Биринчи сур чалиниши яқинлашганда, Аллоҳ таоло ипакдан ҳам мулойимроқ бўлган ёқимли шабада юборади. Ўша шабада қалбида заррача иймони бор кишига етиб бориб, унинг руҳини қабз қилади. Чунки қиёмат фақат инсонларнинг энг ёмонлари устида қоим бўлади.

Кейин Аллоҳ таоло Исрофил алайҳиссаломга биринчи сурни чалишни амр қилади. Шундан кейин Ер юзидаги барча тирик жон вафот этиб ерга йиқилади. Дунё шу ҳолатда қирқ йил туради. Барча нарса тупроқ остида бўлади. Аллоҳ таоло шундай деб марҳамат қилади:

وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْجِبَالِ فَقُلْ يَنْسِفُهَا رَبِّي نَسْفًا 

“(Эй, Муҳаммад!) Улар Сиздан тоғлар (қиёматда нима бўлиши) ҳақида сўрасалар, бас, айтинг: “Парвардигорим уларни (чанг-тўзон каби) сочиб юборур”.

فَيَذَرُهَا قَاعًا صَفْصَفًا 

“Сўнгра (Ерни) теп-текис қилиб қўяр”.

لَا تَرَى فِيهَا عِوَجًا وَلَا أَمْتًا 

“Унда на эгрилик (пастлик) ва на баландликни кўрасиз” (Тоҳа сураси, 105-107-оятлар).

Аллоҳ таоло бошқа оятларда бундай деб марҳамат қилган:

يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَالسَّمَوَاتُ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ 

“Бу Ер бошқа Ерга ва осмонлар (ўзга осмонларга) алмаштириладиган ҳамда (барча одамлар) ёлғиз ва ғолиб Аллоҳга рўбарў бўладиган Кунда (қиёматда интиқом олувчи)дир” (Иброҳим сураси, 48-оят).

Дунёда ҳеч ким қолмаганида, бу Ер бошқа Ерга ва осмонлар (ўзга осмонларга) алмаштириладиган Кунда Аллоҳ таоло (Ўзи билиб турса-да): “Эй ўлим фариштаси, халқлардан ким қолди?” деб сўрайди. Инсонлар вафот этган, жинлар вафот этган, фаришталар вафот этган бўлади.

Аллоҳ таолонинг:

كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ

“Ҳар бир жон ўлим (аччиғи)ни тотувчидир” (Оли Имрон сураси, 185) ояти нозил бўлганда, фаришталар “Биз нафслар эмасмиз, балки покиза руҳлармиз” деган эканлар. Шунда Аллоҳ таолонинг:

 كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ 

“(Ер) юзидаги барча мавжудот фонийдир” (Ар-Роҳман сураси, 26) ояти нозил бўлган. Шунда фаришталар: “Биз Ер аҳли эмасмиз. Биз осмонда яшовчилармиз” дейишган экан. Кейин Аллоҳ таолонинг:

كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

“Унинг “юзи”дан бошқа барча нарса ҳалок бўлувчидир. Ҳукм Уникидир ва (барчангиз) Унинг ҳузуригагина қайтарилурсиз” (Қасос сураси, 88) ояти нозил бўлганда, фаришталар Аллоҳга сажда қилган ҳолларида йиқилдилар ва “Боқийлик ёлғиз Уники бўлган Зот Покдир!” дедилар. Натижада фаришталар ҳам вафот этдилар. Ер юзидаги инсонлар, қушлар, осмондаги фаришталар ва барча жонзотлар вафот этдилар. Фақат Аллоҳ ва Унинг Ўзи хоҳлаган бандалари қолди.

Аллоҳ таоло (Ўзи билиб турса-да) ўлим фариштасидан: “Эй ўлим фариштаси, халқлардан ким қолди?” деб сўрайди”. Ўлим фариштаси: “Эй Раббим, фақат Жаброил, Микоил, Исрофил ва заиф, ожиз банданг бўлмиш мен ҳузурингдаман” дейди. Аллоҳ таоло ўлим фариштасига: “Ҳой ўлим фариштаси, Жаброилнинг руҳини қабз қил!” деб амр қилади. У Жаброилнинг руҳини қабз қилади.  

Аллоҳ таоло (Ўзи билиб турса-да) ўлим фариштасидан: “Эй ўлим фариштаси, халқлардан ким қолди?” деб сўрайди”. Ўлим фариштаси: “Эй Раббим, фақат Микоил, Исрофил ва заиф, ожиз банданг бўлмиш мен ҳузурингдаман” дейди. Аллоҳ таоло ўлим фариштасига: “Ҳой ўлим фариштаси, Микоилнинг руҳини қабз қил!” деб амр қилади. У Микоилнинг руҳини қабз қилади.  

Аллоҳ таоло ўлим фариштасига: “Ҳой ўлим фариштаси, Исрофилнинг руҳини қабз қил!” деб амр қилади. У Исрофилнинг руҳини қабз қилади.

Кейин Жаббор жалла жалалуҳу (Ўзи билиб турса-да) ўлим фариштасидан: “Эй ўлим фариштаси, халқлардан ким қолди?” деб сўрайди”. Ўлим фариштаси: “Бандаларингдан фақат заиф, ожиз банданг бўлмиш мен қолдим. Ҳузурингдаман” дейди. Шунда Аллоҳ таоло унга: “Вафот эт, ҳой ўлим фариштаси!” деб амр қилади. Ўлим фариштаси вафот этади. Вафот этаётган чоғида ўлим аччиғини тотади ва: “Иззатинг ва Жалолингга қасамки, агар ўлим мастлиги шунақа аччиқ ва оғир бўлишини билганимда, бандаларнинг жонларини олишни менга топширмаслигингни Сендан сўраган ва бу гапим учун афв этишингни ўтинган бўлардим” дейди. Шундай қилиб ўлим фариштаси ҳам вафот этади.

Кейин Аллоҳ таоло вайронага айланган дунёга назар солади. Қуёш ўраб қўйилган, юлдузлар ўз жойларидан тўкилган, тоғлар ўз жойларидан жилдирилган, денгизлар куйдирилган, осмон Ер устидан сидириб олинган, жаннат тақводорларга яқин қилинган, дўзах кофирлар учун қиздирилган.

Аллоҳ таоло бўм-бўш бўлиб қолган дунёга назар солади ва “Эй дунё, гулларинг қани, дарахтларинг қани, денгизларинг қани, қасрларинг қани, подшоҳлар қани, подшоҳларнинг ўғиллари қани, золимлар қани, золимларнинг ўғиллари қани, Менинг яхшилигимни кўриб, неъматимдан баҳраманд бўлиб, Мендан бошқага ибодат қилганлар қани?!” деб сўрайди.

Кейин Аллоҳ таоло:

لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ

“Бугун подшоҳлик кимникидир?” (деб сўраб Ўзи айтур:) “Воҳид (ягона) ва Қаҳҳор (ғолиб) Аллоҳникидир” (Ғофир сураси, 16-оят).

Мавъизалар асосида Нозимжон Иминжонов тайёрлади

ЎМИ Мабуот хизмати

Ислом олимларидан бири талабалари билан бирга қаёққадир кетаётган эди. Йўл бўйидаги уйларнинг биридан эр-хотиннинг бақир-чақир қилаётгани эшитилди. Устоз талабаларига юзланиб:

 – Одамлар нега бир-бирига ғазаб билан қичқиради?.. – деб сўради.

Талабалардан бири:

– Одам жаҳли чиққанда  бақиради-да, – деди. 

Шунда у муборак зот:

– Аммо жаҳлимизни чиқарган инсон шундоққина пешонамизда турган чоқда унга нега бақириб гапирамиз? Унга айтмоқчи бўлган гапларимизни пастроқ овозда айтишимиз ва сўзлашга катта куч сарфлашимиз мумкин бўла туриб нега бўғзимизни йиртадиган даражада катта куч сарфлаб бақирамиз? – деб яна сўради. 

Талабаларидан сас чиқмагач, ўзи тушунтира бошлади:

– Икки инсон бир-биридан ғазаблангани заҳоти уларнинг қалблари бир-биридан узоқлашади. Шундан кейин улар узоқ масофадан бир-бирига овози эшитилсин учун бақиришга мажбур бўладилар. Уларнинг ғазаби қанчалик кучайса, ўртадаги масофа ҳам шунча узоқлашиб бораверади ва улар янада қаттиқроқ бақириб гапиришга мажбур бўладилар.  

Хўп, икки инсон бир-бирини севса-чи, унда нима бўлади? Улар бақириш ўрнига мулойим оҳангда гаплашади. Чунки қалблари бир-бирига жуда ҳам яқиндир ёки орадаги масофанинг ўзи ҳам йўқдир.

Хўш, икки инсон бир-бирини жуда ҳам қаттиқ севса нима бўлади? У ҳолда уларга сўзлашишнинг кераги йўқ. Шунчаки шивирлашади, холос. Негаки, уларнинг қалби бир-бирига янада яқинлашгандир. Бора-бора уларнинг шивирлашига ҳам эҳтиёж қолмайди, бир-бирига қараб қўйсалар бас, шунинг ўзи етарли бўлади. Икки инсоннинг бир-бирига бўлган ҳақиқий севгисининг изҳори ана шудир.

Яна бир оздан сўнг талабаларига қарата бундай деди:

– Шундай экан, бирор сабаб билан баҳслашиб қолсангиз, қалбларингизнинг орасига масофа киришига йўл қўйманг. Орангизга масофа олиб кирадиган сўзлардан узоқ бўлинг, йўқса, сизларни узоқлаштириб юборади у.

Демишларки…

“Cабзавотчи бақирур, сарроф бақирмас,

Эскичи бақирур, антиқачи бақирмас...”

Фикри қийматли бўлган бақирмайди, бақирган ўйламайди, ўйламаган ғавғо қилади.

Сасимизни эмас, сўзимизни юксалтирайлик.

Раббим бизни гўзал сўзли, ҳикматли ва назокатли бандаларидан айласин, иншоаллоҳ!

Туркчадан Дамин ЖУМАҚУЛ таржима қилди.

ЎМИ Матбуот хизмати

Ислом – инсонни маънавий камолот сари етаклайдиган, унинг руҳиятини поклаб, қалбини сайқаллайдиган диндир. Қуръони карим ва ҳадиси шарифлар асрлар оша башарият дуч келаётган муаммоларнинг ечимини топишда муҳим манба бўлиб хизмат қилмоқда. Муқаддас динимизнинг ушбу икки мўътабар манбаси замирида яширинган ҳикматлар, ечимларни англаш англаш, улардан тўғри хулосалар чиқариш инсондан кенг дунёқараш, муайян билим ҳамда тафаккур талаб этади.

Ҳаммамиз ҳар куни, ҳар қадамда дуч келадиган, айрим ҳолларда тортишув, баҳс-мунозараларга ҳам сабаб бўладиган масалалардан бири, – бу, шубҳасиз, истеъмолчилар ҳуқуқларидир. Барчамиз – истеъмолчимиз. Шундай экан, истеъмолчи сифатида қандай ҳуқуқларга эгамиз? Мажбуриятларимиз нималардан иборат?

Ушбу масалага исломнинг муносабати хусусидаги баъзи саволлар билан ЎзА мухбири Толибжон Низомов Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Шайх Абдулазиз МАНСУР ҳазратларига мурожаат қилди:

– Ассалому алайкум, Шайх ҳазратлари! Муқаддас динимизда истеъмолчилар ҳуқуқлари тўғрисида нималар дейилган? Шулар ҳақида тўхталсангиз.

– Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм. Алҳамду лиллаҳи роббил оламийн, вассолату вассаламу ала ашрофил анбиёи вал мурсалийн. Аллоҳ таолога беадад шукрлар бўлсин. Сўнгги йилларда мамлакатимизда барча соҳаларда жуда катта ўзгаришлар, улкан ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Айниқса, диний ва миллий қадриятларимизга давлат томонидан қаратилаётган алоҳида эътибор ҳаммани бирдек хушнуд этмоқда.

Ана шундай ижобий ўзгаришлардан бири бугунги суҳбатимиз мавзуси – истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўлиб, бу борада кўплаб хайрли ишлар амалга оширилаётирки, бу муқаддас динимиз кўрсатмаларига ҳамоҳангдир. Динимизнинг асосий манбаи – Қуръони каримда ҳам айни масалага оид бир неча оятлар бор. Улар бандаларни ўзаро муносабатларда, савдо-сотиқ ва тижорат ишларида ҳалол ҳамда пок бўлишга чақиради.

Бу дунёнинг ўткинчи бойликлари, ҳою ҳавас учун бир-бирини алдаш, инсонийликни унутиб, бировларнинг мол-мулкига кўз олайтириш ёки ботил йўллар билан бойликка ружу қўйиш динимизда қатъий тақиқланган.

Қуръони каримда: “(Эй инсонлар! Муомалада) вазнда адолат ўрнатингиз ва тарозида зиёнкорлик қилмангиз!” (ар-Раҳмон сураси, 9-оят).

Ислом дини таълимоти халқимизнинг онгу шуурига сингиб кетганки, бежизга ота-боболаримиз: “Бировнинг ҳақига хиёнат қилма”, дея ёшлигимиздан қулоғимизга қуймаган. Ҳалолликда, покликда жуда катта гап бор. Тарихга назар ташласак, Имом Бухорий, Имом Термизий, Алишер Навоийдек аждодларимизнинг буюк мутафаккир бўлиб етишиши замирида ҳалоллик, поклик мужассам, десак асло хато бўлмайди.

– Ҳазрат, баъзан бозорга тушсак сотувчилар мижозим бўлиб қолсин, деган мақсадда харидимизга 50-100 грамм қўшиб беради. Шу мумкинми?

– Шу ҳақда мендан жуда кўп сўрашади. Баъзан айрим кишилар: “Маҳсулот харид қилаётганимизда: “Мана, сизга оғирроқ қилиб беряпман”, деб мева ёки бошқа маҳсулотдан бир-икки дона тарозига қўшиб юборишади. Бу ҳалолми?, деб сўрашади Бу саволга уламоларимиз: “Йўқ, тарозини тўғри тортсин. Маҳсулотни тортиб бўлгандан сўнг: “Бу – мендан ҳадя”, деб қўшмоқчи бўлган нарсасини берсин!”, дейишади. Демак, агар ортиқча нарсасини тарозига қўйиб берса – ҳаром.

Эътибор беринг-а, уламолар бировнинг ҳақидан ҳазир бўлишга, ҳар бир нарсани рози-ризочилик билан олишга ўргатяпти.

“Бирор халқнинг турмуш тарзини билмоқчи бўлсанг, бозроларига боқ”, деган нақл бор. Бу нақл замирида икки нарса мужассам. Аввало, бозорлар тўкин-сочинликни ифодаловчи марказлардир. Шу билан бирга, бозорлар орқали ўша халқнинг ҳалоллиги ва поклиги, олижаноблигини билиб олиш мумкин.

Аллоҳ таоло бозорларда адолатни ўрнатиш учун алоҳида сура нозил қилган. Бу сура “Мутаффифун” – “уриб қолувчилар” деган маънони англатади. Яъни тарози ва ўлчовдан уриб қолиб, харидор ҳақига хиёнат қилувчилар ҳақида.

Қуръони каримда: “(Савдо-сотиқда ўлчов ва тарозидан) уриб қолувчи кимсалар ҳолига вой! Улар одамлардан (бирор нарсани) ўлчаб олган вақтларида тўла қилиб оладиган, уларга ўлчаб ёки тортиб берган вақтларида эса уриб қоладиган кимсалардир” (Мутаффифун сураси, 1–3-оятлар).

Оятда “ҳолига вой” дея таъкидланган тоифадаги одамларга бу дунёда ҳам, охиратда ҳам жуда катта жазо борлигини унутмаслик керак.

Пайғамбаримиз Муҳаммад (алайҳиссалом) “Мутаффифун” сураси нозил бўлганидан сўнг бозорга бориб, барча одамларни ўзларига қаратиб мазкур оятларни баланд овозда ўқиб берганлар. Муфассирлар айтишадики, шундан бери имони бутун, виждони бор савдогар тижоратига асло ёлғон ва хиёнат аралаштирмайди.

“Сиҳоҳи ситта”, яъни “Олти ишончли тўплам” ҳадис китобларида (булар сафи яна кенгайиб, 9 та бўлди) ҳам савдо-сотиқа оид саҳиҳ ҳадислар бор. Фиқҳ – ислом ҳуқуқшунослигига оид асарларда ҳам алоҳида бир боб (байъ) борки, у тўлиғича савдо-сотиққа бағишланган.

– Истеъмолчи сифатида менга жуда қизиқ туюлади: ҳар гал рўзғорга ул-бул харид қилиш мақсадида бозорга борсам, сотувчи ҳали “почин” қилмаган бўлса, маҳсулотни арзонроққа сотиб, олган пулини маҳсулот устига “уриб-уриб” қўяди. Шу иш жоизми?

– Тилимизга жуда кўп хорижий сўзлар кириб қолганки, улар ишлатилавериб ўзбекчалашиб кетгандек, гўё. Шулардан бири, сиз айтганингиздек, “почин” сўзидир. Асли “починять” бўлган бу сўзнинг ўзбек тилида жуда ҳам чиройли эквиваленти бор – “байъ бойлаш”. Қандай чиройли-а! Шундай сўзларни истеъмолга киритишимиз керак.

Агар сотувчи ҳали “баъй бойламаган” бўлса, у билан тортишиб, маҳсулотини арзонроқ олишда ҳеч қандай монелик йўқ. Лекин олинган пулни маҳсулотларнинг устига уриб қўйиш иримдан бошқа нарса эмас. Динимиз эса ирим-сиримни қаттиқ қоралайди.

– Ҳазрат, тўғри айтдингиз. Баъзида шундай ҳолатларни кузатамизки, айрим одамлар ўзи фойдаланган электр энергияси, табиий газ ёки сувнинг пулини тўлашдан бош тортади. Яна шундайлар ҳам борки, улар ҳисоблагичларни орқага айлантирмоқчи бўлишади. Динимизда шу ҳақда ҳам бирор ечим борми?

– Инсонларнинг бир-бирида ҳақи бўлади: қарз, олди-берди, омонат ва ҳоказо. Динимизда қарз ва омонатни ўз вақтида, зарар етказмасдан эгасига қайтариш таъкидланган. Шунга ўхшаш давлатнинг ўз фуқароларида ҳақи бўлади. Масалан, давлат томонидан етказиб берилаётган электр энергия, табиий, газ, ичимлик суви ва бошқа маҳсулотларнинг ҳақини ўз вақтида тўлаб бориш зарур. Чунончи, бу ҳам худди бировнинг ҳақига риоя қилгандек гап. Унутмаслигимиз керакки, биз тўлаётган маблағлар аслида халқнинг ҳақи. Демак, биз унга хиёнат қилмаслигимиз керак. Фойдаланган маҳсулотларимизнинг ҳаққини ўз вақтида тўлаб, юзимиз ёруғ бўлиб юрайлик.

– Мазмунли суҳбатингиз учун ташаккур!

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати