Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу халифалик даврларида у кишининг совутлари йўқолиб қолади. Совутни бир яҳудий одамнинг қўлида кўрадилар. «Менинг совутим-ку», десалар, «Йўқ, меники», дейди яҳудий. Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу халифа бўла туриб, халифанинг бош қозиси Шурайҳга шикоят қиладилар ва икковлари маҳкамага борадилар. Ҳалифа ва бир оддий яҳудий фуқаро. Яҳудий мусулмонлар орасида тинч яшаш аҳдини олган. Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу «Бу совут меники. Совутни сотмаганман, бировга бермаганман. Йўқотиб қўйган эдим. Бугун эса бу одамнинг қўлида кўрдим», дейдилар. «Далилингиз борми, эй мўминлар амири?» дейдилар қози Шурайҳ. «Далилим йўқ, гувоҳим ҳам йўқ», дейдилар у зот. Шунда қози Шурайҳ ҳукмни яҳудийнинг фойдасига чиқариб беради, чунки яҳудий «Совут меники», деб турибди. Масала шу билан тугайди. Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу чиқиб кетаётсалар, ҳалиги яҳудий у кишини тўхтатиб, «Эй Али, бу қандай динки, ўзининг ҳалифасини зарарига, ғайридиннинг фойдасига ҳукм чиқариб берса? Бу, албатта, адолатли дин экан. Мен совутингизни отингиздан тушиб қолган маҳалда топиб олган эдим. Бу сизнинг совутингиз. Энди мен ҳам мусулмон бўламан» деб, ҳазрати Али розияллоҳу анҳунинг қўлида мусулмон бўлади ва совутни тутқазади. Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу: «Мусулмон бўлган бўлсанг, бу совут сенга совға», деганлар. Бу ҳам, албатта, бағрикенгликка гўзал мисоллардан бўлади.
Энди мана шу масалаларни эшитиб туриб, бугун мусулмонни кофир деяётган мусулмоннинг аҳволига қаранг. Имом Муслим Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар: «Қайси бир мусулмон ўз биродарига «Эй кофир!» деса, икковидан бири бу нарсага албатта дучор бўлади. Агар у биродари айтганидек бўлса, кофир бўлади. Ундай бўлмаса, айтган одамнинг ўзи кофир бўлади». Шунинг учун бировни кофир дейиш, одамларни кофирга, мусулмонга ажратиш яхши эмас. Бу ишга савоб ҳам ваъда қилинмаган. Аксинча, жуда оғир гуноҳкор бўлиш мумкин, иймондан, диндан айрилиб қолиш мумкин. Бу жуда хатарли нарса. Бир одам кофирнинг амалини қилса, очиқ-ойдин кофирнинг сўзини гапирса, аввал у огоҳлантирилади, «Сен кофирнинг гапини гапиряпсан, кофирнинг амалини қиляпсан, билиб қиляпсанми, билиб айтяпсанми?» деб сўралади. Агар у «Ҳа, билиб қиляпман» деса ҳам, дарров ҳукм берилмайди. Аввал уни инсофга, ҳидоятга чақирилади. Фойдаси бўлмаса, қамаб қўйилади. Ислом даврида шундай бўлган. Охиригача қайтмаса, билиб туриб, қасддан шундай қилаётган бўлса, муртад ҳукми берилиб, шунда ҳам қайтмаса, кейингина қатл қилинади. Илгарилари шундай ҳукм бўлган, энди эса йўқ. Аммо ўша одам адашиб, билмай айтдим деса, тавба қилади, тамом. Хуллас, бир мусулмон ўша гапи билан кофир бўлиб қолмайди. Бугун озгина ўзига ёқмаган йўлни кўрса, ўзларининг айтганини гапирмаса, шу халқни тўғри йўлга бошлаб келаётган имомларни тап тортмасдан кофир деяётганлар ҳам ўзбеклар, мусулмонлар. Уларга биров бунинг учун бирон нарса мукофот ваъда қилдими? Қанча кўп одамни кофир деб эълон қилиб берсанг, шунча кўп пул берамиз, деганми? Ҳолбуки юқоридаги ҳадисда ўқидик, бир одамни мусулмон қилиш қанчалик фазилатли эканлигини...
Имом Шаъровий раҳматуллоҳи алайҳ ўзларининг «Тазкирот»ларида бир ёш, бемазҳаб йигит билан баҳс қилганларини айтиб берганлар. У бемазҳаб террорчи бола экан. Уни тутиб, имом Шаъровийнинг олдига олиб келишган. Шунда имом уни инсофга чақирганлар, ўша суҳбатлари келтирилган. Имом Шаъровий «Сенинг фикрингча, мусулмон диёрида тунги клубларга бориб ўйнаётган мусулмон эркак, мусулмон аёлларни ўлдириш керакми? Портлатиш керакми?» десалар, ҳалиги террорист: «Албатта, уларни портлатиш керак. Улар кофир, улар гуноҳкор. Уларнинг қони ҳалол», дейди. «Уларни ўша гуноҳ қилаётган холларида ўлдирсанг, портлатсанг улар қаерга боришади? Дўзахга тушадими?» дейдилар имом. Ҳалиги йигит «Албатта», дейди. «Демак, сенинг вазифанг одамларни дўзахга тиқиш экан-да? Унда сен билан шайтоннинг вазифаси бир экан. Ҳолбуки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузуридан бир куни бир яҳудий одамнинг тобути олиб ўтилганда, ўринларидан туриб, йиғлаганлар, «Мен буни дўзахдан қутқариб қола олмадим», деганлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир инсонни дўзахдан сақлаб қола олмаганларига йиғлаяптилар. Сен эса уни дўзахга ҳукм қилиб, хурсанд бўляпсан. Демак, сенинг йўлинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг йўлидан бошқа экан. Сенинг йўлинг шайтоннинг йўли билан бир йўл экан» деб, уни мот қилган эканлар имом Шаъровий. Бунга ўхшаш музокаралар кўп ўтган.
Устоз Раҳматуллоҳ Термизий ҳафизаҳуллоҳ
