Куни кеча Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Нуриддин Холиқназаров ҳазратларининг аҳли илмларга мурожаати эълон қилинди. Мазкур мурожаат бугунги куннинг энг долзарб мавзуси – аҳли илмнинг одоби масалаларига бағишланди. Ҳеч кимга сир эмаски, юртимизга интернет тизими кириб келиши билан барча соҳа вакиллари қатори Ўзбекистон мусулмонлари идораси тизимида фаолият юритаётган илм аҳли ҳам ижтимоий тармоқларнинг имкониятларидан фойдалана бошладилар. Албатта, интернет тармоғи бу соҳа вакиллари учун ҳам жуда катта имкониятлар эшигини очди, лекин шу билан бир қаторда бу тизимдан фойдаланишнинг салбий томонлари ҳам кўзга ташлана бошлади. Шулардан бири муфтий ҳазратлари ўз мурожаатларида тўғри таъкидлаганларидек, ижтимоий тармоқларда аҳли илм орасида, “Кейинги пайтларда дилни хира қиладиган фойдасиз тортишувлар, низолар авж олди. Бу каби тортишувлар инсонни фойдали илм олишдан узоқлаштириб, умрни беҳуда ўтказишга сабаб бўлади. Энг ёмони ушбу тортишувлар диний мавзулар атрофида бўлаётганидир. Ижтимоий тармоқларда кўрсангиз, диний мавзудаги тортишувлар, мунозаралар кўпайиб кетди. Бу ўз навбатида инсонлар орасида турли тушунмовчиликларга сабаб бўляпти”
Муфтий ҳазратларининг бу гапларини тинглар эканмиз, беихтиёр Улуғ бобомиз Низомиддин Мир Алишер Навоий ҳазратларининг “Маҳбуб ул-қулуб” асарларидаги қуйидаги сатрлар эсга тушади: “Воиз керакки, «қолаллоҳ» (“Аллоҳ шундай деган” деб) сўз айтса ва «қола Расулуллоҳ» (“Расулуллоҳ шундай деганлар” деб) мухолафатидин (келишмовчиликдан) қайтса, Худо ва Расул йўлиға қадам урса. Ўзи киргондин сўнгра насиҳат била элни ҳам кивурса. Юрумагон йўлга элни бошқармоқ, мусофирни (сафар қилувчини) йўлдин чиқормоқдур ва биёбонға кетурмак ва бодияда (чўл-биёбонда) итурмакдур (адаштирмоқдир). Усрукки (мастки), элга буюрғай ҳушёрлиқ – уйқувчидекдурки (уйқуда ётган кишиким), элга буюрғай бедорлиқ. Уйқусида сўз деган жевлигон (алжираган) бўлур ва дегондек қилмоқ не дегон бўлур”.
Дарҳақиқат, ижтимоий тармоқларда баъзида арзимаган мавзуларни кўтариб чиқиб, яна уни асоссиз кўпиртириб, ўзаро илм аҳлига хос одоб билан баҳс-мунозараларда ҳал этиш мумкин бўлган муаммони ҳам кўпчилик ҳукмига ҳавола этиш, энг ёмони бунда бир-бирини обрўсизлантирувчи хатти-ҳаракатлар ва гап-сўзлардан сақланмаслик ҳоллари кўзга ташланмоқдаки, бу ҳазрат Алишер Навоий бобомиз айтганларидек, маст одам кишиларни ҳушёрликка чақириши ёки уйқудаги одам кишиларни бедорликка чақириши билан тенгдир.
Муфтий ҳазратлари мурожаатларида давримиз айрим илм аҳли орасида авж олган яна бир оғриқли ҳолат – ижтимоий тармоқларда кенг тарқалаётган мунозараларда “фиқҳул воқеъ” – воқеълик фиқҳи талабларига амал қилмасликдир. Маълумки, ижтимоий тармоқ фойдаланувчилари орасида турли ёш, турли билим, турли қараш, турли дин, турли тушунчага эга кишилар бўлади. Шунинг учун ҳам айрим масалаларни ижтимоий тармоқларга олиб чиқиш, бу борада ўзаро ҳурмат доирасидан ташқарига чиққан ҳолда бахс-мунозараларни уюштириш ўзини аҳли илм санаган кишига ярашадиган иш эмас. Зеро, “фиқҳул воқеъ” асосида уюштирилган мунозара одоби, муфтий ҳазратлари таъкидлаганларидек, ният холис бўлиши, мунозарада ўта эҳтиёткор бўлиш, мунозаранинг хилватда бўлиши, мунозара учун етарли билимга эга бўлиш, мунозара чоғида сабрли бўлиш, ўзи билан мунозара қилувчининг ким эканлигини яхши билиш кабиларни ўз ичига олади. Ана шундагина кишилар, айниқса, илм аҳли орасидаги мунозарадан ҳар икки тараф ҳам, халқ ҳам манфаатдор бўлади. Бундай мунозара, шубҳасиз, илм ривожига улкан ҳисса қўшади. Шу ўринда яна ҳазрат Алишер Навоийнинг бу борадаги ўгитлари ёдга тушади: “Ваъз бир муршид ва огоҳ ишидур ва анинг насиҳатин қабул этган мақбул кишидур. Аввал бир йўлни бормоқ керак, андин сўнгра элни бошқармоқ керак. Йўлни юрмай кирган итар ва ғайри мақсуд ерга етар”, – деб ёзади у зот “Маҳбуб ул-қулуб” асарида.
Муфтий ҳазратларини ташвишга солган ҳолатлардан яна бири ижтимоий тармоқлар орқали бўлаётган тортишувларда айрим илм аҳлининг дин номидан гапира туриб, насиҳат қила туриб, ўта қўпол, дағал, ҳатто ҳақоратомуз сўзлардан фойдаланишларидир. Муфтий ҳазратлари ҳазратлари бу ҳақда фикр билдирар эканлар: “Насиҳат юмшоқлик ва мулойимлик билан олиб борилади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қўпол, дағал гапирувчи, ҳақорат қилувчи Зот бўлмаганлар. Минг афсуски, Аллоҳ номидан гапириб, ҳақорат қилиб юборишлик, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам номидан гапириб, фаҳш сўзларни ишлатиб даъват қилишликларни ҳам эшитиб қоляпмиз. Аллоҳ Ўзи кечирсин. Динимиз шундай гўзал, шундай маданият устига қурилганки, оғзимиздан бирорта фаҳш сўз чиқмаслиги керак”, – дея таъкидлайдилар. Дарҳақиқат, бугун масжидлар минбаридан, бошқа жойдан туриб халққа ваъз айтаётган, насиҳат қилаётган ҳар бир аҳли илм бу ҳолатга йўл қўймаслиги, ҳар қандай вазиятда ҳам ўта босиқлик, мулойимлик, ширинсўзлик, билимдонлик билан насиҳат қилиши керак.
Сўзимизга якун ясар эканмиз, Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий ҳазратларининг аҳли илмларга мурожаати айни вақтида қилинганлигини, унда айтилган ҳар бир фикр барчани ўйлашга, хулоса чиқаришга ундаши, бугун бу соҳада фаолият юритаётган ҳар бир аҳли илм бу фикрларни чуқур ўрганиб, уларга амал қилиши лозимлигини таъкидлашни зарур деб топдик. Зеро, аҳли илмларнинг ҳар бир сўзи халқимиз томонидан энг тўғри сўз сифатида қабул қилинади. Бас, шундай экан, ҳар биримиз оқибатни ўйлаб, айтадиган ҳар бир сўзимизни ақл тарозисида ўлчаб, кейин баён этишга киришсак, фақат ўзимизнинг эмас, бошқаларнинг фикрини ҳам эшитишни, мулоҳаза қилиб кўришни ўргансак, бу мурожаатда билдирилган салбий ҳолатларнинг олди олинган бўлар эди.
Фарғона вилояти бош имом хатиби ўринбосари
Алишер домла Наимов
