Исломий ва миллий қадриятлардан бири ўзгаларга ёрдам қўлини чўзишдир. Ушбу кўмак моддий ёки маънавий бўлиши мумкин. Рамазон ойида бериладиган закот ва фитр ана шундай ыадриятлар сирасига киради.
“Закот” сўзи тилимизда “поклик” ва “ўсиш” маъноларини билдиради. Шаръий истилоҳда эса “Закот махсус молдан, махсус жузни махсус шахсга Аллоҳнинг розилиги учун шариатда тайин қилинганидек мулк қилиб беришдир”.
Закот туфайли ижтимоий барқарорлик юзага келади. Шунингдек, закотнинг фақат моддий эмас, балки маънавий, руҳий, ахлоқий маънолари ҳам бор. Закотда берувчига ҳам, олувчига ҳам, улар яшаб турган жамиятга ҳам катта фойда бор. Закот беришдан асосий мақсад кам таъмиланган фақир-фуқаро, бева-бечораларга молиявий ёрдам бериш баробарида инсонни молу дунёдан устун қилиш, инсон мол-дуёнинг, мол-дунё инсоннинг қули эканини таъминлашдир.
Имом Ғаззолий раҳматуллоҳи алайҳ:
“Аллоҳ таоло Ўз бандасига жон неъмати ва мол неъматини берган. Бадан ибодатлари жон неъматининг шукридир. Молиявий ибодатлар мол неъматининг шукридир”, деганлар.
Закот мусулмонларнинг маълум саноққа етган ва бир йил айланган чорва молларидан берилади. Унинг шарти йилнинг кўп қисмини яйловда ўтказган бўлиши керак. Уламоларимиз бунинг ҳикматини қуйидагича айтган. Одатда, чорва ҳайвонлар яйловдаги ўт-ўсимликлар билан озиқланади. Ваҳоланки, ўша яйловада унган ўт-ўланлар аҳолининг умумий мулки ҳисобланади. Демак, унда халқнинг ҳаққи бор. Чорвадор ҳамма молини халққа бера олмаслиги табиий. Шу боисдан унга молидан 2,5 фоизни ажратиш кифоя. Ана ўша ажратилган мулк, табиийки, ўзи каби мулкдор бойга эмас, муҳтож одамга берилади.
Муайян миқдорга етган, йил тўлган тижорат молларидан ҳам закот берилади. Тижоратчининг мулкига шубҳали моллар аралашиб қолиши эҳтимоли бор. Молини поклаб олиш учун муҳтожларга шариат белгилаган қисмини ажратиши керак бўлади. Яна уйида закот миқдорида пули борлар, ё сотиш ниятида машина, уй-жой, қиммат баҳо нарсалар олиб қўйган ҳамда 85 гр тилло-кумуши борлар ҳам закот беради. Тасаввур қилинг, бир одамнинг уйида 15 миллиондан ортиқ пули бор. Буни асраб қўйганига бир йил бўлди. Шундан у закот бериши керак бўлади. Чунки пулни уйида сақлагани боис давлат ва жамият зарар кўради.
Зеб-зийнат ва тилло тақинчоқлар ҳеч қачон қадр-қийматини йўқотмайди ва табиий равишда нархи ўсувчи мол ҳисобланади. Шунинг учун ҳам ундан улуш берилади. Зеро, баъзи уддабурон одамлар пулни жамғариш мақсадида тиллога айлантириб қўйиши ҳеч кимга сир эмас. Давлатга тўланадиган солиқ садақа ва закот ҳисобига ўтмайди.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бандалар тонг оттирган ҳар бир кунда, албатта, икки фаришта нозил бўлади-тушади. Улардан бири: “Аллоҳим! Инфоқ қилувчига ўринбосар бергин”-, дейди. Иккинчиси эса: “Аллоҳим! Мумсик (Зиқна бахил)га йўқотиш бергин”, дейди”, дедилар.
Тасаввур қилинг, агар ҳар бир мусулмон инсон жамиятдаги ва динидаги вазифасини сидқидилдан бажарса, муҳтожларга ёрдам қўлини чўзса, жамиятда фақир ва мискин қолмайди.
Шу ўринда бир мулоҳаза закотни кимларга беришни Яратганнинг ўзи Каломида битиб қўйган. Уни кимларга бериб бўлмаслик ҳам ҳадисларда баён қилинган. Яна уламоларимиз номақбул йўлларга сарф қиладиганларга ҳам закот бериб бўлмаслигини таъкидлаганлар.
Албатта, закотнинг савоби янада мукаммал бўлиши учун уни муносиб ўринга берилиши муҳим. Чунки номуносиб шахсга берилган маблағ ношаръий ишларга йўналтирилиб, закот берувчи ҳам гуноҳкор бандалар қаторига тушиб қолиши мумкин. Шунинг учун ҳалол топган бойликдан ажратилган закот бева-бечора, етим-есир, камбағал, муҳтож оилаларга, толиби илмларга берилса, ҳам улкан савобларга эришилади.
Мева-чева ва ердан чиққан нарсалардан, агар уни оқин(оқар) сув ёки ёмғир суғорган бўлса, ушр-1/10 (ўндан бир) берилади. Халқимизда буни қўни-қўшничилик ва муҳтожлар ҳаққи деб юритилади. Агар ҳосил олишда суғориш асбобларидан фойдаланган бўлса, харажати ва қўл меҳнати кўпроқ синггани учун 1/20 (йигирмадан бир) берилади.
Фитр садақаси
Фитр садақаси буғдойдан, ундан олинадиган нарсалардан ва майиздан 2 кг. берилади. Хурмо ва арпадан 4 кг. берилади.
Бизнинг диёрда кенг тарқалгани фитр садақасини буғдойдан беришдир. Ўрта ҳисобда бозордаги сотилаётган буғдой нархи олинади. Баъзи олимлар камбағалларнинг фойдаси учун бозордаги энг қимматини ҳисоблаш яхши дейдилар. Ҳанафий мазҳабимизда садақаи фитр вожиб ҳисобланади. “Фитр”нинг маъноси “оғиз очиш” дегани. Закот ва бошқа садақалар молдан қилинса, фитр садақаси жон бошидан қилинади. Унинг ҳикмати ҳадисларда баён қилинганидек, рўзадаги камчиликларни бартараф қилиш, қолаверса, рўза тугаши ва Рамазон ҳайити кириши билан барча мусулмонлар байрам қилишидир. Табиийки, байрамни муносиб ўтказиш учун дастмоя керак. Бунинг учун эса қурби етганлар муҳтожларга фитр садақасини худди совғадек улашади ва байрам барчага татийди. Натижада жамият вакиллари ва табақалари ўртасида иноқлик, меҳр-мурувват ришталари шаклланади.
Аҳрорбек МАДАИПОВ,
Оҳангарон туманидаги “Хонобод” жоме масжиди имом ноиби
