Ҳар замон ва маконда ўзига яраша тараққиёт ва имкониятлар эшиги очилгани ҳеч кимга сир эмас.

Юртимиз истиқлолга эришгач бир қанча ривожланиш ва тамаддунларга эркин ва олға қадамлар ташланди. Ўзбекистон бошқа мамлакатларга нисбатан сиёсий-иқтисодий соҳаларда, айниқса, таълим соҳасида силжишларга эришди. Албатта, бунинг дастлабки сабабчиси, қонун устуворлиги натижасида экани ойдек равшан. Шу билан бирга юртимиз бўйлаб ёш авлодни соғ-саломат вояга етиб, диний-дунёвий билимларни пухта ўзлаштириши учун бир қанча қонун ва қарорлар қабул қилиниб, уларни амалда қўллаб келинмоқда. Хусусан, юртбошимиз ўзларининг бир неча чиқишларида ҳам келажак ёш авлод ҳақида қайғуришлари бунинг яққол далилидир.

Ҳозирда бутун дунё бўйлаб ташвишга солаётган гиёҳвандлик ва унга боғлиқ бўлган зарарли кушандалар юртимизнинг айрим ёшларини ҳам ўз домига тортқилаётгани матбуот ва зангори экранларда огоҳлантириб ўтилмоқда. Хўш, бу ҳақда қабул қилинган қонунлар қатори Ислом динида қандай кўрсатма ва ҳукмлар мавжуд экани ҳақида атрофлича тўхталиб ўтамиз.

Авваломбор, динимиз ўз номи билан “тинчлик ва саломатлик” дини бўлиб, ҳар бир тоат-ибодатини поклик ила бошлашга буюрган. Масалан: намозга чорланган киши таҳоратли бўлиши ва ҳаж ибодатини бажарадиган киши эса ғусл ила эҳром кийиши лозимдир. Жума ва икки ҳайит байрамида ҳам шу каби покланиб инсонлар билан юзланишга чорланган. Ислом дини тоат-ибодатлардан ташқари ҳам киши жамият ичида мулоқот ва муомала қилганда озода ва пок бўлишига катта эътибор қаратган. Киши шу зайлда ҳаёт кечиришининг ўзи улкан савоб ва мукофотга сабаб бўлади. Инсон томонидан содир бўлган азият ва шу каби нохушликлар теварак атрофимиздаги кишилардан ташқари бошқа мавжудотларга ҳам таъсири борлиги таъкидлаб ўтилган.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳу айтадилар: Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “.........Инсон боласи азият топган нарсадан фаришталар ҳам азият чекади”.

Ушбу ҳадиси шариф масжидга пиёз ва саримсоқ истеъмол қилиб кирган киши ҳақида келтирилгани барча ҳадисга доир  китобларда тафсилоти келган. Кишининг ҳаётига салбий таъсир қиладиган нарсани истеъмол қилиш ёмонроқ бўлиши билан бирга, оила, хонадон ва юртнинг файз-баракасини кетишига сабаб бўлмайди деб ҳеч ким айта олмайди.

Қаранки, баъзи кишиларнинг озгина ўткинчи роҳатини деб теварак атрофдаги инсонлардан ташқари сизу-бизга барака тилаб турган фаришталар ҳам азият чекар экан.

Ислом дини ҳар бир шахснинг моли, жони, ақли, дини ва наслини ҳар қандай зарарлардан тўла қонли ҳимоя қилган ва уларга қарши амал қўллаш ёки истеъмол қилишни мутлақ ҲАРОМ санаган.     

Ҳозирда аср вабоси қаторида биринчилардан бўлган ичиш ёки чекиш орқали заҳри қотил бўлиб турган зарарли кушандалар биргина истеъмол қилаётган киши ўз оиласига эмас, балки, бир авлод ёҳуд бир халққа зарарли эканини ёддан чиқармаслик даркор. Гиёҳвандлик ва шу каби маст қилувчи омилларни биргина ҳадиси шарифда: “Ҳар бир маст қилувчи ҳаромдир”, деб қайдлаб ўтилган.

Бу каби нарсаларни истеъмол қилаётган кишиларнинг ўзидан ҳам фойда ва зарари ҳақида сўралса, улар зарарини саноқсиз эканини санаб ўтишади. Шундай экан бу каби ҳолат гирдобидагиларни тўғри йўлга йўллаш ва уларга панд-насиҳат ила маслаҳатлар бериш биз умматнинг зиммамиздаги бурч ҳисобланади. Шу аснода бир нарсани айтиб ўтиш даркорки, бу каби ҳар қандай зарар ва азиятдан чиқиш йўллари ва уларнинг олдини олиш бир неча омиллар билан қўлга киритилади:

Фойдали ишлар билан машғул бўлиш;

Салоҳиятли тенгдош билан доим бирга бўлиш;

Истеъмол қилаётган нарсасини қай даражада зарарли эканини тўлиқ тушуниш;

Ҳаёт ва турмуш тарзини буткул ўзгартириш ва шунингдек олдинги ҳолни ёдга соладиган бирор нарсани қолдирмаслик. Хусусан, спорт ва шу каби соҳаларга алоҳида вақт ажратиш.

Аслида бу каби мавзуларга соатлаб тўхталиш ва маслаҳатлар бериш мумкин. Ушбу мақолада бунинг зарарларидан денгиздан томчисини билдирдик холос. Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, айрим ёмон амаллардан тийилиш учун киши ўзининг курашиши кифоя қилади. Бу каби иллатлардан халос бўлиш учун эса бутун оила ёҳуд бир мамлакат қарши чиқишига тўғри келади. Шунинг учун ёшларимизни бу каби разил одатлардан сақлаб қолиш ҳаммамизнинг бурчимиз ва қарзимиз ҳисобланади.

 Жалолиддин ҳожи домла Ҳамроқулов

 "Новза" жомеъ масжиди имом-хатиби

  Тошкент ислом институти кафедра мудири

Бугун юртимизда қўшалоқ байрам: муборак Рамазон ҳайитининг иккинчи куни ҳамда Матбуот ва оммавий ахборот воситалари ходимлари байрами.

Оммавий ахборот воситалари, аёнки, давлат тараққиёти ва жамият ҳаётида муҳим ўрин тутади. Бинобарин, тобора жадаллашаётган глобаллашув шароитида ҳаётимизнинг беҳад тезлашиб бораётгани давлат ва фуқаролар олдига  бир-биридан долзарб масалаларни кўндаланг қўяётган мураккаб даврда яшаяпмиз. Дунё миқёсида кечаётган рақобатларнинг йил сайин кескинлашиб бораётгани, манфаатлар тўқнашуви оқибатида келиб чиқаётган зиддиятлар, ахборот хуружларининг турлари ортиб  бормоқда. Бундай муракккаб вазиятда халқимизни доимо огоҳ бўлиб, ён-атрофда содир бўлаётган ҳар қандай воқеликка дахлдорлик туйғуси билан яшашга даъват этишда оммавий ахборот воситаларининг ўрни ва масъулияти каттадир.

“Журналистларимизнинг ҳаётга чуқур кириб бориши, жамиятимиздаги ижтимоий-сиёсий жараёнларни туб моҳияти ва аҳамияти, керак бўлса, мураккаблиги билан очиб бериш, тараққиётимиз йўлида тўсиқ бўлиб турган муаммоларни дадил кўтариб чиқиш, мавзуга холисона ва ҳаққоний ёндашиш каби мезонлар матбуотимизнинг ўзгармас қоидаси ва принципи бўлиб қолиши даркор”, деган эди Биринчи Президентимиз Ислом Каримов.

Муқаддас динимиз кўрсатмаларида ҳам бу касб ҳақида очиқ ифодалар учрамаса-да, лекин хабар тарқатиш, инсонларга қарата сўз айтиш одоблари баён этилган. Жумладан, Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирса, яхши сўзларни айтсин ёки жим турсин...” (Имом Муслим ривояти), дея ахборот тарқатувчиларни яхши сўзли бўлишга даъват этганлар.

Шунингдек, яна ўша зотдан ривоят қилинган бошқа бир ҳадисда: «Кишининг ҳар бир эшитган нарсасини гапирмоғи ёлғончи эканига кифоя қилади» (Имом Муслим ривояти), дея эшитган ёки тасодифан кўзи тушган нарсасини яхшилиб сўраб-суриштириб ўрганмасдан ёзиб эълон қилиб юборавериш қаламкашни ёлғончига айлантириб қўйишидан огоҳ этганлар.

Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев 15 июнь куни Тошкент шаҳрида бўлиб ўтган “Ижтимоий барқарорликни таъминлаш, муқаддас динимизнинг софлигини асраш – давр талаби” мавзусидаги анжуманда сўзлаган нутқида журналистларнинг машаққатли меҳнатларига ҳам тўхталиб, бу касб эгаларидан умумий гаплардан қочишни ҳам тавсия қилиб ўтди. Шунинг билан бирга, ўша нутқида юртбошимиз Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг “Ҳидоят” журнали ва “Ислом нури” ҳамда диний нашрларга имтиёзлар бериш зарурлигини таъкидлади. Бу эътибордан барча қалам аҳилларининг боши кўкка етди. 

Оммавий ахборот воситалари – жамият кўзгуси. Журналистлар эса ана шу кўзгуни тутиб турувчилардир. Бу кўп бора таъкидланган ибора. Ҳатто жадид боболаримиз нашр этган газеталаридан бирини “Ойина” деб ҳам атаган эди. Демак, кўзгуга қараган жамият ўзининг аксини яхши кўриши учун кўзгу тиниқ бўлиши керак. Кўзгунинг тиниқлиги не демак, бу, аввало, журналист қалбининг софлиги, имонининг мустаҳкамлиги, Ватанга, юртга садоқати; халққа, миллатга муҳаббатидир.

Эрталаб ишга келсак, ҳамкасбимиз Муҳтарама Улуғова: “Хонамга кирсам, телефон жиринглади, гўшакни олдим. Бир киши ҳаммамизни касб байрамимиз билан табриклади”, дейди.

Камтарона меҳнатимизга бўлган бу эътибордан ҳаммамиз севиндик. Байрам барча касбдошларимизга муборак бўлсин, азизлар!

Дамин ЖУМАҚУЛ

Шариатимизда Рамазон ойи рўзасидан бошқа вақтда ҳам рўза тутишга тарғиб қилинган. Зотан, Рамазон ойида рўза тутишлик фарз бўлса-да, ундан бошқа вақтда тутилган рўзалар нафл ҳисобланиб, соҳибига улкан ажр-мукофотларни кашф қилади. Лекин йилнинг беш кунида рўзадор бўлишликдан қайтарилганмиз. Улар: Рамазон ҳайити куни, қурбон ҳайити куни ва ташриқ кунлари(зулҳижжа ойининг 11-12 ва 13- кунлари)дир.

Йил давомида рўзадор бўлишга қизиқтирилган кунлар:

А. Ҳафта кунларининг душанба ва пайшанба кунидаги рўза;

Оиша розиялллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг одатлари душанба ва пайшанба кунилари рўза тутар эдилар” (Имом Термизий ривояти). Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:“Албатта бандаларнинг амаллари душанба ва пайшанба куни арз қилинади, менинг амалим арз қилинганда рўзадор ҳолда бўлишни яхши кўраман” деганлар (Имом Термизий ривояти).

Б. Арафа куни яъни Зулҳижжа ойининг 9- куни;

Абу Қатода розиялллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳдан умид қиламанки, Арафа кунининг рўзаси ундан олдинги сананинг ва ундан кейинги сананинг каффорати бўлади”, дедилар (Имом Термизий ривояти).

В. Оқ кунлар яъни ҳар ойнинг 13-14-ва 15-кунида рўза тутиш;

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг одатлари сафарда ҳам ҳазарда ҳам оқ кунларида рўза тутар эдилар”(Имом Насаий ривояти).

Булардан ташқари яна кўплаб тарғиб қилинган нафл рўзалар бор. Қизиқтирилган нафл рўзалар фазл ва ажрда бир-биридан фарқлидир.

Қуйида ана шундай рўзалардан бири Шаввол ойидан олти кунида рўза тутиш ва унинг фазли ҳақида баён қиламиз:

عَنْ أَبي أَيُّوبَ الأَنصَاريِّ - رضي الله عنه - أَنَّ رَسُولَ الله  - صلى الله عليه وسلم -  قال: مَنْ صَامَ رَمَضَانَ ثُمَّ أَتبَعَهُ سِتًّا مِنْ شَوَّالَ كَانَ كَصِيَامِ الدَّهرِ؛ رواه مسلم.

Абу Айюб Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким Рамазон рўзасини тутиб, сўнг унга Шаввол ойидан олти кун рўза қўшса, гўё бир йил рўза тутгандек бўлур”, дедилар (Имом Муслим ривояти).

وعَنْ ثوبانَ - رضي الله عنه - أَنَّ رَسُولَ الله  - صلى الله عليه وسلم -  قَالَ: صِيامُ رَمَضَانَ بِعَشرَةِ أَشْهُر، وصِيَامُ السِّتَّةِ أيَّامٍ بِشَهرَينِ فذَلك صِيَامُ السَّنَة.

وفي رِوايةٍ: مَنْ صَامَ سِتَّةَ أيَّامٍ بَعْدَ الفِطْرِ كَانَ تَمامَ السَّنة ﴿ مَنْ جَاءَ بِالحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا ﴾ رواهُ أحمدُ وابنُ ماجه.

Савбон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:  Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Рамозон рўзаси ўн ой рўзага тўғри келса, Шавволнинг олти куни икки ойга тўғри келади, натижада бу бир йил рўза бўлади”, дедилар. Бошқа ривоятда: “Ким фитрдан кейин олти кун рўза тутса, бир йил тўла рўза бўлади”, ояти каримада (Ким бир яхшиликни амалга оширса, унга ўша яхшиликнинг ўн баробари бўлур), деб зикр қилинган (Имом Аҳмад ва Ибн Можа ривояти).

Мазкур муборак баёнотдан куйидаги фойда ва ҳукмларни хулоса қилиш мумкин:

1. Шаввол ойидан олти кун рўза тутишнинг фазилати албатта, ким Рамозон рўзасига қўшимча қилиб, Шаввол рўзасини ҳам узлуксиз тутиб юрса, бир умр рўза тутгандек бўлади. Бу эса улкан фазл ва буюк амал ҳисобланади.
2. Буюк Аллоҳнинг бандаларига раҳмати бўлиб, бу Аллоҳ таоло томонидан бандаларининг озгина амалига кўп савоб ва улкан ажрлар ато этишидир.
3. Шаввол ойидан олти кун рўзасини тезлатиб тутиш мустаҳабдир. Яхшиликларда мусобақа қилишга амр бўлгани, бу рўза қолиб кетмаслиги ва кишини бошқа иш машғул қилиб қўймаслиги учун бу кундаги рўзани шошилиб тутиш муҳимдир.
4. Ушбу рўзани Шаввол ойининг аввали, ўртаси ёки охирида узлуксиз  ёки кун оралатиб тутиш дуруст бўлаверади. Мукаллаф ушбу рўзани хоҳлаган ҳолатда тутса ҳам Аллоҳ таоло ушбу амални қабул қилса, ваъда қилинган ажрга ҳақли бўлади.
5. Рамозондан қазоси бўлган киши биринчи қазосини кейин Шавволдан олти кун рўза тутади. Чунки ҳадисда Набий алайҳиссалом: “Ким рамазон рўзасини (тўла) тутиб,....”, деганлар. Зеро, зиммасида Рамазоннинг қазоси бўлган кишига нисбатан то у ўша қазосини тутгунига қадар рўза тутди, дейиш тўғри бўлмайди. Чунки инсон ўз зиммасини вожибдан холос қилиб олиши, мустаҳаб ишни қилишидан авло ҳисобланади.
6. Зеро, Ҳаким сифатли Аллоҳ таоло фарзларни нафл ибодатлардан олдин қилиб шариатга киритган. Шунингдек, уларнинг ортидан нафлларни келтирган. Буни намозлардаги тартибли суннатлар, Шаъбон ва Шаввол ойлари орасида Рамазон рўзасини шариатга киритиши мисолида ҳам кўриш мумкин.
7. Ушбу нафллар фарзларда кузатилган камчиликни тўлдиради. Чунки мукаллаф томонидан рўзасининг ажрини камайтириб қўядиган баъзи камчиликларга йўл қўйиши табий. Масалан, кўп гапириш, кўп қараш, кўп ейиш ва бошқа шу каби бирор камчилик содир этилган бўлиши мумкин. Шунинг учун бу нафл ибодатлар инсонга зийнат ва ибодатларини мукаммаллигига сабаб бўлади. Рамазон ойидан кейин келадиган Шаввол ойида олти кун нафл рўза тутишга тарғиб қилишда бундан бошқа яна бир қанча ҳикматлари ҳам бор. Муҳими инсон бу нафл ибодатларга ўзини одатлантиришидир.

Жалолиддин Ҳамроқулов

ТИИ “Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири,

 “Новза” жоме масжиди имом-хатиби