Маълумки, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётлик пайтларида шариатга боғлиқ барча масалаларнинг ечимини у зотнинг ўзлари баён қилар эдилар. Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг вафотларидан кейин одамлар билмаган нарсаларини асосан саҳобалардан сўрар эдилар. Гохида учраб турадиган қийин масалаларни ечиш учун энг билимдон сахобалар йиғилиб маслахат қилишар ва фатво беришарди. Кейинчалик сахобалар яшаш учун турли юртларга кўчиб кетдилар. Одамлар ўзлари сухбатига етишган олим сахобаларнинг фатволарига амал қилишарди. Ўша даврнинг марказий шахарлари – Мадинада Абдуллоҳ ибн Умар, Куфа шаҳрида Абдуллоҳ ибн Масъуд, Маккада Абдуллоҳ ибн Аббос, Мисрда Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс розияллоҳу анхумларнинг фатволарига амал қилинвади. Айнан мана шу даврларда сахобалар мазхаби шаклланганини кўриш мумкин. Шундан кейин бу зотларнинг шогирдлари уларнинг ишларини давом эттиришди. Фатволарнинг асосий қисмида ўз имомларига эргашадилар ва уларнинг мазхабларини қўллаб-қувватлайдилар. Замонлар ўтиши билан йигирмага яқин мазхаблар ичидан фақат буюк тўрттаси қолди. Шу ўринда айтиб ўтиш лозимки, хозирда кўп такрорланаётган “Динда мазҳабларга эргашиш йўқ”, “Саҳобалар даврида мазҳаблар бўлмаган” каби пуч даъволарга мутлақо илмий асос мавжуд эмас. Сахобалар даврида ҳам мужтахид саҳобалар мазхаби бор эди. Сахобалар мазҳаби асосида хозирга қадар етиб келган тўртта фиқхий мазхаблар сақланиб қолди. Мазҳабга эргашиш – қуръон ва суннатни қўйиб шахсга эргашиш эмас, балки айнан қуръон ва суннатга эргашиш саналади.
Чунки Аллоҳ таоло ўзининг каломида шундай мархамат қилади: “Агар билмасангиз, зикр аҳлидан сўранг” (Нахл сураси 43-оят).
Ушбу ояти каримада Аллоҳ таоло бандаларига ўзлари билмаган масалаларнинг жавобини зикр ахли хисобланган уламолардан сўрашга буюрмоқда. Мусулмонлар ушбу илоҳий фармонга бўйсиниб, пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам замонларидан бери муайяан бир мазҳабга тақлид қилиб келишмоқда. Аслида бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг башоратларининг воқеъликдаги кўриниши эди.
Чунки ҳадиси шарифда У зот: “Бу илмни хар бир авлодлардан ишончли кишилар ташийдилар. Улар илмни жохилларнинг ботил талқинлари, йўлдан озганларнинг даъволари ва ғулувга кетганларнинг хатоларидан сақлайдилар”, деганлар.(Имом Байхақий, Мадхалда ривоят қилган).
Фиқҳий мазҳаблар хозирга қадар мусулмонлар бирдамлигини сақлашда асосий омил бўлиб келмоқда. Мухаддис олимлардан бири Абдулхақ Деҳлавий раҳимаҳуллоҳ тўрт мужтахид имомлар йўли хақида шундай деганлар: “Ислом динининг тўртта йўли – мазҳаби бор. Ким шу йўллардан бошқасини тутса, батаҳқиқ адашибди” деганлар. Ҳозирги кунга келиб, буюк мужтаҳид олимларни қўйиб, ўзларига эргашишга даъват қиладиган қўштирноқ ичидаги “мужтаҳидлар” кўп учрамоқда. Улар қуръони карим ва ҳадиси шарифларни ўзларининг нафсу хаволари билан изохлаб, салафи солихларимиз йўлида оғишмоқда. Ҳозирда бемазҳабликка чақираётган кишилар “Аллоҳ таоло мазҳабга эргашишга буюрмаган, балки зикр ахлидан сўрашга буюрган,” дея одамларни алдашга уринмоқда. Хўш, Мазҳаббошилари зикр ахли бўлмаса, унда ким экан? Ахир мужтаҳид имомларимизнинг илмига, тақвосига ва илмий омонатдорлигига бутун уммат тасаннолар айтган бўлса, уларнинг илмига эргашмасдан яна кимга эргашиш керак? Муайян мазҳабга тақлид қилган мусулмонлар хозирда хам, ҳозирги кунга қадар хам умматнинг мутлақ кўпчиллигини ташкил қилган.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадиси шарифларидан бирида: “Агар ихтилофни кўрсангиз, ўзингизга кўпчиллик томонини лозим тутинг”, деганлар.( Имом ибн Можа ривоятларида).
Демак, мазҳабга эргашишлик катта жамоага эргашиш хисобланади. Ҳулоса қилиб айтганда, мазхабга эргашиш – шариат кўрсатмаларига эргашишдир! Уни инкор қилиш эса шаръий кўрсатмаларга ва бутун ислом уламоларига қарши чиқиш хисобланади. Аллоҳ таоло ўзининг хақ динидан адаштирмасин, мусулмонларнинг бирдамлигини таъминласин. Барчаларимизни уммат ичида ихтилоф чиқарувчи бўлишликдан ўзи асрасин.
Жаҳонгирхон Аброров манбалар асосида
