21 октябрь – Ўзбек тили байрами куни
Элларни, қайсики рўйи заминда кучлик бўлган, ўз айтарини ўтказадиган миллатларни жамлайликда тил хусусида бир гурунг қилайлик. Ҳар ким ўз тили ва унинг ҳозирги иқтидори ҳақида сўз айтса.
Аввал инглиз элига навбатни берсакда, қулоқ тутсак, у айтар: “Манинг тилим икки аср ошдики, оламни боғловчи, илмни чоғловчи, мағриб-у машриққа, ғариб-у бошлиққа урф бўлган подишо тилдир. Халқлар болаларида манинг тилимни ҳосил қилмоқ учун жаҳд қиладур, буни барча биладир, кўп гапирсам юк бўладир. Кимсаки, тилимни хор қилса, ўзи авом қоладир” дейдию гердайганча бошқаларга жим қулоқ солар.
Гални фаранги олиб дейди: “Тиллар салтанатида собиқ қироллигим ҳурматидан олам аҳли мани кўп эҳтиром қилгай. Зеро, манинг тилим фасоҳатидан, ҳам нафосатидан славян-у рус, Оврупаю Африко қувват олиб барака топганини биларсиз. Башар тилимни муҳаббат забони дея бугун кўнгил ҳисларини манингла изҳор қилар. Юртимда кимки тилимга беэътибордир, анинг рўзғорига мушкули бордир” дея у-да кеккайиш мақомин олгай.
Гермон ҳам қатордан қолмай дея сўз бошлар: “Асли Оврупанинг аксар ғолиб эллари манинг томирларимдан оби-ҳаёт сипқорган эрсада, бугун тилимнинг илм-у маърифат оламидан бўлак шижоати икки минг йилликнинг қаъридан сас беради, холос. Бироқ кимсаки Ватанимда она тилимга эгри келса, анинг қонунларим олдида ҳисоби қатъий бўлгай” деб, оғир ва мағрур жой олади.
“Оврупанинг кунчиқарида, Осиёнинг бари кенгликларида, айниқса, анинг юрак-бағрида манинг тилим мўътабар ва мукаррамдир. Аҳли оламга куч ва ғайрат, адабият, илм-у маърифат, борингки, кўп элларга маданиятнинг етишида русий тилим бели ҳамиша боғлидир. Юртимда икки юзга яқин элат истиқомат қилса-да, қатъиятимиз сабаб кимки тилимиздан ор қилса, кимсанинг жисм-у жони доғлидир”, деб ўрусиялик “оғамиз” сўз оладир.
Чин юртидан вакил айтар: “Таворихдан маълумки, бугун қайсики тил истеъмолдадир, анинг ўтмишида бир неча карра ислоҳ, ўзгаришлар қайта-қайтадир. Аммо манинг “Осмондан ерга тушган” тилим минг йилларки, ўз шамойилин аввалда қандай кечган эрса, шундай сақлаб, ислоҳлари тусланмаган ягона имлодадир. Тилимнинг ушбу фазилатидан олам аҳли қадимнинг асрорларин биздан излайдир. Чин тилимни ўрганиб битмоқ қанчалик мушкул эрса, андан мосуво бўлмоқ-да ғоят машаққатдир”.
Сиполик ила навбатни арабийга берсак: “Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм. Яккаю ягона ҳамда меҳрибон Оллоҳнинг иродаси ила бизнинг тилимиз Одам наслидан бўлганларнинг барчаси учун азиз ва мукаррам бўлган, барчамизни Ҳақ йўлига чорловчи, Парвардигори оламнинг биз осийларга нусрати бўлган Қуръони Карим нозил қилинган забондир. Бундан ортиқ тилимиз ва биз учун шараф йўқдир. Кимсаки, тилимиздан ғофилдур, юрар роҳи ботилдур” дея барчани сергак қиладир.
Ҳамма қатори сергак тортган, аммо бир чеккада ўтирган ўзбеким уфф тортган куйи сўз бошлайдир: “Манинг тилим туркий тиллар шодасида энг сара дурдир. Бироқ ушбу дурнинг қиймати бугун беқадр қолиб, ўлда-жўлдадир. Сабабин кўп ўйладик, законлар тетик, жойида, барчага баробар белгилаб берилган қоида, ҳар йили улуғ октябрда тил байрамин жар соламиз, афсуски на резултат бор, на фойда..!”
Барча жим қолдию, машваратнинг ҳади кўринди. Гапни индаллосини айтсак, барчанинг раҳми келдию, қўлидан нима ҳам келарди уларнинг ўзбекка мадад бўлгулик. Ахир, дарднинг ёнида шифоси ҳам бўлади. Буни кимдир билмас, кимдир билади.
Шу аснода мақоламизга устоз Алихонтўра Соғунийнинг ушбу сўзларини иқтибос қилсак: “Ҳозирги ўқимишлик, тушунган Ватан болаларимиз, агар миллий ҳислик бўлмас эканлар, улардан бизга, яъни ўз халқига фойда етиши ҳеч вақт мумкин эмасдир. Балки болта сопини ўзимиздан чиқаргандек, ёв қўлида туб илдизимиз билан кесиб қуритишга қурол бўладилар. У ҳолда эса ўзларидан умид этилган Ватан ўғилларининг қўллари билан Ватан аҳлларини кўмишга чуқур қазилади демакдир”.
Азизлар, биздан бир ўтинч: “Тил билган эл биладир”, “Тили азизнинг эли азиз” дейди халқимиз. Ўғилларимиз, қизларимизга ўз тилимизни аввал мукаммал ўқитайлик, ўргатайлик, Навоийни, Бедилни, Огаҳийни, Машрабни сиз мени тушунгандай англасинлар, тилимизда ўйласинлар, тилимизда сўйласинлар, ўзлик эшикларин очсинлар, оламга баралла ўзбекман деб айтсинлар. Сўнгра мағриб-у машриқ тилларини ўргатайлик, илм эшикларин очсинлар, юртга Берунийлар, Хоразмийлар, Фаробийлар, Фарғонийлар, Ибн Синолар қайтсинлар.
Ғ.Отажонов,
“Маърифат” тарғиботчилар жамияти
Хоразм вилояти ҳудудий бўлими
бош мутахассиси
