Баъзи тоифалар Аҳли сунна вал жамоанинг икки буюк мактаби Ашъарий ва Мотуридийларни «жаҳмий» ёки «муъаттила» деб аташади. Бундай гап-сўзлар кўпинча Мушаббиҳалар томонидан айтилади. Аслида, Ашъарий-Мотуридий, Жаҳмий ва Мушаббиҳалар ўртасидаги фарқ қандай? Қуйида бундан хабардор бўламиз:
1) Жаҳмийлар - Аллоҳ таолонинг илм, ирода ва шу каби сифатларини бекор, деб айтадиган тоифа. Жаҳмийлар Аллоҳ таолонинг сифатларини кетказиш билан танилган. Шунинг учун ҳам улар "Муъаттила" номини олган. Уларнинг бу гаплари ботил ва бекордир. Қуръони карим ва суннати набавийда Аллоҳ таолонинг исм ва сифатларининг баёни келган. Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло бундан пок Зотдир!
2) Мушаббиҳалар - Аллоҳ таолонинг сифатларини бор, дейишади. Бироқ, у сифатларни ҳиссий маънога буришади ва Аллоҳ азза ва жаллани яратган нарсаларига ўхшатишади. Уларнинг наздида У жисм, чегараланган, Аршга тегиб туради ва шу каби гап-сўзларни кўпайтиришади. Аллоҳ таоло буларнинг барчасидан олий ва пок Зотдир!
3) Ашъарий-Мотуридийлар - Аллоҳ таолонинг сифатларини бор, дейишади. Бу билан муъттилачи Жаҳмийларга хилоф қилишади. Шунингдек, бу сифатлардан илк зеҳнга келадиган ҳиссий маъноларни даф қилишади. Бу билан эса Мушаббиҳаларга хилоф қилишади!
Аҳли сунна вал жамоанинг икки Ашъарий ва Мотуридий мактаблари мана шундай васатийлик йўлини танлаганлар. Бунда уларнинг асослари Қуръони карим ва суннати набавийдир!
___________
* Таътил сўзининг маъноси "кетказиш", "бекор қилиш" бўлиб, истилоҳда Аллоҳ таолодан сифатларини кетказиш ва бекор қилиш маъноларида ишлатилади. Тарихда бу билан энг кўп Жаҳмийлар танилган.
* Ташбеҳ сўзининг маъноси "ўхшатиш" бўлиб, истилоҳда худди тамсил каби Аллоҳ таолонинг Зоти ва сифатларини бандаларнинг сифатларига ўхшатишдир. Бундай тоифалар "Мушаббиҳа"лар, деб номланади.
