ЎМИ Матбуот хизмати

Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институтида 2018 йил 27 ноябрь  куни “Ақоид ва фиқҳий фанлар” кафедраси ўқитувчиси Жўрабоев Ҳабибуллоҳ домланинг 201-гуруҳга фиқҳ фанидан “Саҳв саждаси” мавзуида очиқ дарси бўлиб ўтди.

Жўрабоев Ҳабибуллоҳ домла очиқ дарсда янги мавзуни Бурҳониддин Марғиноний раҳимаҳуллоҳнинг “ал-Ҳидоя” асари ва унинг мўътабар шарҳлари асосида ёритиб берди. Шу билан бирга мавзуга оид ҳар бир фиқҳий масалани ақлий ва нақлий далиллар билан тушунтириб ўтди. Ўқитувчи очиқ дарсда педагогик усуллар ва кўргазмали қуроллардан унумли фойдаланиб, дарсни самарали ташкил этди.

Маълумки ибодатлар, хусусан мусулмон киши зиммасидаги энг буюк ибодат намознинг ҳам ўз фарз, вожиб, суннат ва мустаҳаблари бор. Уларнинг барчасига амал қилган ҳолда намозни адо этиш намозхонга улкан ажрларни тақдим этади. Бироқ ушбу амаллардан биронтасини тарк қилиш ўз даражасига қараб турли ҳукмларни келтириб чиқаради. Масалан намознинг фарзларидан бири  қасдан ёки унутиб тарк этилса, ушбу намозни қайта ўқиш фарз, суннат тарк этилганда намозни қайта ўқиш суннат ҳисобланади. Вожибни тарк қилиш эса бу иккисидан бироз фарқ қилади. Чунки вожиб қасдан тарк этилса, намозни қайта ўқиш вожибдир. Лекин намоздаги вожиб амаллардан бири унутиб қолдирилса ёки тарк этилса, намознинг охирида саждаи саҳв қилиш вожиб бўлади. Қуйида ушбу сажда ҳақидаги баъзи маълумотларни келтириб ўтилади.

“Саҳв” сўзи луғатда “унутиш” маъносини англатади. Намозда маълум бир амаллар унитилса, ундан ҳосил бўлган нуқсонни саҳв саждаси қилиш билан тўғрилаб олиш имкони бор. Бу ҳам ислом енгиллик дини экани ҳамда Аллоҳ таоло мусулмонларга меҳрибонлигининг ёрқин далили ҳисобланади.

Намозда хато қилган одам уни яна қайтариб ўқиб ўтирмай икки марта ортиқча сажда қилиб қўйиш билан уни тўғрилаш ва тузатиш имкони бўлади.

Абу Ҳурайра (р.а) дан ривоят қилинади. “Пайғамбар  соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бирортангиз туриб намоз ўқий бошласа, албатта, шайтон келиб уни адаштира бошлайди, ҳаттоки у қанча намоз ўқиганини билмай қолади. Бирингизда  қачон шундай ҳолат рўй берса, ўтирган ҳолида икки марта сажда қилсин” дедилар. Ҳанафий мазҳаби уламолари мана шу ривоятдаги “сажда қилиш”, деган амр эътиборидан саҳв саждасини қилиш вожиб деганлар.

Уламоларимиз яна қўйидагиларни айтадилар: Саждаи саҳв лозим бўлганда уни қилмаган намозхон гуноҳкор бўлади. Аммо намози ботил бўлмайди. Саждаи саҳв имомга ҳам, ёлғиз намоз ўқиётган инсонга ҳам вожиб бўлади. Лекин имомга иқтидо қилиб намоз ўқиётган инсон хатога йўл қўйса, унга саждаи саҳв вожиб бўлмайди. Чунки у ўзича саждаи саҳв қилса, имом қилмаган ишни қилган ҳисобланади. Бу эса ўз имомига хилоф қилишдир.

Агар имом саҳвга йўл қўйса, унга иқтидо қилган шахс ҳам ҳам, иқтидони қачон бошлаганидан қатъи назар, унга қўшилиб саждаи саҳв қилади. Агар ушбу ўринда имом саждаи саҳв қилмаса, муқтадий ҳам қилмайди.

Мавзуга доир баъзи фиқҳий масалалар:

1. Хато билан саждаи саҳв вожиб бўлиши борасида фарз ва нафл, жума ва ҳайит намозлари баробардир. Бироқ катта жамоат йиғилган жамоатларда фитнани олдини олиш учун саждаи саҳв тарк қилинади. (“Дуррул Мухтор” ва “Раддул Муҳтор”)
2. Имом шакка тушган ўринларда қавмнинг ҳаракатларини кузатиб ҳолатни тўғрилаб олишда ҳеч шак йўқдир (“Раддул Муҳтор”)
3. Зам сура ўқимай рукуга кетса, рукудан қайтиб зам сура қилади ва рукуни қайтадан бажаради ҳамда охирида саждаи саҳв қилади.
4. Аввалги қаъдада ташаҳҳудга “Аллоҳумма солли ала Муҳаммад” сўзини зиёда қилиш билан саждаи саҳв вожиб бўлади (“Фатавои ҳиндийя”)
5. Биринчи қаъдада ташаҳҳудни такрор ўқиш билан саждаи саҳв вожиб бўлади, иккинчи қаъдада эса йўқ (“Фатавои ҳиндия”)
6. Намоздаги турли тасбеҳ ва зикрларни, ҳатто ташаҳҳудни жаҳрий ўқиб қўйиш билан саждаи саҳв вожиб бўлмайди (“Раддул Муҳтор” ва “Фатавои ҳиндийя”).

Саҳв саждаси соқит бўладиган ҳоллар:

1. Агар бомдод намозини ўқиётганда вақт зиқ бўлиб, қуёш чиқиш эҳтимоли бўлса ёки аср намозида вақт кам бўлиб қуёш ботиш эҳтимоли бўлса, саждаи саҳв тарк қилинади.
2. Агар имом жума ёки ҳайит намозларида саҳвга йўл қўйса, жамоатга ташвиш туғдирмаслак учун саждаи саҳв тарк қилинади.
3. Имомга иқтидо қилган киши ҳам ўз хатоси учун саждаи саҳв қилмайди, балки имом саждаи саҳв қилса, сажда қилади.
4. Агар намозхон саҳв саждасини қилаётиб адашса, бу учун саждаи саҳв қилмайди.
5. Агар саждаи саҳв қилишдан олдин намозни давом эттиришга моне бўладиган амал қилса, гапирса, кулса, қасддан таҳоратини бузса, масжиддан чиқса, саждаи саҳв соқит бўлади.

“Ақоид ва фиқҳий фанлар” кафедраси  катта ўқитувчиси

Я. Раззақов

Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васаллам Ўз умматларига шундай набавий мерос қолдириб кетганларки, бу мерос инсониятнинг дунё ва охирати учун энг зарур ва фойдали ҳисобланади. Ана шундай мерослардан бири – бу, табобатга оид кўрсатмаларидир.

Пайғамбар алайҳиссаломдан табобатга оид бир қанча ҳадислар ворид бўлган. Жумладан, Аллоҳ таоло яратган баъзи бир наботот ёки кўкатлар билан даволанишнинг фазилати ҳақида ҳадислар мавжуд. Пайғамбар алайҳиссаломнинг тиббий кўрсатмалари инсониятнинг саломатлигига боғлиқ бўлган бир қанча жиҳатларни қамраб олган. Масалан, касалликка даво ахтариш суннат эканлигидан бошлаб, Аллоҳ таоло ўлимдан бошқа ҳамма нарсанинг давосини яратганигача, шунингдек, касалликка чалинишнинг олдини олиш борасида ҳам алоҳида кўрсатмалар келган. Масалан бу ҳақда: “касалланган ҳайвонни соғлом ҳайвонларга қўшманг”, “вабо тарқаган ер ҳақида эшитсангиз у ерга кирманг, вабо тарқаган ерда бўлсангиз у ердан чиқманг”, деган мазмундаги ҳадислар ворид бўлган. Бу эса, каксалликни олдини олиш муҳим эканлигига Пайғамбар алайҳиссалом алоҳида аҳамият қаратганликларидан далолат қилади.

Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васалламнинг табобатларида касалликни муолажа қилишда руҳий жиҳатга алоҳида аҳамият қаратиш ҳам муҳим саналади. Масалан, кўплаб ҳадисларида беморларни зиёрат қилишга тарғиб этар эканлар, зиёрат қилиш асносида беморга руҳий далда беришни таъкидлайдилар. Беморни зиёрат қилган киши беморга: “Ҳечқиси йўқ, Аллоҳ хоҳласа соғайиб кетасиз” деган мазмундаги сўзни айтиши, беморнинг руҳиятига қувват бўлиб, касалликни енгишига куч пайдо қилади.

Пайғамбар алайҳиссалом касалликни даволашда асалдан фойдаланишни алоҳида тавсия қилганлар. Зеро, Аллоҳ таоло Ўзининг каломида асални: “Унда инсонлар учун шифо бордир”, деб марҳамат қилган. Бошқа бир ҳадисларида: “сизлар учун иккита нарсада шифо бор: Қуръон ва асал”, деб мараҳамат қилганлар. Дарҳақиқат, Қуръони каримни Аллоҳ таоло “мўминлар учун шифодир”, деб таърифлаган. Шунингдек, ҳижома яъни, танадаги ифлос қонни чиқариб ташлаш ҳам бошдаги оғриқ ва бошқа касалликларга даво бўлишини айтганлар. Шу билан бирга қора седана уруғини истеъмол қилишнинг фойдаси бисёр эканлиги, у заҳарланишдан бошқа барча дардларга даво эканлигини баён қилганлар. Иситма чиққанда уни совуқ сув билан қайтариш ҳам фойда беришини айтиб: “иситма жаҳаннамнинг оташидандир, уни сув билан совутинглар”, деганлар.

Зайтун мевасини ейиш, ёғини ичиш ва суртишнинг ҳам соғлиқ учун кўплаб фойдаси ва баракаси бор эканлиги Пайғамбар алайҳиссаломнинг табобатлари жумласидандир. Шунингдек, Маккий сано, сирка, ҳурмо кабиларнинг саломатликда ўрни жуда кўп эканлиги қатор ҳадисларда баён этилган. Жумладан: “сирка бўлган хонадон фақирлик кўрмайди”, “ҳар тонгда еттитадан ҳурмо тановул қилган кишига ўша куни ҳеч қандай сеҳр ва ҳасад таъсир қилмайди”, деганлар.

Пайғамбар алайҳиссаломнинг табобатлари рўйхатидан “талбина” (атала) ҳам ўрин олган бўлиб, уни истеъмол қилиш кишидаги чарчоқ, ғам-ташвиш ва хафаликни кетказади.

ЎМИ Фатво бўлими мудири 

Ҳ.Ишматбеков