Фарғона вилояти бош имом-хатиби Убайдулла АБДУЛЛАЕВ билан суҳбат
– Ассалому алайкум, муҳтарам домла. Аксарият одамлар тушунчаси, тасаввурида диний соҳа ходими, умуман, мусулмон киши ўртаҳол ёки фақирроқ кўринишда жонланса керак. Чунки жамиятдаги айрим нопок йўл билан бойлик орттирувчи жоҳиллар бой бўлиш учун албатта қайсидир ҳаром ишга қўл уриш керак, ҳалол йўл билан бойиб бўлмайди, деб ўйлашади. Хўш, аслида динимизда бойлик ва фақирликка муносабат қандай? Шу ҳақда суҳбатлашсак.
– Ва алайкум ассалом ва раҳматуллоҳ. Айтиш керак, мавзу анча баҳсли, бу борада турли қарашлар бор. Баъзилар мусулмон одам фақирона ҳаёт кечириши, бой бўлишга интилмаслиги лозим. Чунки бойлик кишини ибодат ва яхши фазилатлардан тўсишга сабаб бўлади деса, бошқалар мусулмон киши бой бўлгани яхши, пайғамбарлардан ҳам, саҳобалар ҳамда бошқа салафи солиҳлардан ҳам кўплаб бой зотлар ўтган, дейишади. Яна бошқалари бойлик жаннатдан узоқлаштиради, фақирлик эса жаннатга яқинлаштиради, дейди.
Инсон ҳаёти машаққат, роҳат, бойлик ва фақирлик каби тўлқинлардан иборат. Бойлик ҳам Аллоҳ таолонинг бандасига берган инъомидир. Унинг шукрини ҳар бир инсон адо этиши керак. Бу эса берилган неъматни ҳалол ва пок ўринларга сарфлаш, закотини бериш, исрофга йўл қўймай, тежаб фойдаланиш билан бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай дуо қилар эдилар: “Эй Аллоҳим, мен Сендан манфаат берадиган илм, кенг ризқ ва қабул бўладиган амални сўрайман!” (Имом Аҳмад ривояти).
Ҳофиз ибн Асокир Абдуллоҳ ибн Масъуд ҳақида бундай ривоят қилади: «Абдуллоҳ ибн Масъуд вафот этиши арафасида бетоб бўлиб қолди. Усмон ибн Аффон унинг зиёратига келиб: “Нимадан шикоятинг бор?” деб сўради. Ибн Масъуд: “Гуноҳларимдан”, деди. Усмон ибн Аффон: “Нимани хоҳлайсан?” деб сўради. Ибн Масъуд: “Раббимнинг раҳматини”, деди. Усмон ибн Аффон: “Сенга табиб буюрайми?” деди. Ибн Масъуд: “Табиб (яъни, Аллоҳ) мени бетоб қилди”, деб жавоб берди. Усмон ибн Аффон: “У ҳолда сенга ҳадя буюртирайми?” деб сўради. “Унга ҳожатим йўқ”, деди Ибн Масъуд. Усмон ибн Аффон: “Сенда ҳожат бўлмаса, сендан кейин қизларингга қолади”, деди. Ибн Масъуд бунга жавобан: “Қизларимнинг камбағал бўлиб қолишларидан қўрқяпсанми? Мен уларга ҳар кеча Воқеа сурасини ўқишни буюрганман. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг: “Ким ҳар кечада Воқеа сурасини ўқиса, зинҳор қашшоқликка учрамайди”, деганларини эшитганман”, деб жавоб берди».
Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “Воқеа сураси бойлик (келтирувчи) сурадир. У (сура)ни ўқинглар ва фарзандларингизга ўргатинглар” (Ибн Мардавайҳ ривояти).
Аллоҳ таоло Бақара сурасининг 274-оятида бундай марҳамат қилади: «Мол (бойлик)ларини кечаю кундуз, пинҳонаю ошкора эҳсон қиладиган кишилар учун Парвардигорлари ҳузурида (махсус) мукофотлари муҳайёдир. Уларга (охиратда) хавф ҳам бўлмас ва улар ташвиш ҳам чекмаслар».
– Демак, динимиз кишини бой бўлишдан, балки қўлида давлати бор мўмин-мусулмон уни ғанимат билиб, ўткинчи лаззатлар учун эмас, балки дунё ва охиратига манфаатли ўринга сарфлашга чақириб, мол-мулк қадрига етмасликдан қайтарган...
– Шундай. Инсон қиёмат куни бошқа амалларидан сўралгани каби бойлигидан қандай фойдалангани ҳақида ҳисоб-китоб қилиниши огоҳлантирилган. Бундан шуни англаш мумкинки, бойликнинг энг асосий жиҳати эҳсон, садақа ва закот деган масалаларга ҳам бевосита боғлиқлиги кўринади. Ҳазрат Али розийаллоҳу анҳу: “Бирон-бир кимса оч қолса, қайсидир бойнинг хасислиги туфайли оч қолибди!” деганлар.
Аллоҳ таоло инсониятнинг ризқини ҳаммага ҳар хил қилиб берган-у, бандалар эҳсон, садақа ва закот орқали бир-бирларининг ҳолидан хабар олиб туришини шарт қилиб қўйган. Бу Аллоҳнинг ҳикматидир!
Парвардигор инсонларнинг баъзиларига бойлик ато этади, баъзиларига фақирликни юборади. Аллоҳ бир бойга кўп мулк берган бўлса, уни яхши кўрганидан эмас, балки унинг имонини синаш учун беради. Бир кимса камбағал бўлишини ирода этган бўлса, уни ёмон кўрганидан эмас, балки мана шу ҳолида ҳам шукрда давомли бўладими, деган буюк имтиҳон учун шуни хоҳлаган бўлади. Унутмаслик керак, бойлик ва фақирлик инсониятнинг ўлчови бўлмаган, балки бу ҳоллар синовнинг икки қутбидир. Кимдир бойлик билан синалади, кимдир фақирлик билан.
Имом Термизий ривоят қилган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳнинг наздида дунёнинг қадри пашшанинг қанотича ҳам эмаслигини айтиб: “Дунёнинг қадри Аллоҳнинг наздида пашшанинг қанотичалик қадрли бўлганида, кофирга бир томчи сув ҳам бермай қўярди!” деганлар (Имом Бухорий ривояти).
– Баъзан, ўқувчига бадиий йўсиндаги мисоллар ҳам яхши таъсир қилиб, тафаккури кенгайишига, мавзуга доир илмни эслаб қолишига сабаб бўлади...
– Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳудан келган ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қилганлар: “Кимнинг ташвиши охират бўлса, Аллоҳ унинг қалбида бойлик пайдо қилади ва хотирини жам этади. (Мол) дунё унга судралиб келади. Кимнинг ғами дунё бўлса, Аллоҳ унинг икки кўзи олдига фақирлигини келтиради, хаёлини паришон қилади ва унга (мол) дунёдан фақат ўзига тақдир қилинганигина келади” (Имом Термизий, Имом Ибн Можа ривояти).
Хулоса ўрнида айтиш лозимки, бойлик ё фақирлик кишининг Аллоҳга яқинлиги ё узоқлигига далолат қилмайди. Балки ҳар икки ҳолат ҳам Унинг имтиҳони. Асосий масала имон ва қаноатда. Имон қанча бақувват бўлса, киши қанчалик қаноат соҳиби бўлса, шунчалик буюк мақомларга эришади. Аллоҳ барчамизга кенг ва баракотли ризқ ато айлаб, унинг шукрини адо қилувчи солиҳ бандаларидан қилсин!
– Мазмунли суҳбатингиз учун ташаккур.
Абдулатиф АБДУЛЛАЕВ
суҳбатлашди
