Муфти ас-сақолайн Имом Нажмиддин Абу Ҳафс Насафий  ҳазратлари ислом оламида беназир зотлардан биридир. Тафсир, ҳадис, фиқҳ, усул ул-фиқҳ, луғат, адаб ва бошқа илмларда моҳир бўлиб, ушбу фанларга доир ўзидан қимматли асарлар қолдирган.

“Тилбатут талаба” асари шулардан бири бўлиб, ислом оламида илк фиқҳга оид энциклопедик китобдир. Китобнинг рўза бобида, Имом Насафий рамазон ва унинг луғавий ва истилоҳий маъноларини таърифлаб, ундаги маъноларнинг ҳикматини қуйидагича келтиради:

“رمضان” — ирмоз (إرماض) сўзининг ўзагидан ясалган бўлиб, унинг бир неча маънолари бор. Шулардан бири:

— “куйдириш” маъноси. Яъни, Рамазон рўзаси банданинг гуноҳларини куйдиради, уни ўчиради.

— “ўткирлаш”, “чархлаш” маъноси. Яъни, Рамазон қалбларни бу ойда ибодат ва яхшиликларни кўпайтиришга чархлайди, уни ўткирлайди.

— “кутиш”, “интизор бўлиш” маъноси. Яъни, бу ойда мўминлар Аллоҳ таолонинг савоб ва мукофотини интизор бўлиб кутади.

— “чарчатиш”, “ҳолдан тойдириш” маъноси. Арабларда “رمضت الظبي” ибораси мавжуд бўлиб, бу сўз кийикни овлаган овчига нисбатан ишлатилади. Унинг кўриниши қуйидагича:

— одатда кийик чаққон жонивор бўлиб, овчининг тўрига тушиши қийин. Уни овлаш учун, овчи унинг изидан тушади ва қизиб турган тошлоқ ерга уни ҳайдаб боради (араб диёрларида иссиқ қаттиқ бўлганидан, қум ва тошлоқ устида овқат тайёрлаш мумкин). Унинг устида кийикнинг туёқлари нозик бўлгани учун куяди, қавариб кетади ва тўхтаб қолади. Натижада, овчи уни осонгина қўлга киритади.

Рамазони шарифнинг бундай номланишидаги ҳикмат шуки, мўмин киши Аллоҳ таоло томонидан бу ойда рўза тутиш ва кечаларини қоим қилишга буюрилади. Кундузи рўзадор бўлиб, оч қолади, чанқайди, чарчайди. Кечаларини бедор ўтказиб ҳолдан тойади, кучи кетади. Натижада, шаҳват-у лаззатларига берилишидан тўхтайди ва ўзини Аллоҳ субҳанаҳу ва таолога батамом топширади. Яъни, Рамазон ойи бамисоли қизиб турган тошлоқ бўлиб, унинг устида мўмин киши ўзининг Аллоҳ таолонинг бандаси ва қули эканлиги тан олади ва У зотга ўзини топширади”.

Бундан кўриниб турибдики, Рамазони шариф савобу мукофотларга тўла ва ғанимат билишга ҳақли ойдир. Зеро, бу ойда Қуръони карим нозил бўлган, унда минг ойдан афзал Қадр кечаси бор. Энг асосийси, ҳадиси қудсийда Аллоҳ таоло бу ойни Ўзининг ойи эканлиги ва унда қилинган ибодатнинг савобини Ўзи беришини таъкидлаган.

Мана, бу йилнинг Рамазон ойи ҳам ниҳоялаб бормоқда. Аллоҳ таолодан бу ойнинг шарофатидан тўла манфаат олган ҳолда, Ўзининг ва Расули (саллаллоҳу алайҳи васаллам)нинг розилигини топиб, онадан туғилган кундагидай гуноҳлардан покланиб чиқишимизни насиб айласин!

Халилуллоҳ ЮСУФ

Тошкент ислом институти 

талабаси

Қалбга келган васвасалар ва уларнинг ҳукми ҳақида  Алий  Қорий  роҳматуллоҳи  алайҳнинг “Мишкатул масобиҳ” китобига ёзган “Мирқотул мафотиҳ” асаридан баъзи ҳадислар ва уларнинг шарҳларини келтирамиз.

Қалбга келадиган фикрлар агар ёмон, разил нарсаларга ундаса, у васваса бўлади. Агар яхшиликка ундаса у илҳом бўлади. Юқоридаги китобнинг биринчи фаслида келган ҳадис:

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Росулуллоҳ  соллаллоҳу  алайҳи васаллам: “Албатта, Аллоҳ таоло умматимдан қалблари васваса қиладиган нарсаларни авф этди, модомики, уни амалга оширмаса ёки гапирмаса.

Ҳадисдаги модомики уни қилмаса ёки гапирмаса дегани қалбидаги васваса қилинадиган нарса бўлсаю уни амалга оширмаса масалан, ноҳақ одам ўлдириш, зино, ўғирлик ва шунга ўхшашларни қалбга олиб келса, лекин уни қилмаса. Модомики, гапирмаса дегани у васваса тил орқали амалга ошириладиган ишлар, ҳақорат, куфрга олиб борувчи сўзлар бўлсаю уни айтмаса деган маънодадир. Бухорийнинг саҳиҳ китоблари шарҳи бўлган “Равза” китобининг муаллифи айтадики, агар у қалбда ўрнашса, бу сабабидан ҳисоб китоб қилинади. Юқоридаги ҳадис эса, ўша васваса қарор топмаса, шак-шубҳасиз авф қилинади деган маънога йўямиз. Чунки ўрнашмаган турли хил фикрлардан қутилиш бандани тоқатидаги нарса эмасдир.

Яна бир ҳадисда қалбдаги васвасалар ўта хатарли бўлсачи деган саволга жавоб беради:

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади.  Росулуллоҳ  соллаллоҳу  алайҳи васалламнинг саҳобаларидан бир нечалари Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб сўрадилар, биз қалбимизда шундай нарсаларни топдикки уни гапиришни катта нарса деб ҳисоблаймиз. У зот шундай нарса топаяпсиларми? – деди. Улар: “Ҳа”, дейишди. Шунда у зот ана ўша очиқ ойдин иймондир, деб марҳамат қилдилар.

Қалбимизга турли нарсалар келиб қолади деган жумлани Алий Қори роҳимаҳуллоҳ хунук нарсалар, масалан: Аллоҳни ким яратди, унинг кўриниши қанақа ва шунга ўхшаш ёмон сўзлар деб шарҳлайди.  Расулуллоҳ  соллаллоҳу алайҳи васалламнинг охирида ана шу очиқ ойдин иймондир деганларини, инсоннинг қалби Аллоҳни бирор нарсага ўхшатишдан ва баъзи куфрга олиб бориб қўядиган даражада инкор қилишдан холи эканини билдиради. Чунки кофир инсон Аллоҳни яратган махлуқотларига доимий ўхшатиб юради ва чиройли санайди. Энди ким уни ёмон деб, Аллоҳга лойиқ эмаслигини билиб, хунук санаса ана ўша ҳақиқий мўминдир. Бирор шубҳа қанчалик кучли бўлса ҳам уни тебрата олмайди. Баъзи уламолар наздида бунинг маъноси васваса бу иймоннинг белгисидир чунки ўғри ҳеч қачон бўм-бўш уйга кирмайди, деганлар.

Кейинги ҳадисда шунга ўхшаш васвасани кўринишларини Пайғамбаримиз  соллаллоҳу  алайҳи васаллам айтиб, ундан халос бўлиш йўлларини ҳам баён қилиб берганлар.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади,  Росулуллоҳ  соллаллоҳу  алайҳи васаллам Шайтон бирингизга келади ва буни ким яратди, буни ким яратди дейди охири Роббингни ким яратди, дейди. Кимга шу нарса етса, шайтондан паноҳ сўрасин ва тўхтасин.

Шарҳ: Иблис ёки унинг инсон ва жинлардан бўлган ёрдамчилари одам фарзандини чалкаштириш учун васваса қилади. Осмонни ким яратди, ерни ким яратди, дейди. Мақсади адаштириш, куфрга тушириш бўлади, шу зайлда савол бераверади, охири Роббинг ҳамма нарсани яратган зот бўлса, унинг ўзини ким яратган, дейди. Кимга шу нарса етса, Аллоҳ таолодан шайтонни кетказиш учун паноҳ сўрасин. Қуръони каримда шайтон ихлосли бандаларингни адаштира олмайман деган. Ҳадиси шарифларда ҳам келади “Яхшилик қилишга ҳам ёмонликдан қайтишга ҳам бирор куч қувват йўқ фақат Аллоҳнинг ёрдами билангина бордир”. Бандага хожасидан паноҳ сўраши вожиб бўлади. Шунда тили билан اعوذ بالله من الشيطان الرجيم (Аъузу биллаҳи минаш шайтонир рожийм)ни айтади, яъни қувилган шайтонни ёмонлигидан Аллоҳдан паноҳ сўрайди. Чунки Аллоҳ таоло ўз лутфи илоҳийси билан уни заиф ҳам хор ҳам қилдириб қўймайди. Шу сабабли шайтон эшик олдида очилишини кутиб турган, қачон очилса кирмоқчи бўладиган итга ўхшатилади. Шайтон ҳам қалб зикридан, Аллоҳдан паноҳ сўрамасдан ғофил бўлишини кутиб туради. Ҳадисни охирида “тўхтасин” дегани бу қалбига келган нарсалар ҳақида фикрлашни тарк қилсин ва бошқа нарса билан машғул бўлсин маъносидадир.

Иброҳим ТЕМИРОВ

Тошкент ислом институти талабаси 

IX асрдан бошлаб XIII асргача Мовароуннаҳр фиқҳ илми тараққиётининг энг муҳим марказларидан бирига айланиб, унинг худудида минглаб фақихлар ижод этганлар. Мовароуннаҳрлик ҳуқуқшунос олимлар ҳанафий мазҳабининг ривожи ва тарқалишини ўз олдиларига мақсад қилиб қўйиб, айримлари бу соҳада янги фанга асос солганлар.

 Ўрта Осиёлик фақиҳлар орасида юртдошимиз шайхул-ислом Бурҳониддин Марғиноний ўзига хос ўрин тутади. У ҳанафий мазҳабининг буюк вакили сифатида ушбу мазҳабни тарқатиш ва ривожлантириш учун ўзига хос ҳуқуқшунослик йўналишини ишлаб чиқди.

Буюк ватандошимиз Бурҳониддин Марғинонийнингноми бутун ислом дунёсида самимий меҳр-муҳаббат, катта ҳурмат-эътибор билан тилга олинади. Шарқнинг турли бурчакларида Бурҳониддин Марғинонийномини эшитмаган бирор кимса, унинг номи етмаган бирор жой бўлмаса керак.

Мусулмон дунёсини барча мадраса ва дорулфунунларида Бурҳониддин Марғинонийнинг “Ҳидоя” асари асосий дарслик, қўлланма, дастурул амал ҳисобланади. Давлат ва дин пешволари, жамият арбоблари, олиму уламолар Бурҳониддин Марғинонийнингасаридан ҳар қадамда истифода қилиб, унга таяниб иш тутадилар.

Бурҳониддин Марғинонийнингқолдирган илмий меросидан бутун дунё халқлари баҳраманд бўлиши мумкин. Алломанинг асарлари турли тилларга таржима қилиниб нашр этилмоқда. Дунё мамлакатларининг деярли барча кутубхоналарида ўқувчилар эътиборига ҳавола қилинган. Дунёнинг кўплаб кутубхоналарининг интернет сайтлари мавжуд бўлиб, улардан исталган тилдаги Бурҳониддин Марғинонийнингасарларини, айниқса, “Ҳидоя” асарини топиб ўрганиш мумкин. Ўзбекистонда ҳам алломанинг “Ҳидоя” асари ўзбек тилига таржима қилиниб халқ оммасига етказилмоқда.

Бурҳониддин Марғинонийнингқўлёзма асарлари ҳозирги вақтда дунё мамлакатларининг кутубхона фондларида сақланмоқда. Уларни кўриб ўрганиш учун ҳар бир одамнинг имконияти бор. Асарларнинг кўпчилигини электрон вариантлари мавжуд.

Ҳозирги кунда дунё кутубхоналарида сақланаётган Бурҳониддин Марғинонийнинг“Ҳидоя” асари қўлёзмаларининг бир нечтасини санаб ўтамиз:

Саудия Арабистонининг Макка шаҳридаги “Мактабату-л-Ҳарами-л-Маккий” кутубхонасида 201, 111, 354, 354, 77, 395,  “Марказу-л-Баҳси-л-Алами ва Иҳяу-т-туроси-л-ислом” кутубхонасида 440, “Маккату-л-Мукаррама” кутубхонасида 32, Тоиф шаҳридаги “Абдуллоҳ ибн Аббос” кутубхонасида 197/4, Жидда шаҳридаги “Марказий” кутубхонада 697, Макка шаҳридаги “Марказий” кутубхонада 4844, 1248, 1287, 1240 , Риёз шаҳридаги “Марказ ал-Файсал лил-буҳус ва ад-диросат ал-исломия ” кутуб хонасида 6336, Мадина шаҳридаги “Маҳмудия” кутубхонасида 1194, 1195, 1196, 1273, 1274, 1275,1276,1277, Саъуд қироллик университети кутубхонасида 217.4 рақамларда.

Суриянинг Ҳалаб шаҳридаги “Мактабату-л-авқоф” кутубхонасида 3516/2093, 620/2818, Дамашқ шаҳридаги “Ал-асумия” кутубхонасида 15-17/33[2], “Аз-зоҳирийя” кутубхонасида 11 дона.

Ирландиянинг Дублин шаҳридаги “Тастарбайди” кутубхонасида 3633/3, 4213/5, 4276, 4860/6,  рақамларда.

Германиянинг Берлин шаҳридаги “Давлат” кутубхонасида 4488, 4489, Мюнхен шаҳридаги “Мюнхен” кутубхонасида 268, 273 рақамларда.

Қувайтдаги “Дару-л-ватаний” кутубхонасида 126,  18003-1921, 4860, “Куллияту-л-адаб ва-л-махтутот” кутубхонасида 1233, 430 рақамларда.

Голландиянинг Лейдин шаҳридаги “Лейдин академия”  кутубхонасида 1800 рақамда.

Франциянинг Париж шаҳридаги “Ватан” кутубхонасида 842, 844 рақамларда.

Англиянинг Лондон шаҳридаги “Британия” кутубхонасида 85-86, 196-198, 211-217, Кембриж шаҳридаги “Кембриж” кутубхонасида 1216-1218  рақамларда.

АҚШнинг Барнстон шаҳридаги “Барнстон” кутубхонасида 1698-1700 , 236-238  рақамларда.

Италиянинг Болония шаҳридаги “Болония университити” кутубхонасида 160,  “Ватикан” кутубхонасида 1634, 1700/2 рақамларда.

Россиянинг Санкт-Петербург шаҳридаги “ Халқ” кутубхонасида 945, 1091-1094  рақамларда.

Жазоирдаги  “Жазоир миллий” кутубхонасида 985-986 рақамларда.

Тунисдаги Зайтуния уневерстетининг “Абдулия” кутубхонасида 267/4, 2444-2448, “Дару-л-кутуби-л-ватанийя” кутубхонасида 119 рақамларда.

Туркиянинг Истанбул шаҳридаги “Сулаймония” кутубхонасида 633-644,  “Қилич Али” кутубхонасида 633-644, “Салим оға” кутубхонасида 410-413 рақамларда.

Мисрнинг Қоҳира шаҳридаги “Худайвия” кутубхонасида 149/3, “Дару-л-кутуби-л-Мисрия”  кутубхонасида 471/1, “Азҳарийя” кутубхонасида 17 дона.

Покистоннинг Пешовар шаҳридаги “Пешовар” кутубхонасида 499, 500-504  рақамларда.

Ҳиндистоннинг Ҳайдаробод шаҳридаги “Асифийя” кутубхонасида 1074/2, 27, 274, Рампур шаҳридаги “Рампур”кутубхонасида 258/1, 259, Батна шаҳридаги “Худобахш” кутубхонасида 109/1, 1100-1104  рақамларда сақланмоқда.

Бирлашган Араб Амирликларининг Абу Даби шаҳридаги “Дару-л-кутуби-л-ватанийя” кутубхонасида 5/ 328/24 рақамларда.

Қатарнинг Доха шаҳридаги “Дар ал-кутуб Қатария” кутубхонасида 946, 947, 948, 949 рақамларда.

Швециянинг Уппсала шаҳридаги “Уппсала” кутубхонасида 174-175 рақамларда сақланмоқда.

Бурҳониддин Марғинонийнингҳаёт йўли, қолдирган бой илмий мероси бизнинг келажак авлод ёшларимиз учун катта ҳаёт мактаби вазифасини ўтайди. Ўзбекистон Республикаси биринчи Президенти И.А. Каримов таъкидлаганидек: Марғинонийнинг ўлмас мероси , хусусан, эллик етти бобдан иборат “Ҳидоя” (“Тўғри йўл”) деб номланган асари, мана саккиз асрдирки, мусулмон мамлакатларда энг нуфузли ва мукаммал ҳуқуқий манба сифатида эътироф этиб келинаётганлиги албатта бежиз эмас. 

Марғинонийга катта шуҳрат ва обрў келтирган бу асар ёзилганидан буён барча мусулмонлар учун дастурул амал бўлиб келмоқда. Бунга асосий сабаб асарда ақлий далиллар билан исботланган ҳуқуқий асослар ҳар тарафлама ва чуқур мазмунли ҳолда баён этилганлигидир.

Бунинг асосий сабаби – фақиҳнинг мазкур асарида мусулмонлар дуч келадиган долзарб ҳаётий масалаларни, инсоннинг бурч ва масъулиятларига тааллуқли муаммоларни инсонпарварлик, адолатпарварлик, улкан бағрикенглик, шу жумладан, диний бағрикенглик, воқеий ҳаёт шароитларини ҳисобга олган ҳолда ҳал қилиб берганлигидир. Бунга “Ҳидоя”да мусулмонлар ижтимоий-маиший ва маънавий-аҳлоқий ҳаётида ўта муҳим ўрин эгаллаган закот ва солиқ ҳақида чиқарган ҳукмлари диққатга сазовор. Асарнинг бошқа мавзуларида ҳам ислом ҳуқуқларини одилона кўрсатмалар берилган.  

Бурҳониддин Марғиноний ва у зотнинг “Ҳидоя” асарининг бутун ислом оламида ва бугунги барча ислом ўқув даргоҳларида тутган ўрни беқиёсдир. Бурҳониддин Марғинонийни танишлик биз ватандошларда миллий ғурур ва фахрни уйғотади. Ўтмишда ўтган аждодларга мос ва муносиб яшаш биз авлодларни илм сари ҳаракат қилишга ундайди.

Дарҳақиқат, келажак авлодни баркамол қилиб тарбиялашда ота-боболаримизнинг ҳаёти ва илмий фаолиятини ўрганиб, уларнинг илмий меросини таҳлил қилишимиз бизнинг олдимизда турган асосий вазифалардан бири ҳисобланади. Чунки, бизга қолдирилган маънавий меросни қанчалик ўрганар эканмиз, илмни нозик ва очилмаган қирраларини кашф этишимизга замин туғилади.

Саудия АрабистонидагиСаъуд қироллик университети кутубхонасида сақланаётгагн 334 қўлёзма асаридан лавҳа.

Ихтиёр Қушшақов

тадқиқотчи

Рамазон рўзаси Аллоҳ ўзининг мўмин бандаларига фарз қилган ва савобининг чегараси бўлмаган улуғ ибодатларидан бири. Ҳақиқий иймон эгалари Аллоҳнинг буйруқларидан бирор ҳикмат ёки фоида қидирмасдан, Аллоҳнинг буйруғи деб, адо этаверадилар. Рамазон рўзаси ҳам ана шундай адо этиладиган ибодатдир. Бироқ уламоларимиз мўминларнинг ушбу ибодатни адо этишга муҳаббатлари ва шижоатлари янада ошиши учун оят ва ҳадисларга асосланиб рўзанинг ҳикмат ва фоидаларини очиб беришга уринганлар. Қуйида улардан баъзиларини санаб ўтамиз.

Аввало рўза неъматнинг шукронасига василадир. Зеро рўза нафсни ейиш, ичиш ва жимоъдан тийиш ила амалга оширилади. Мазкур нарсалар энг улуғ неъматлардан ҳисобланади. Ушбу нарсалардан маълум муддат ўзини тийиб туриш, қадрини билдиради. Чунки неъматлар номаълум бўлиб, йўқотилганда билинади. Яъни инсон ўзига қанча нарсалар неъмат қилиб берилганини йўқотганда билади. Натижада инсонни неъматларга шукр қилишга ундайди. Чунки неъматларга шукр қилиш вожиб эканини ақл ҳам, шариат ҳам тақозо қилади. Аллоҳ таоло рўза оятида айни шу маънога ишора қилган: “... ва шукр қилишингиз учундир[1]”.

Иккичидан рўза тақвога энг муносиб василадир. Чунки нафс Аллоҳнинг розилигидан умид қилиб ва аламли азобидан қўрқиб ҳалол нарсалардан ўзини тийишга бўйинсиндими, ҳаром нарсалардан янада ўзини тийишга муносиб бўлади. Натижада рўза Аллоҳ ҳаром қилган нарсалардан  сақланишга сабаб бўлади. Аллоҳ ушбу маънога рўза оятнинг охирида ишора қилган: “... шояд (у сабабли) тақволи бўлсангиз[2]”.

Учинчидан рўза инсон рўза орқали истак хоҳишларига қаҳр кўрсатиб, шаҳватларини синдиришга эришади. Чунки нафс тўқ бўлса, шаҳватларни истаб қолади. Оч қолса, турли хоҳишларидан ўзини тия олади. Шу сабабдан ҳам Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам уйланишга имкони бўлмаган ёшларга: “Эй ёшлар жамоаси! Сизлардан ким никоҳланишга қодир бўлса уйлансин. Чунки никоҳ кўзни (ҳаромдан) тийувчи ва фаржни (зинодан) сақловчидир. Ким никоҳланишга қодир бўлмаса, рўзани лозим тутсин. Бу унинг учун бичилишдир[3]”, деб кўрсатма берганлар. Демак рўза кўплаб гуноҳлардан сақланишига восита бўлади. Чунки барча гуноҳларнинг бошида шаҳват туради.

Тўртинчидан рўза камбағалларга нисбатан раҳм-шафқат ҳиссини ўйғотади. Чунки рўзадор маълум бир муддат очлик аламини тортса, доимий ҳолатда оч азобини тортаётганларни эслайди. Натижада уларга нисбатан раҳм-шафқатли бўлиб, яхшилик қилишга шошади. Ушбу амали Аллоҳнинг ҳузурида гўзал ажрларга эга бўлишига ҳам сабаб бўлади.

Бешинчидан рўза сабабли шайтонга қаҳр кўрсатилади. Чунки шайтон инсонни адаштириб йўлдан оздиришда инсон шаҳватидан фойдаланади. Шаҳват эса, кўп ейиш ва ичиш орқали кучаяди. Шу сабабдан Пайғамбаримиз соллалоҳу алайҳи ва саллам: “Албатта, шайто Одам боласининг қон томирида юради. Унинг юардиган йўлларини очлик билан торайтиринглар[4]”, деб марҳамат қилганлар.

Олтинчидан рўза орқали инсон соғлиғини тиклаб олишга эришади. Рўзада инсоннинг ошқозон ва ҳазм қилиш аъзолари дам олади. Ошқозон яхши ҳазм бўлмай қолган таомлардан тозаланади. Бадан ортиқча намликдан халос бўлади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Рўза тутинглар соғлом бўласизлар[5]”, деб тавсия қилганлар. Араб табибларидан Ҳорис ибн Калда “Ошқозон касалликлар уйидир. Парҳез барча давонинг бошидир”, деган.

Бу санаб ўтилган ҳикматлар рўзанинг ожиз бандаларнинг ақли етган фоидаларидан мингдан, балки миллиондан бири. Аллоҳ ҳикмат эгаси бўлган зот.

Яна шуни айтишмиз мумкинки, Аллоҳ таоло ушбу ойнинг шарофати билан бандалар ризқларини кенг қилади. Яхшиликларини кўпайтириб турли адашишлардан узоқ қилади. Чунки бу ойда жаннат эшиклари очилади. Дўзах эшиклари танбаланади. Ашаддий жин ва шайтонлар кишанланади. Рамазон ойи умматнинг гўё баҳори. Ибодатлар учун мавсум. Хайрли амаллар учун мусобақа майдони. Мўмин учун бу ойдан афзал ой йўқ. Ушбу ойдаги солиҳ амалдан ортиғи йўқ. Бу ой ҳақли равишда мўмин учун ғанимат ойидир. Ибодатлар учун ғаниматдир. Зеро бу ойда намоз, закот ва бошқа хайрли амалларнинг ажрлари кўпайтириб берилади. Аллоҳнинг ҳузурида нафл ибодатлар фарз даражасида, фарз ибодатлар эса етмиш баробарида қабул қилинади.

“Диний фанлар” кафедраси

ўқитувчиси Ф.Жўраев.

[1] Бақара сураси 185-оят.

[2] Бақара сураси 184-оят.

[3] Имом Бухорий ва Муслим ибн Масъуддан ривоят қилганлар.

[4] Имом Бухорий ва Муслим София онамиздан ривоят қилганлар.

[5] Абу Нуъайм “Тиб” китобида Абу Ҳурайрадан ривоят қилган.

Аллоҳ таоло бизни бахтли, хурсанд ҳолда яшашимиз учун яратган. Қиладиган ибодатларимиз Аллоҳ таоло берадиган савобга, мукофотга асло мувофиқ кела олмайди.

Аллоҳ таоло шундай деган:

إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَاداً لِلْطَّاغِينَ مَآباً لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَاباً لَّا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْداً وَلَا شَرَاباً إِلَّا حَمِيماً وَغَسَّاقاً جَزَاء وِفَاقاً

“Албатта, жаҳаннам пойлаб турувчи эди. Туғёнга кетганларга қайтар жойдир. Улар унда замонлар бўйи қолувчилардир. Улар унда совуқни ҳам, шаробни ҳам татий олмаслар. Магар қайноқ сув ва йирингни (татирлар). Мувофиқ жазо ўлароқ” (Набаъ сураси, 21-26-оятлар).

“Мувофиқ жазо ўлароқ”. Яъни кофирларни, мунофиқларни, осийларни гуноҳига яраша, хатосига мувофиқ жазолайди. Ўзининг раҳмати ўлароқ уларни гуноҳларидан ортиқ даражада азобламайди.

Агар мукофот ҳам солиҳ амалларга мувофиқ бўлганида, ҳеч бир киши жаннатга киролмаган бўларди.

Аллоҳ таоло шундай деган:

إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازاً حَدَائِقَ وَأَعْنَاباً وَكَوَاعِبَ أَتْرَاباً وَكَأْساً دِهَاقاً لَّا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْواً وَلَا كِذَّاباً جَزَاء مِّن رَّبِّكَ عَطَاء حِسَاباً

“Албатта, тақводорларга ютуқ бордир: Боғ-роғлар, узумзорлар бордир. Ва янги бўйи етган бир хил ёшдаги қизлар бордир. Ва тўлдирилган қадаҳлар бордир. У ерда бекорчи гапларни ҳам, ёлғон гапларни ҳам эшитмаслар. Роббингдан мукофот, совға ҳисобидандир” (Набаъ сураси, 31-36-оятлар).

“Роббингдан мукофот, совға ҳисобидандир”. Яъни Аллоҳ таоло мўминларни қилган солиҳ амалларига мувофиқ эмас, балки, Ўзининг раҳмати ўлароқ, ҳадя, ато тарзида орттириб, кўпайтириб беради.

Хўш, нега агар мукофот солиҳ амалларга яраша берилганда, ҳеч ким жаннатга киролмаган бўларди? Бунга қуйидагича жавоб берамиз:

Аллоҳ таоло яна бир оятда бундай деган:

تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ

“Фаришталар ва Руҳ Унинг ҳузурига миқдори эллик минг йил бўлган кунда кўтариладир” (Маориж сураси, 4-оят).

Демак, агар инсон эллик минг йил яшаса, Аллоҳ таолонинг наздида унинг умри бир кун бўлади. Агар инсон юз йил яшаса, Аллоҳнинг наздида унинг умри бир ярим сония бўлади. Энди шу юз йиллик умрнинг учдан бири уйқу билан, яна бир қисми гўдаклик, болалик билан ўтса, қолган умри Аллоҳнинг наздида ярим сония бўлади. Боринг ана бир сония бўлсин. Демак, инсон юз йиллик умрини тўла сажда билан ўтказса ҳам Аллоҳнинг наздида бир ёки бир ярим сония сажда қилган бўлади. Бир сониялик сажда жаннатдек улкан мукофотга тенг бўла оладими?!

Аллоҳ таоло бандасининг ибодатига муҳтож эмас. Аммо банда қисқа умри давомида ибодат қилиб ўтса, унга абадий жаннатга кириш мукофоти берилади. Бу Аллоҳнинг фазлу марҳаматидир. Бу айтилганлардан маълум бўляптики, Аллоҳ таоло бизни бахтиёр қилиш учун яратган. Аллоҳ таоло жаннатни кенглиги осмонлар ва Ерча қилиб яратган. Қисқа умрида ибодат қилган бандаларига Ўзининг фазлидан кўп мукофот бериш учун жаннатни шундай қилиб яратди.

Доктор Али Мансур Каёлийнинг мавъизасидан

Нозимжон Иминжонов таржимаси