соғлиги ва омонлиги оз ейишда, руҳнинг соғлиги ва омонлиги гуноҳсиз бўлишда. Диннинг омонлиги эса, Аллоҳ яратган зотларнинг энг зиёлиси Ҳазрат Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг гўзал ахлоқига эга бўлишдадир”.

Аллоҳ таоло буюради: “Эй мўминлар, Аллоҳдан қўрқинглар! Ҳар ким эртаси учун олдиндан нима ҳозирлаб қўйганига қарасин! Аллоҳдан қўрқинглар, чунки Аллоҳ чиндан ҳам қилаётган амалларингиздан хабардордир” (Ҳашр сураси, 18-оят).

Оятнинг мазмуни: “Аллоҳдан қўрқинг, унга итоат этинг. Моддий ва маънавий азоб чекаётганларга ёрдам беринг. Доимо Аллоҳнинг йўлида бўлинг, қиёмат куни бунинг мукофотини оласиз. Чунки Аллоҳ савоб ишингизни ҳам, гуноҳ ишингизни ҳам – нима қилган бўлсангиз ҳаммасини билади. Фаришталар, осмон, ер, кечаю кундуз, ҳамма-ҳаммаси, инсон нима қилган бўлса шу ҳақда қиёмат куни гувоҳлик беради. Ҳатто инсоннинг ўз аъзолари ўзи тўғрисида гувоҳлик қилади. Ер иймонли ва ихлосли кишиларга гувоҳ бўлади ва: “Менинг устимда намоз ўқиди, рўза тутди, ҳажга борди”, дейди. Раҳмлилар ичида энг раҳмли бўлган Аллоҳ қиёмат куни иймонсизлар билан осийларни ипидан игнасигача синчиклаб сўроқ қилганда уларнинг ҳолига вой бўлади!”.

Уламолар айтганларидек: “Сўзни айтиш – осон, унга ҳисоб бериш қийин бўлади”. Бу ҳақиқатда шундай, ахир Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилганку: “Сиздан ким гапни сир тутса, ким уни ошкор қилса ёки ким кечаси беркинувчи бўлсаю ким кундузи ошкор юрувчи бўлса, барибир” (Раъд сураси, 10-оят).

Шунинг учун, ҳар биримиз нима деяётганимиз ҳақида ўйлашимиз лозим, чунки Аллоҳ таоло барчамизни бунинг учун ҳисоб қилади.

Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Ўзинг билмаган нарсага эргашма! Албатта, қулоқ, кўз ва дил — ана ўшалар, масъулдирлар” (Исро сураси, 36-оят).

Келинг, ишларимиз ҳақида тафаккур қиламиз, сўз ва суҳбатларимизни баҳолаймиз, фақат ҳақ сўзларни гапирамиз ва Аллоҳ таолодан қўрқадиган тақводор бўламиз!

Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Қайси бир мўмин бандани икки кўзидан Аллоҳдан қўрқиб, пашшанинг бошичалик бўлса ҳам ёш чиқиб, юзига оқса, Аллоҳ унга дўзахни ҳаром қилади”.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Банданинг жилди Аллоҳдан қўрқиб титраса, қуруқ дарахтдан барглари тўкилгандек гуноҳлари тўкилади”.

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўспирин болани ўлим тўшагида ётганида олдиларига кириб: “Ўлимни қандай топдинг?” дедилар. Бола: “Аллоҳдан умид қиламан ва гуноҳларимдан қўрқаман”, деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бу каби ўринда банда қалбида жам бўлган икки нарсага, Аллоҳ сўраганини бериб, қўрққан нарсасидан уни омонда қилади”, дедилар.

Аллоҳдан қўрқиш банда учун ўта муҳим бўлганидан ориф зотлар уни тарғиб қилишга катта эътибор қаратганлар:

Абул Қосим Ҳаким раҳматуллоҳи алайҳ: “Ким бирор нарсадан қўрқса, ундан қочади, Аллоҳдан қўрққан Унга қочади”.

Бишр Ҳофий раҳматуллоҳи алайҳ: “Аллоҳдан қўрқиш фақат тақводорнинг қалбигагина ўрнашадиган мулкдир”.

Абу Ҳафс раҳматуллоҳи алайҳ: “Хавф қалбнинг чироғидир. Қалбдаги яхши ва ёмон нарсалар ушбу чироқ билан кўрилади”.

Яҳё ибн Муъоз раҳматуллоҳи алайҳ: “Бечора одам боласи, агар дўзахдан камбағалликдан қўрққанчалик қўрққанида, албатта жаннатга кирган бўлар эди”.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳни кўриб турганингдек ибодат қил. Гарчи сен Уни кўролмасанг ҳам, У Зот сени кўриб турибди”, дедилар (Имом Муслим ривояти)

Ибодат баркамол неъмат берувчига баркамол қуллик қилишдир. Шунинг учун ҳам, Аллоҳ таолодан бошқага ибодат қилиб бўлмайди. Ибодат қилинувчининг маърифати ҳосил бўлмагунича, ибодат ҳам ҳосил бўлмайди.

Ибодат, бу – Аллоҳ билан мулоқот йўли, яккама-якка қолиш, унинг ҳузурида қалбимизни поклаш, қилмишларимиздан пушаймон чекиб, истиғфор айтиш, гуноҳларимиз учун афв сўрашдир. Инсон бу дунёга нега келганлигини, ўзининг кимлигини билиши даркор. Билганидан сўнг шунга кўра ҳаракат қилиши керак.

“Ким Аллоҳга ва Унинг Пайғамбарига итоат этса ҳамда Аллоҳдан қўрқиб, Унга тақво қилса, бас, ана ўшаларгина ютуққа эришгувчилардир” (Нур сураси, 52-оят).

Аллоҳ таолодан барчамизни Ўзига ва Расулига итоат этадиган, ҳар бир ишимизда Ўзидан қўрқадиган, элга, ватанга ва инсониятга фойдали ҳизматлар қиладиган бандаларидан қилишини сўраб қоламиз.

Муҳаммад Қуддус АБДУЛМАННОН,

Хўжаобод туман “Етти чинор” жоме масжиди имом ноиби.

Ривоят қилишларича, Умар розияллоҳу анҳу Шом диёрида яшайдиган бир бақувват йигитнинг ҳол-аҳволи ҳақида суриштирдилар. У йигит шаробга муккасидан кетиб, сархуш бўлиб юрганидан хабар топгач, котибга дедилар: “Умардан фалончига. Сенга салом бўлсин. Аллоҳ таоло барча мақтовларга ҳақдор ягона Зотдир. У гуноҳни мағфират қилувчи, тавбани қабул этувчи, иқоби шиддатли ва фазлу карам соҳиби бўлган Зотдир. Ундан ўзга ибодатга сазовор Зот йўқ. Қайтиш Унинг Ўзигадир”, деб ёз.

Хатни тамомлагач муҳр қўйдилар ва элтувчига: “Уни фақат эс-ҳуши жойидалигида топшир”, дедилар. Сўнгра йигитнинг ҳаққига дуо қилиб, Аллоҳ таоло унинг гуноҳларини кечиришини ва тавбасини қабул қилишини сўрадилар. Атрофдагилар ҳам дуога қўшилиб “Омийн”, деб туришди.

Мактуб етиб боргач, йигит уни ўқир экан бундай деди: “У гуноҳни мағфират қилувчи”. Демак, Роббим менинг гуноҳларимни кечиришни ваъда қилган.

“Тавбани қабул этувчи, иқоби шиддатли” – бу билан мени жазодан огоҳлантирмоқда.

“Фазлу карам соҳиби бўлган Зотдир” – У Зотнинг марҳамати чексиз.

“Қайтиш Унинг Ўзигадир”. Йигит мактубни такрор-такрор ўқир экан, ўзини йиғидан тўхтата олмади. Қилган барча гуноҳлари учун тавба қилди. Ҳоли ўнглана бошлади. Бу хабар мўминлар амири Умар розияллоҳу анҳуга етиб борди.

У зот розияллоҳу анҳу: “Биродарингиз ёмон йўлга кириб тойилганини кўрсангиз мана шундай йўл тутинг. Уни қилаётган ишидан қайтариб, тўғри йўлга солинг. Ҳаққига дуо қилинг. Аллоҳ таоло унинг тавбасини қабул қилишини сўранг. Асло уни баттар гуноҳга ботишига сабаб бўлувчи иш қилиб, шайтонга ёрдамчи бўлиб қолманг”, дедилар.

Абдуллоҳ Муҳаммад Абдулмуътийнинг “Меҳр ойи” китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Ҳикматуллоҳ Рўзалиев таржимаси.

Шукр – соҳибига муваффақият ва шифо бахшида этадиган ажойиб нарсадир. Эрталаб уйғонганингизда кунингизни “Алҳамдулиллаҳ” деб бошланг ва уни кун давомида такрор-такрор айтинг. Зеро, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тонгда уйғонгач кунларини Аллоҳ таолога ҳамд айтиш билан бошлардилар. Уйқудан уйғонганларида: “Бизни ўлдиргандан кейин тирилтирган Аллоҳга ҳамд бўлсин, қайтиш Унинг Ўзигадир”, дер эдилар. Ҳадисдаги ўлдиришдан мурод ухлатишдир, чунки уйқу ҳам кичик ўлим саналади.

Арабларда “Уйқу – ўлимнинг укаси”, деган нақл бор. Тирилтиришдан мурод эса уйқудан уйғотишдир. Шунда ҳадиснинг маъноси – бизни ухлатганидан кейин, уйқуда жонимизни олмай, яна имкон берган, янги кун берган ва уйғотган Аллоҳга ҳамд бўлсин, деганидир.

Одамларга раҳмат дейиш – муваффақиятнинг энг осон йўлларидандир. Кимдир сизга кичкина яхшилик қилганда унга раҳмат айтсангиз, янада кўп яхши ишлар қилишга ўзингизда ғайрат туясиз. Ташаккур айтиш шунақа ажойиб нарса!

Аллоҳга шукр қилсангиз, одамларга доим раҳмат айтсангиз, Аллоҳ мукофотингизни жаннат қилади! Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Одамларга раҳмат айтмаган одам Аллоҳга шукр қилмайди”.

Шукр қилишга чорлайдиган, тарғиб этадиган оятлар жуда кўп:

“Эй иймон келтирганлар! Сизларга ризқ қилиб берганимиз пок нарсалардан енглар ва Аллоҳга шукр қилинглар, агар Унга ибодат қиладиган бўлсаларингиз” (Бақара сураси, 172-оят).

“Бас, Мени эслангиз, сизни эслайман. Ва Менга шукр қилингиз, куфр қилмангиз” (Бақара сураси, 152-оят).

“Аллоҳ сизларга енгилликни хоҳлайди ва сизларга қийинчиликни хоҳламайди. Саноғини мукаммал қилишингиз ва сизни ҳидоятга бошлаган Аллоҳни улуғлашингиз учун. Шоядки шукр қилсаларингиз” (Бақара сураси, 185-оят).

“Ҳеч бир жон Аллоҳнинг изнисиз ўлмас. Бу ёзилган ажалдир. Ким бу дунёнинг савобини хоҳласа, унга ўшандан берамиз. Ким охиратнинг савобини хоҳласа, унга ўшандан берамиз. Ва шукр қилувчиларни мукофотлаймиз” (Оли Имрон сураси, 145-оят).

“Агар шукр қилсангиз ва иймон келтирсангиз, Аллоҳ сизни азоблаб нима қилади?” (Нисо сураси, 147-оят).

Аёлнинг эрига, эрнинг аёлига шукр қилиши, бир-бирга раҳмат айтиши ҳам жуда муҳимдир. Зотан ҳозирги замонимизда кўп оилавий муаммолар шу нарсадан келиб чиққан. Аёл киши эри унга инфоқ қилаётган нарсалар учун эрига гўзал ташаккур изҳор этса, эр ҳам аёли уни чиройли кутиб олгани учун, уйни сарамжон-саришта тутгани учун ҳар куни раҳмат айтса, ўйланг қайси оила бузлилади?! Чунки инсон қилган иши учун раҳмат эшитганда, қалби шод бўлади, ишининг қиймати ҳис этишганидан бахтиёр бўлади. Натижада оиладаги кўп муаммолар барҳам топади, бахт-соадат эшиклар-у ромлардан сизиб киради! Мана сизга раҳматнинг, ташаккурнинг кучи!

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг “Метин қоялар” китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.