Ривоят қилишларича, бир киши қишлоқда куч-ғайратга тўла 120 ёшга кирган отахонни кўриб қолади. Ҳайрон бўлиб ундан сўрайди: “Бу ёшда шунча шижоат қаердан?” Мўйсафид шундай жавоб беради:
Ташладим ёмон иллат ҳасадни,
Худо берди бу ғайратли жасадни.
Англаганингиздек, бу галги мулоҳазамиз ҳавас ва ҳасад тўғрисида. Суҳбатдошимиз Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази мутахассиси Равшан домла Ўринбоев
– Аввало, суҳбатимизни ҳавас ва ҳасад нима деган саволга жавоб олишдан бошласак. Динимизда бу борада қандай тушунтиришлар берилади?
– Агар кимки, бировга берилган неъматга ёмон ният билан қараб, ўша неъматни ундан кетиб, ўзига берилишини хоҳладими, бу ҳасад. Аксинчи бундан хурсанд бўлиб, ўша неъматни эгасида қолиши ва ўзига ҳам шунга ўхшаган неъмат берилишини орзу қилиш эса ҳавасдир. Динимизда ҳам ҳасадгўйлик қораланади. Бу иллат гуноҳлиги айтилади. Албатта, ҳасад қилаётган киши ғийбат қилиш асносида гуноҳга ботади. Бу билан тўплаган савобларини ўша одамга “ҳадя” қилиб юборади.
Хўш, ҳасад қандай пайдо бўлади? Бу саволга Абу Бакр ар-Розий раҳматуллоҳи алайҳ ўзининг “Ат-Тибб ар-руҳоний” китобида бундай жавоб берган: “Ҳасад бахиллик ва очкўзликнинг бирлашишидан пайдо бўлади. Лекин у бахилликдан кўра ёмонроқдир. Чунки бахил ўзининг мулкида бўлган нарсани ҳеч кимга беришни истамайди. Ҳасадгўй эса ўз мулкида бўлмаган нарсани ҳеч кимга беришни хоҳламайди”.
– Шу ўринда ҳасад ҳам бир касаллик, яъни қалб касаллиги десак адашмаймиз, тўғрими?
– Худди шундай. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Сизларга ҳам олдин ўтган умматларнинг касали: ҳасад ва буғзу-адоват ўтди. У (иккиси) қирувчидир. Сочни қиради демайман, балки динни қиради! Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, мўмин бўлмагунингизча, жаннатга кирмайсиз. Бир-бирингизни яхши кўрмагунча, мўмин бўлмайсиз. Ўшанда собит қадам қиладиган нарса ҳақида сизларга хабар берайми? Орангизда саломни кенг ёйинг” (Имом Термизий ривояти).
Бу касаллик нафақат қалбни, иймонни заифлаштиради. Балки жисмоний соғлиқдан ҳам айира бошлайди. Яъни доимий маҳзунлик, тез аччиқланиш, уйқусизлик, одамови бўлиб қолиш, иштаҳанинг бузилиши натижасида мизожни айниши, юзга ажин тушиши, тез ва эрта қариш ҳолатларини олиб келади. Ўз навбатида жамиятда кибр, адоват каби парокандаликлар кўпаяди.
Кўп ва хўп эшитгансиз, ер юзида биринчи қотиллик ҳасад сабабли содир бўлганди. Қобил ўз укаси Ҳобилга ҳасад қилади ва натижада унинг қотилига айланади. Қуръони каримда бу ҳолат қуйидагича баён қилинади: “Унинг (ҳавойи) нафси биродарини ўлдиришни хуш кўрсатди ва дарҳол, уни ўлдирди. Шу билан у зиён кўрувчилардан бўлиб қолди” (Моида сураси, 30-оят).
– Бугун ҳам орамизда ўзганинг ютуғини, айниқса, мол-дунёси, ҳатто оилавий бахтини кўролмай турли “ўйинлар”ни уюштираётганлар, афсуски, йўқ эмас. Бунга даъвони қаердан излашимиз керак?
– Аввало, оиладан, тарбиядан бошлашимиз керак. Қайсидир маънода ота-онанинг ўзи ҳам сабабчи бўлиб қолиши мумкин. Айтайлик, аксарият ҳолларда оилада кенжа фарзандга кўпроқ эътибор берилади. Ёки баъзилар қайсидир ўғил ёки қизини бошқасидан устунроқ кўради. Шундай ҳолларда болаларнинг “нимага менга кам, унга бошқачаси” деган хархашаларини эшитамиз. Бу аста-секинлик билан бола онггида ҳасадни вужудга келтира бошлайди. Ёки боғча, мактабларда ўқувчилар орасида таққослашлар бўлади. Билинмас ҳолда болаликданоқ тамал тоши қўйилган ҳасад инсон билан бирга ўсиб-улғайиб, уни ҳалокат сари етаклайди. Шунинг учун ота-она ва мураббийлар бола тарбиясидек нозик масалага эътибор билан ёндошишлари ҳамда болаларни фарқламай, уларга бир хил муомалада бўлишлари шарт.
Ҳадису шарифда бундай дейилади. “Ҳасаддан сақланинглар. Чунки у худди олов ўтинни егани каби яхшиликларни ейди” (Имом Абу Довуд ривоятлари).
Ҳадисни шаҳрлаган уламоларимиз айтадиларки, инсонларннинг ҳасаддан сақланиши юртга хайр-барака ва ҳамжиҳатликни олиб келади. Ҳар бир инсон бошқа маънавий жиноятлардан қутилиш баробарида, ҳасад каби катта маънавий жиноятдан ҳам халос бўлиши шарт. Ўшандагина элу юртда ҳамжиҳатлик, халқда тотувлик ва яхшиликлардан умид қилсак бўлади.
Ҳувайдо Хўжамқулова
суҳбатлашди
