“Улуғ инсон эдилар. Билими, меҳнатсеварлиги, камтаринлиги билан элимизда обрў топган эдилар. Бу бало бутун дунёга азоб олиб келди, қанча йўқотишлар бўлаяпти. Қўлимиздан келган ҳамма ҳаракатни қилдик. Лекин Аллоҳнинг иродаси экан. Илоҳим, жойлари жаннатда бўлсин. У кишини яхши ном билан эслаб, ишларини давом эттириб, руҳларини шод қилайлик”.
Шавкат МИРЗИЁЕВ,
Ўзбекистон Республикаси Президенти
Муқаддас Ислом дини дунёга ёйила бошлаганиданидан сўнг Ер юзининг турли бурчакларидан, айниқса, Марказий Осиё минтақасидан бу соҳада шундай улуғ алломалар етишиб чиқдики, уларнинг заҳматли изланишлари туфайли маънавий-маърифий соҳалардаги уйғонишлар инсоният ҳаётини тубдан янгилаб, ижобий томонга ўзгартириб юборишга хизмат қилди. Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Ер юзида уламолар худди еру сувнинг қоронғулигида йўл топишга ёрдам берувчи йўлчи юлдузга ўхшайди. Юлдузлар ғойиб бўлганда йўловчилар адаша бошлайдилар”, деган сўзлари Усмонхон Темирхон ўғли Алимов сингари кенг билимли, инсоний фазилатлари юксак уламоларнинг жамият ҳаётидаги ўрни нечоғли беқиёс эканини кўрсатади.
Усмонхон Алимов нақшбандийлик таълимотини ривожлантириб, тариқат аҳли вазифалари, подшоҳлар, амалдорлар билан муносабат қоидаларини баён қилган ҳолда уларни халққа яқинлаштириш мақсадини илгари сурган Саидаҳмад ибн Жалолиддин – Махдуми Аъзамнинг авлодларидан эдилар. Бир неча йиллар давомида Ўзбекистон мусулмонлари идорасига раислик қилган муфтий Усмонхон Алимовнинг ҳаёт йўли Муқаддас Қуръони Карим ва Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатларига мувофиқ кечгани барча мусулмонлар учун ибрат намунасидир.
Ислом динининг муқаддас китоби “Қуръони Карим” оятларидаги ҳар бир сўз, ифода, белгини нозик дид билан илғаб, уни халққа етказиб бера оладиган улуғ олимлар, уламолар йўлчи юлдузга ўхшайди. Алихонтўра Соғуний, Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф юз йиллар чегарасидаги диний бўшлиқларни тўлдириб турган бўлсалар, уларнинг ишини давом эттирган Усмонхон Алимовнинг ҳаёти ва фаолияти юртимиздаги кейинги йиллардаги ўзгаришларга, ислоҳотларга тўғри келади. Шу даврда Исломнинг бош китоби Қуръони Карим, балки Ҳадиси Шариф ҳамда фиқҳга доир ноёб асарлар ўзбек тилига ўгирилиб, халқимизга етказиб берилиши оммавийлик тусини олди.
Усмонхон Алимов 1950 йилда Самарқанд вилоятининг Иштихон туманида дунёга келди. Бу чоқда диний илмларга эътибор берилмас эди. Бошқаларни қўя туринг, ҳатто миллатдошларимизнинг аксрияти ҳам муқаддас динимизга оид қарашларни мавҳум чўпчаклардан ўзга нарса эмас, деган номақбул қарашларда дин пешволарига беписанд муомала-муносабат қилиш ҳоллари ҳам бот-бот учраб турарди. Шу сабабли, бўлғуси уламонинг юксак иқболи ҳақида у кезларда сўз очиш мушкул эди. Аммо оила муҳити, тўғри олиб борилган таълим-тарбия болалик кезларидаёқ Усмонхон Алимовнинг онгида ҳақ ва ноҳақлик, адолат ва адолатсизлик, ҳалол ва ҳаром тушунчаларини бир-биридан ажратиб олишга ўргатди. Табиатидаги ҳалимлик унинг илмга чанқоқлигини акс эттириб тургандек бўларди.
Марказий Осиёнинг азалдан диний савод чиқариш маркази сифатида юртимиздаги айрим ҳудудларда яширин ташкил қилинган ҳужралар ўша кезларда пинҳона ишларди. Қирғизистон, Қозоғистон ва Россиядан толиблар келиб сабоқ олишарди. Усмонхон Алимов эса бунақа жойларда эмас, Бухоро шаҳридаги машҳур Мир Араб мадрасасига бориб ўқишни орзу қиларди. 500 йиллик тарихга эга Мир Араб мадрасасининг нафақат шарқ ислом маънавияти, балки бутун жаҳон илм-маърифатига қўшган улкан ҳиссасини яхши билган Усмонхон Алимов орзуси ушалиб, бу даргоҳда таҳсил олиш унга насиб этди. Шаҳобиддин Маржоний, Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф, Оллошукур Пошшозода, Талгат Тожуддин, Аҳмад Қодиров каби Ислом олами мўътабар уламолари ҳам мана шу мадрасада таълим олишган эди.
Меҳри дарё, теварак-атрофдагиларга мулойимлик билан муносабатда бўладиган Усмонхон Алимов илм эгаллаш, одамларни тўғри йўлга бошлаш масалаларида ёшлик кезларидаёқ қатъиятли эди. У масъулиятни теран ҳис этар, ҳукмрон мафкура сиёсати туфайли халқимиз узилиб қолган муқаддас Ислом динининг фазилатларини тушунтиришда илмнинг юксак аҳамиятини теран англарди. Аллоҳнинг ҳар бир каломи ўша замондаги вазиятнинг айнан кўзгуси каби унинг қалбида акс-садо берарди. Хўш, шундай экан, бундай зиён, бахтсизликдан чиқишнинг йўли ҳам асрлар давомида аждодларимизнинг қон-қонига сингиб кетган шу муқаддас динимизнинг ўзида эмасми? Ҳа, шундай, “Аср” сурасининг сўнгги 3-ояти “Магарам иймон келтирганлар ва солиҳ амаллар қилганлар, бир-бирларини ҳақ йўлга чақирганлар ва бир-бирларини сабрга чақирганлар (ундоқ эмасдир)”, деган каломнинг ўзиёқ илмга чанқоқ Усмонхон Алимовнинг қалбини ёриштириб юборарди. Инсон икки дунёда бадбахт бўлиб қолмаслиги учун Аллоҳга иймон келтириши, солиҳ амаллар қилиши, Ҳақ билан бўлиши, сабрга чақириши кераклигининг мазмун-моҳиятида бутун дунё илму ҳикмати жо бўлганини у билиб олганди. Ҳа, муқаддас каломнинг ҳар бир сўзи, ҳарфи, белгиси оламжаҳон маъно-мазмун ташишини англаш учун яна билимини оширмоқ керак. Шу мақсадда Усмонхон Алимов Мир Араб мадрасасидан сўнг Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институтида, Марокашнинг “Каравийн” дорилфунунида таҳсил олди. Ўз олдига қўйган мақсадни сидқидил билан бажаришга киришиб, Самарқанд вилояти Пайариқ туманида жойлашган Имом Бухорий номидаги жоме масжидида имом ноиби, кейинроқ имом-хатиб вазифаларида фаолият юрита бошлади. Ўзбекистон ўз мустақиллигини қўлга киритгач, юртимизда дин софлигини таъминлаш, уни ниқоб қилиб ўз сиёсий найрангларини ўтказмоқчи бўлган ғайриинсоний кучларга қарши маънавий кураш олиб бориш, турли фирқаларга бўлинишдан асраш, соф ислом маърифатини кенг тарғиб этишда Усмонхон Алимов жонбозлик кўрсатди.
“Ислом динининг асл қадриятлари, Муҳаммад ал-Бухорий, Абу Мансур ал-Мотуридий, Баҳоуддин Нақшбанд каби улуғларнинг маънавий бойликларини қайта тиклашда беқиёс ҳисса қўшган, Ислом уммати ва ўз халқига кўп хизмат қилган уламо Усмонхон хазрат Aлимов ўз ҳаётини атеистик тузум даврида қурий деб қолган маънавий ҳаёт идишларини тирик мазмун билан тўлдириш, янги авлод имомлари, уламолари ва Қуръон ҳофизларини тарбиялашга бағишлади”.
Муфтий шайх Равил ГАЙНУТДИН,
Россия Федерацияси мусулмонлари диний идораси
ва Россия муфтийлар кенгашининг раиси,
Россия Федерацияси Президенти ҳузуридаги
Диний бирлашмалар билан алоқалар Кенгаши аъзоси
Бу даврда бутун дунёда исломлашиш тўлқини бошланган эди. Ўзбекистон ҳам бу жараёндан четда қолмади. Масжидлар сони 80 тадан мустақиллик йиллари бошида 8000 га етди. Асрлар давомидаги истибдод кишанлари парчаланиб тушди. Халқимизнинг азалий қадриятлари яна ўз ўзанларига қайтди. Диний қадриятлар тикланди. “Қуръони Карим”, Ҳадиси Шарифнинг ўзбек тилидаги нусхалари пайдо бўла бошлади. Аҳолининг диний савияси юксалиб бориши инобатга олиниб, муфассал тафсирлар дунё юзини кўрди. Республикамизнинг турли ҳудудаларида жойлашган азиз-авлиёларнинг, буюк зотларнинг мақбаралари тикланиб, таъмирланиб қадамжоларга айлантирала бошланди. Бу, албатта, буюк муҳаддис Имом Бухорий номи билан аталган жоме масжиди имом-хатиби зиммасига, айниқса, юксак масъулият юклар эди. Чунки, юртимиз озодликка эришгач, дунёга юз очди. Жаҳоннинг турли мамлакатларидан Имом Бухорий хоку туробини кўзга суриш орзусидаги минг-минглаб мўмин-мусулмонлар улуғ муҳаддис таваллуд топган заминни ўз кўзлари билан кўриш имконига эга бўлган эдилар. Усмонхон Алимов ўзини “Имом Бухорийнинг ходими” деб ҳисоблар ва бундай шарафли ном билан доимо фахрланар эди. У муҳаддислар султони бўлмиш буюк бобомизнинг ҳаёти ва ижоди тўғрисида юртимизда биринчилардан бўлиб “Имом Бухорий баракоти” асарини ёзган етук уламо эди.
Ўзбекистон халқаро ислом академиясининг фахрий доктори Усмонхон Алимов 2012 йилда Ислом олами уюшмаси таъсис мажлисининг аъзоси ҳамда Бутундунё уламолар кенгаши аъзоси этиб сайланди. Иорданиянинг Исломий стратегик тадқиқотлар маркази томонидан эълон қилинадиган “Жаҳоннинг энг нуфузли 500 мусулмони” рўйхатидан муносиб ўрин эгалади. Бундай дунёвий эътибор, эътироф бежиз бўлмай, у зот исломнинг барча илмлари соҳасида тан олинган беназир олим эди. Унинг қаламига мансуб “Тафсири Ирфон” асари Қуръони Карим маъноларини она тилимизда маҳорат билан акс эттирган муҳташам дурдонадир. Усмонхон Алимовнинг “Имом Бухорий – муҳаддислар султони”, “Ҳазрати Имом”, “Ёшлар – келажагимиз”, “Расулуллоҳнинг муборак васиятлари”, “Расулуллоҳ мўъжизалари”, “Имом Бухорий – муҳаддислар султони”, “Оилада фарзанд тарбияси”, “Ёшлар – келажагимиз”, “IX–XI асрларда Самарқандда калом илмининг ривожланиши”, “Суннат ва ҳадис”, “Илмнинг фазилати”, “Эҳсоннинг фазилати” каби асарлари бебаҳо дурдоналардир. Улар халқимиз маънавияти ва маърифатини бойитишга беминнат хизмат қилиб, ёшларимизнинг таълим-тарбиясида муҳим аҳамият касб этади. Сўнгги йилларда Президентимиз Шавкат Мирзиёв томонидан олиб борилган ислоҳотлардаги халқ манфаатлари тушунчасига Ислом дини мақсадлари ҳартомонлама мос эканини тушунтириб, дин пешвоси сифатида у киши жамиятимизда тинчлик-осойишталикни таъминлашга беназир улуш қўшганини ҳам унутиб бўлмайди.
Маълумки, халқ уламоларнинг айтаётган сўзлари-ю ўқиётган ваъзларига ўзлари қандай амал қилаётганликлари, ўзларини қандай тутаётганликлари, одамлар билан муносабатларига қараб баҳо беради. Жамиятнинг маънавий-ахлоқий мезонлари улар сиймосида кўзгуда кўринаётгандек аксланади. Усмонхон Алимов бу жиҳатдан ҳам барчага ибрат намунаси, ҳалимлик ва беозорлик одобига амал қилиб қоронғи йўлларни ёритувчи юлдузи ёруғ уламо эди. Имоми Табароний ривоят қилган ҳадисда пайғамбаримиз с.а.в шундай деганлар: “Ҳалимлик қилган киши дунё ва охиратда улуғ бўлади”. Оилада, фарзандлар тарбиясида, жамиятдаги барча инсонлар билан бўладиган кундалик муносабатда вазминлик ва ҳалимликни ўзларига одат қилган Усмонхон Алимов ана шундай улуғликка эришган юксак инсоний фазилатли инсон эди. Самимий, доно, тақводор, камтар ва дуогўй олим эди. Оғир, фитнали, мунозарали вазиятларда ҳам босиқлик ва донолик билан иш юритар, адолат билан қарор қабул қиларди. У киши юртимизнинг қайси ҳудудида бўлмасин, масжидларда намозхонлар билан учрашиб, улар билан диний-маърифий соҳаларда амалга оширилаётган ислоҳотлар борасида дилдан суҳбатлар қура оларди. Одамлар ҳам ўзларини қийнаган муаммоларни бемалол у кишига айта олар эди. Оддий одамларнинг ташвишларини ўз ташвиши каби билиб уларни тинглай олиш юксак фазилат, аҳли илмнинг маданияти даракчиси экани у кишининг ҳаётий шиори эди.
“Муфтий ҳазратлари – Усмонхон Алимов жуда меҳрибон, айниқса, аёлларнинг ҳурматини жойига қўядиган инсон эдилар. У киши устозларнинг дуоларини олишни одат қилган эдилар. Кечагидек эсимда: 2006 йилнинг август ойида муфтийлик вазифасига тайинланганларида муфтий ҳазратлари Зиёвуддинхон ибн Эшон Бобохон, Юсуфхон Шокиров каби устозларининг хонадонларига ташриф буюриб, дуоларини олишни ният қилган эканлар, - деб ёзганди бу бу ҳақда Ўзбекистон мусулмонлари идораси ходимаси Марямхон Абдуллаева. - Ўшанда бизнинг ота уйимизга ҳам келгандилар. Шу куни ҳазрат узоқ йиллар давомида диний идорада фаолият юритган отамиз Абдулғани Абдуллоҳни эслаб ҳақларига дуо қилдилар. Бу ташриф хотирамда мангуликка муҳрланди. Менга муфтий ҳазратлари билан бирга ишлаб, дуоларини олиш бахти насиб қилди. Ҳазрат идорада барча ходимларга хушмуомалалик билан муносабатда бўлардилар. Биз у кишига бирор жойда дуч келиб қолсак, беэътибор ўтиб кетмас, албатта, тўхтаб: “Яхшимисиз, оилангиз тинчми, фарзандларингиз яхши юришибдими?” деб ҳол-аҳвол сўрар ва дуо қилар эдилар”.
2006 йилдан Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий лавозимида фаолият кўрсатган Усмонхон Алимов диний-маърифий соҳалардаги ислоҳотларга етакчилик қилиб, зиёратгоҳлар барпо бўлишига, обидалар таъмирланишига муносиб ҳисса қўшди. Қорақалпоғистонда “Имом Эшон Муҳаммад” масжиди, Хоразмда “Охун бобо” масжиди, Тошкентда “Сузук ота” масжидини катта мажмуа шаклида бунёд этилгани, Сурхондарёда Имом Термизий, Қашқадарёда Абу Муин Насафий мажмуаларининг қайта қурилди. Термизда Имом Термизий, Самарқандда Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказлари; Тошкентдаги Ҳазрати Имом мажмуасида Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказлари иш бошлади. Юртимиз ҳудудларида ақида, калом, фиқҳ, тафсир ва ҳадис мактабларининг ташкил этилиши шарофати билан диёримиздан етишиб Имом Бухорий, Имом Термизий, Имом Мотуридий, Бурҳониддин Марғилоний каби алломалар асарларини жиддий ўрганиш имкони яратилди. Ўзбекистон мусулмонлари идорасида сўнгги йилларда амалга оширилган диний соҳадаги ислоҳотлар, хусусан, янги мадраса ва масжидларнинг очилиши, Қуръон ўқитиш курсларининг ташкил қилиниши, Қуръони каримнинг араб ва ўзбек тилларида чоп этилиши, идора қошида ахборот марказининг ташкил этилиши, “Вақф” хайрия жамоат фондининг фаолиятини йўлга қўйиш, мусулмон мамлакатлари ва хорижий ҳамкорлар билан муносабатларнинг мустаҳкамланиши каби хайрли ишларда муфтий ҳазратнинг хизматлари катта бўлди.
Ўзбекистон Ислом маданияти ва маърифатининг дунё нигоҳидаги марказига айланди. Халқаро анжуманлар, диний тадбирлар тез-тез ўтказиб туриладиган бўлди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев БМТ Бош Ассамблеясининг 72-сессиясида “Маърифат ва диний бағрикенглик” деб номланган махсус резолюциясини қабул қилиш таклифи билан мурожаат қилди ва бу муҳим ҳужжат кўплаб мамлакатлар томонидан қўллаб-қувватлангани ҳолда қабул қилинди. Ислом маърифати соҳасида мамлакатимизда олиб борилаётган сиёсатни дунё уламоларига етказишда Усмонхон Алимовнинг хизматлари беқиёс бўлди. Озарбайжон, Россия, Украина, Туркия, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон, Ирландия, Германия ва бошқа давлатлар ҳамда диний конфессияларнинг олиму уламолари иштирокида юртимизда ўтказилган “Ислом ҳамжиҳатлиги: Ўзбекистон-Озарбайжон мисолида” халқаро илмий-амалий анжуманида Усмонхон Алимов “Тинчликни қадрлаш – олий фазилат” мавзуида нутқ сўзлаб, жумладан, шундай деган эди: “...инсоният мураккаб тараққиёт жараёнини бошидан кечираётган ҳозирги даврда, ислом динининг турли халқлар ўртасида мулоқот ўрнатиш, уларни маънавий ва руҳий жиҳатдан яқинлаштириш, зулм ва зўравонликка қарши биргаликда курашга, ҳамжиҳатликка даъват этишда беқиёс аҳамият касб этади”.
Усмонхон Алимов обрў-эътибори нафақат Ўзбекистонда, балки дунё уламолари наздида ҳам улуғ эди.
“Усмонхон Хўжа билан мени кўп йиллик дўстлик ва қардошлик ришталари ўзаро боғлаб турар эди. У, Озарбайжоннинг дўсти, мамлакатларимиз ўртасидаги анъанавий дўстона муносабатлар тарафдори сифатида халқимиз томонидан тан олинган ва чуқур қадрланадиган шахслардан бири эди. Ислом маърифатчилиги даъватини қўллаб- кувватлаган ташкилотлар орасида Ўзбекистан мусулмонлари идораси ва унинг раиси, азиз биродарим, муфтий Усмонхон Алимовнинг алоҳида ўрни бор эди. Усмонхон Алимов ҳазратлари ҳаёти ва хизмати билан Муқаддас Китобимизга содиқ бўлганлар орасидадир”.
Шайхулисломи Оллошукур ПОШШОЗОДА,
Кавказ мусулмонлари идораси раиси
Албатта, халқ эътирофи, одамлар меҳри уламо учун катта мукофоб бўлган эса-да, у кишининг хизматлари давлат томонидан ҳам муносиб тақдирлаб борилди. Давлатимиз ва халқимиз олдидаги унутилмас хизматлари, жамиятимизда бағрикенглик ва динлараро тотувлик муҳитининг мустаҳкамланишига қўшган муносиб ҳиссаси учун Усмонхон Алимов Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев фармони асосида “Эл-юрт ҳурмати” ордени билан мукофотланган эдилар. Россия Федерациясининг Свердловск вилояти мусулмонлари идораси эса Ҳазратга Ислом дини маърифатини тарқатиш ва ўзаро ҳамкорликдаги кенг кўламли ишлари учун “Кумуш ярим ой” медалини муносиб кўрди.
“Шайх Усмонхон Темирхон ўғли роҳимаҳуллоҳ етмиш бир ёшда бўлишларига қарамай бор куч-қувватларини аямай Ислом динини тарғиб этишга сарфладилар. Бу юртда жуда буюк уламолар ўтишган, шайх ҳазратлари уларнинг илмларига жило бердилар. Бу номларнинг йўқолиб кетмаслигига интилганлар”.
Абдулло ҲАШХАНОВ,
Чеченистон Республикаси Шали шаҳридаги Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам номидаги энг йирик жоме масжид имом-хатиби
Ҳаёт барчага баробар муносабтда бўлса, ўлим яхшиларни олдинга чиқаради, деган гап бор. Усмонхон Алимов ҳаётлик вақтларида ҳам олдинда: юртимиз тинчлиги, осойишталиги учун ибрат кўрсатиб яшадилар. 2021 йил 15 август куни оғир хасталикдан сўнг Москва шаҳрида вафот этганларида эса нафақат ўзбек халқи, Ислом олами қайғуга ботди.Ўшанда Қирғизистоннинг Ўш шаҳри қозиси, машҳур уламо Убайдулла ҳожи домла Сарибаев “муфтий Усмонхон Темирхон ўғли ҳазратлари Марказий Осиё давлатлари муфтийлари пешвоси”, дея ҳамдарлик изҳор этган эди.
“Биз, албатта, Aллоҳникимиз ва Унгагина қайтамиз”, деган ақийдадамиз (Бақара сураси, 156-оят). Улуғ инсон Усмонхон Алимов халқ ҳузуридаги ибратомуз ваъзларида, ёзган китобларида ўзлари бот-бот такрорлаган шарафга эришдилар. У киши кетмадилар – у киши Унга қайтдилар.
Шойим БЎТАЕВ
(“Халқ сўзи”).
