Нафс нима?

Инсонни имтиҳон қилиш учун яратилган нафс мусулмон бўлмаганларда аммора, мусулмонларда лаввома, ва мулҳима, ишончи камолга етгандан сўнг мутмаинна, Аллоҳдан рози бўлганда розия, Аллоҳ бандадан рози  бўлганда марзия ва софия даражаларига юксалади.

Нафс – инсонга унинг камолга етишмоғи учун берилган восита. Агар нафс берилмаганида эди, инсон фариштага ўхшаб бир мақомда қолар, унда юксалиш ёки қуйига тушиш ҳодисалари бўлмас эди. Шу сабабдан Аллоҳ таоло Зарийат сурасининг 56-оятида:

وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ

“Жин ва инсонни фақат Менга ибодат қилиш учунгина яратдим”, деб хитоб қилган.

Ушбу ояти каримада фаришталар ва ҳайвонларнинг тилга олинмагани уларнинг имтиҳон этилмаслигини билдиради.

Энди нафснинг етти даражасини ўрганишга ҳаракат қилиб кўрамиз:
1. Нафси аммора: Нафси бу мақомда бўлган кимса Ҳақни инкор этади, ҳар доим ёмон ишларни қилишни режалаштириб юради. Нафси аммора – кофирлар ва мунофиқларнинг нафси. Аммора босқичи нафснинг зулматдаги босқичидирки, у босқич фақат тубан ахлоқ манбаидир. Юсуф сурасининг 53-оятида:

وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّيَ إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَّحِيمٌ

“Ва ўз нафсимни оқламайман. Албатта, нафс, агар Раббим раҳм қилмаса, ёмонликка кўп ундовчидир. Албатта, Раббим мағфиратли ва билгувчидир», деди”, дейилади.

Бу босқичда бўлган кимсаларда васваса бўлмайди, улар жаҳаннамдан қўрқмайди. Бу тоифа Аллоҳ таолодан бошқа ҳамма нарсадан қўрқади. Энг қаттиқ қўрқадигани ва нафратланадигани ўлимдир. Уларнинг севгилари ҳам нафслари учундир. 2. Нафси лавомма: Пушаймон бўлиб ўзини маломат қилган нафс демакдир. У нур ва зулмат юзма-юз бўлган нафсдирки, Қуръони каримда:

وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ

“Ва маломатчи нафс билан қасам” дейилган (Қиёмат, 2).

Нафси бу ҳолатда бўлган кишиларда оз бўлса-да, охиротда ҳисоб бериш ваҳимаси бор. Бундай одамлар гоҳ мусулмоннинг, гоҳ мункирнинг ишини қилиб юради. Бу – мусулмонларнинг катта гуноҳ қилганларининг нафси. Уларда ҳам ўлимдан қўрқиш кўп, ҳисоб беришдан қўрқиш туйғуси жуда оздир.

3. Нафси мулҳима:Асрор (сирлар) мақоми бўлиб, нафси натиқа бу мақомда мулҳимадир. Қуръони каримда:

فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا

“Бас, у(нафс)га фужурини ва тақвосини билдирди”, дейилган (Шамс, 8).

Нафси бу мақомда бўлганлар солиҳлардир. Улар ўлимдан қўрқади, ҳисоб беришнинг оғирлигидан янада қаттиқроқ қўрқади. Улар ҳалол ва ҳаромга диққатли бўлган кишилардир.  

4. Нафси мутмаинна:Етуклик мақоми бўлиб, нафси натиқа бу мақомда мутмаиннадир. Бу мақомда  банда нафсининг ҳою ҳавасларини жиловлаб олиб, уни сокинлаштирган бўлади. Қуръони каримда Аллоҳ таоло марҳамат қилиб:

يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ

“Эй хотиржам нафс!” дейди (Фажр, 27).

5. Нафси розия:Вуслат (қовушмоқ) мақоми бўлиб, нафси натиқа бу мақомда розия номини олади. Қуръони каримда:

ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً

“Раббингга сен Ундан, У сендан рози бўлган ҳолингда қайт!” деб амр қилинади (Фажр, 28).

Бу мақомда ҳали Аллоҳ таоло нафсдан рози бўлгани йўқ, фақат нафс Аллоҳдан рози бўлгандир.

6. Нафси марзия:Феълларнинг тажаллий этиш мақоми бўлиб, нафси натиқа бу мақомда марзия отини олади. Қуръони каримда:

يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ

ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً

“Эй хотиржам нафс! Роббингга сен Ундан, У сендан рози бўлган ҳолингда қайт!” деб амр қилган (Фажр, 27-28).

Ана шу мақом бандалар етиша оладиган энг юксак мартаба, бу даражага етган қуллар фақат пайғамбарлик рутбасига ета олмайдилар, холос.  Бу мақом илоҳий исм ва сифат нурларининг тажаллийси чақмоқ каби чақнаб  ғойиб бўлиб турадиган мақомдир. Бу мартабада нафс Аллоҳ таолоданг рози, Аллоҳ таоло ҳам нафсдан розидир.

Бу мартабанинг буюкларига ўлим йўқлик эмас, вуслат, шаби аруз-никоҳ кечасидир. 

7. Нафси комила ёки софия:Бу нафс пайғамбарларнинг, улуғ авлиёларнинг ва хосларнинг нафси бўлиб, нафси натиқа бу мақомда софия номини олади. Бу мартабада бўлган буюкларнинг кўнглида Зоти илоҳийнинг нурлари чақмоқ каби чақнаб туради ва сўнмайди, ҳар дамда тажаллий этиб туради...

Қуръони каримда Аллоҳ таоло:

وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَإِن تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلَى حِمْلِهَا لَا يُحْمَلْ مِنْهُ شَيْءٌ وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى إِنَّمَا تُنذِرُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالغَيْبِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَمَن تَزَكَّى فَإِنَّمَا يَتَزَكَّى لِنَفْسِهِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ

“Ўзи юкли жон ўзга жоннинг юкини кўтара олмас. Юки оғир жон ўз юкига (бошқани) чақирса-да, ундан ҳеч бир нарса кўтарилмас. Гарчи (чақирилган) қариндош бўлса ҳам. Сен фақат ғайбдаги Раббиларидан қўрқадиган ва намозни тўкис адо этганларни огоҳлантирурсан. Ким покланса, Ўзи учун покланур. Қайтиш Аллоҳгадир. (Қиёмат кунида гуноҳи кўп жон уни енгиллатиш мақсадида энг яқин қариндошини ёрдамга чақирса ҳам, унинг гуноҳидан бирор нарса кўтарилмайди. Чунки яқин қариндошнинг ўзи юкини кўтара олмай хуноб бўлаётган бўлади. Кофир ҳам, мўмин ҳам фақат Аллоҳга қайтади. Бошқага эмас. Ана ўшанда Аллоҳ таоло ўзи билиб ҳисоб-китоб қилади. Кофир ва осий жазосини, мўмин-мусулмон мукофотини олади)”, деб амр қилган (Фотир, 18).

Нафснинг тарбияси

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадиси шарифларидан бирида айтиладики,  Аллоҳ таоло нафсни яратганидан сўнг нафсдан:

– Мен кимман? – деб сўради.

– Мен кимман? – деб жавоб берди. Бу жавобни эшитган Аллоҳ таоло фаришталарга амр қилди, улар нафсга бир йил азоб бердилар. Нафс шундан кейин ҳам айни саволга айни жавобни берганидан кейин Аллоҳ таоло нафсни бир йил оч қўйди. Ундан сўнг нафсдан: 

– Мен кимман? – деб сўраганда нафс:

– Сен Сендан бошқа илоҳ бўлмаган зотсан, – деб жавоб берди. Шундай қилиб, нафс очликка чидай олмаганидан Раббини таниди. 

Буюк мутасаввуф имом Раббоний ҳазратлариги кўра, бу ерда айтилган очликдан мурод баъзи жоҳил мутасаввуфлар тушунтирганидек фақат емак-ичмоқдан қисиб қўйиш эмас, зотан, ҳинду ва буддавий роҳиблари ҳам узоқ муддат сувсиз ва очликка тоқат қила олади, Аммо улар бундан фақат нафсининг сафосига эриша олади, холос. Ҳазрати Имом “Мактубот”ида нафсни оч қўймоқ нима эканини қуйидагича тушунтиради: “Нафснинг истаганларини қилмаслик, истамаганларини қилиш, нафсни мағлуб этишнинг энг қулай йўли эса суннатга уйғун яшамоқ ва  қалбни мосуводан (махлуқот севгисидан) пок тутмоқдир”.

Дамин ЖУМАҚУЛ тайёрлади.

ЎМИ Матбуот хизмати

Фото: UzReport.news

Евроосиё ва Россия бўйича америкалик эксперт Стивен Фредерик Старр Марказий Осиё ва Афғонистон ўртасидаги муносабатлар ҳамда Ўзбекистон президентининг тинчликпарвар ташаббуси ҳақидаги фикрлари билан бўлишди. UzReport'да америкалик таҳлилчи билан шу мавзудаги қизиқ интервью тақдим этилди. 

Эксперт Афғонистондаги муаммолар фавқулодда оғир эканини тан олиш кераклигини қайд этди. "Бироқ фақат деразадан қараган билан иш битмайди, бу хавфли ва муваффақиятсиз. Олдинга қараш керак. Менинг фикримча, президентингиз Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуси - Жанубга мурожаат - бугунги жаҳон саҳнидаги энг асосий қадамлардан биридир", - дейди у  ва нима учун шундай эканига изоҳ беради. 

1. Сув. Сизнинг минтақангизда сув жуда муҳим аҳамиятга эга. Афғонистон ҳам сувга доир барча муҳокамаларда иштирок этиши зарур. 

2. Транспорт. Янги темир йўл йўналишингиз Афғонистон ҳукумати учун жуда муҳим, албатта. 

Гап шундаки, Ўзбекистон Афғонистоннинг иқтисодий ривожланишида муҳим роль ўйнай олади.  Мозори Шарифни олайлик. Бугун бу жуда жонли шаҳар. Шаҳар бошқа мамлакатлар пойтахтлари билан тўғридан-тўғри алоқада. Бу мўъжиза. У ерда сизларни ўзига биродар ҳисобловчи истеъдодли ишбилармонлар бор. Бу нафақат Ўзбекистон, балки бутун Марказий Осиё учун катта йўналишдир. 

Мен Қозоғистонда жуда кўп афғонларнинг таълим олаётганини завқ билан кузатаман. Қирғизлар ҳали бу йўналишда ўз имкониятларини излашмоқда. Туркманларнинг улкан лойиҳаси ҳам муайян вақт ичида амалга ошади, яъни шу кунгача минтақадаги ҳар бир мамлакат "бир қўшиқни алоҳида куйлаган". Энди эса Ўзбекистоннинг ташаббуси билан "бу қўшиқни ҳар бирингиз алоҳида эмас, минтақа билан жўр бўлиб куйлаяпсиз". Бу катта "плюс"! 

- Тез орада Тошкент Афғонистон муаммолари бўйича муҳокамалар майдони сифатида иштирок этади. Ўзбекистон президентининг ушбу ташаббусини қандай баҳолайсиз? 

- Ижобий! Бу ҳамма учун фойдали. Бу ташаббус ижобий ва эҳтимол, амалий қадамларга олиб келиши шубҳасиз. Энг асосийси, бу коференцияни Марказий Осиёнинг ўзи тўплади. Ташаббус айнан сизнинг президентингиздан чиқиши фавқулодда муҳим аҳамиятга эга. Бу "Биз минтақавий муаммоларни ўзимиз ҳал қила оламиз", деган мазмундаги ташаббус. Катта ҳукуматларга ёрдам сўраб мурожаат қилишга ҳожат йўқ. Марказий Осиё ўз юзи, ўзининг истеъдодли кишилари, ўз тарихи ва қизиқишларига эга. Буларнинг бари ана шу конференцияда ўз аксини топишига ишонаман. Мен бу лойиҳага чуқур ҳурмат билан қарайман. Бу фақат Афғонистон учун эмас, бутун Марказий Осиё учун ҳам жуда зарур лойиҳа. 

- Афғонистонда тинчлик ўрнатиш учун фақат афғонларнинг хоҳиши етарли эмас. БМТ Хавфсизлик Кенгашининг доимий аъзолари ўртасидаги консенсус қанчалик аҳамиятга эга? 

- Бу алоҳида манфаатларнинг қўрқинчли қарама-қаршилигидир. Катта сиёсатдаги кўп нарсалар кўзга кўринмайди. Одамларга ўз ҳаёти билан яшашга имкон бериш керак. Ўйлайманки, вақти келиб улар ҳам Афғонистон ўз суверенитетига эга бўлиши яхши эканини тушуниб етишади. Шундай бўлса-да, Ўзбекистон ва Марказий Осиё ҳам жанубга мурожаат қилишнинг фақат бир йўлини эмас, бир неча йўналишини кўриб чиқиши керак. 

- Афғонистондаги вазият нормаллашуви учун яна қандай ишлар амалга оширилиши керак деб ўйлайсиз? 

- Фикримча, кўп мамлакатлардан, жумладан, бугунга қадар вазиятни кузатиб, ҳеч қандай фикр билдирмаган давлатларнинг фикрини ҳам ўрганиш керак. Масалан, Япония - иқтисодиёти жуда ривожланган мамлакат. Японлар анча камгап. Бироқ уларнинг шундай жараёнларда фаолроқ иштирок этиши мақсадга мувофиқ бўларди. Жанубий Корея ҳақида ҳам шундай дейиш мумкин. Ҳиндистон бу жараёнга қўшилган. Европаликлар ҳам фаоллашиши керак. Секин-асталик билан атрофдаги мамлакатлар билан ўзаро ҳамфикрлик юзага келиши керак. Бироқ ҳеч бир мамлакат назоратни қўлга олишга даъво қилиши керак эмас, ҳамма баравар ҳаракат қилиши керак. 

Афғонистонда савдо-сотиқ, транспорт алоқалари - барчаси азалдан мавжуд бўлган. Афғонистон ёшлари орасида истеъдодлилари талайгина. Шундай экан, имкон қадар секин-аста илк қадамларни амалга ошириш керак. Ишончим комилки, Афғонистонда фаровонлик даврини кўришга муваффақ бўламиз. Бугундан кутаётганларимиз кўп. Натижалар нафақат Афғонистон учун, балки бутун Марказий Осиё давлатлари учун ижобий бўлади. 

Марказий Осиё давлатларининг Афғонистон билан ҳамкорлиги минтақа иқтисодиёти ва маданиятининг бир қисмига айланади. Бу шубҳасиз. 

Мутлақо ишончим комилки, Шавкат Мирзиёевнинг ислоҳотлари ва ташаббуслари жаҳон саҳнида муҳим ва дадил қадамлар ҳисобланади. Биз ҳозир бу ҳақида китоб ёзяпмиз. У икки ойдан кейин нашрдан чиқади. Бу хорижий ўқувчилар учун жуда қизиқ китоб бўлади ва эҳтимол, сизларнинг ўқувчиларингиз учун ҳам. Нима учун биз бундай қиляпмиз? Биринчидан, янги президент қандай ислоҳотлар ўтказмоқда? Иккинчидан, савол билан юзланяпмиз, бу ислоҳотларнинг келажаги қандай? Бугунги жараёнларда ёш авлод вакиллари, билимли ёшлар фаол иштирок этишмоқда ва мана шу янги психология сезилмоқда. Минтақанинг янгича маданияти айнан улардан келиб чиқмоқда. Мен Тошкентдаги воқеаларни катта қизиқиш билан кузатяпман.

Манба: kun.uz

Россиянинг Кемерово шаҳридаги “Зимняя вишня” савдо-кўнгилочар марказида кеча, 25 март куни ёнғин юз берган эди. Ёнғинда ҳалок бўлганлар сони 37 нафарга етгани хабар қилинди. Бу ҳақда ўт ўчириш тезкор штабига асосланиб “ТАСС” ахборот агентлиги хабар берди. 

Аввалроқ ёнғин оқибатида 7 киши ҳалок бўлгани, жабрланганлар сони 43 нафарни ташкил қилаётгани, бедарак йўқолганлар 69 нафар экани маълум қилинганди. 

Ёнғин марказнинг 4-қаватида бошланган. Ёнаётган бинодан 20 киши қутқарилган, 100 киши эвакуация қилинган. Савдо маркази 2013 йилда очилган бўлиб, унинг умумий ҳудуди 23 минг квадрат метрни ташкил қилган.

ЎМИ Матбуот хизмати