Никоҳдан асл мақсад наслу насабни давом эттиришдир. Эр билан хотин никоҳ васитасида оила қуриб, ҳалол-пок яшасагина, фарзанднинг насаби пок бўлади. Яхши фарзанд тарбиясида ота-онанинг диёнати, одоб-ахлоқи муҳим ўрин тутади.
Ойиша онамиз розийаллоҳу анҳодан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Ўзингизга муносиб ҳалол жуфтни ихтиёр қилинг. Ўзингизга муносибларга никоҳланинг ва шундайларга никоҳлаб беринг” (Ибн Можа ривояти).
Уламолар фарзанднинг ҳақларига қуйидагиларни киритганлар:
* Эмизиш. Туғилган фарзанд эмишга муҳтож бўлади. Эмизиш онанинг вазифаси. Шаръий узр билан она эмиза олмаса, эмизувчи топиш ва уни рози қилиш ота елкасига тушади.
Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Ким эмизишни батамом қилишни ирода қилса, оналар фарзандларни тўлиқ икки йил эмизурлар” (Бақара, 233).
Она сути гўдакнинг ҳақларидан бири. Чақалоққа она сутидан яхши озуқа йўқ. Боланинг суяги она сути билан шаклланади, шунингдек, руҳий ривожига ҳам катта фойдаси бор. Эмизиш муддати икки йилдан кам бўлмаслиги гўдак соғлиғига яхши экани кейинги замон илмий изланишларида ҳам исботланди.
* Муносиб исм танлаш. Ота-онанинг муҳим вазифаларидан бири фарзандга маъноли, чиройли исм қўйишдир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Исмларнинг яхшиси бандалик ва ҳамдни билдирувчисидир”, деганлар. Масалан, “Абдураҳмон”, “Ҳамидуллоҳ”. Шунингдек, пайғамбарлар, саҳобалар ва солиҳ кишиларнинг исмларини қўйган яхши.
* Бола қулоғига азон ва такбир айтиш. Рофеъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Фотима розияллоҳу анҳонинг боласи Ҳасан ибн Али қулоғига Расулуллоҳнинг соллаллоҳу алайҳи васаллам азон айтаётганларини кўрдим” (Абу Довуд ва Термизий ривояти).
Ушбу ҳадиси шарифга кўра, янги туғилган фарзанднинг ўнг қулоғига азон, чап қулоғига такбир айтиш яхши. Аллоҳ таоло зикри янги туғилган боланинг қулоғига кирган илк овоз бўлишининг баракаси бўлади.
* Чақалоқнинг танглайини кўтариш. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Ўғлим туғилганида уни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурига олиб бордим. Ул зот унга “Иброҳим” деб исм қўйдилар, хурмо ила танглайини кўтардилар ва унга барака тилаб дуо қилгач, менга тутқаздилар. У болаларимнинг каттаси эди” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам болаларнинг танглайини хурмо билан кўтарганлар. Бу иш ҳам яхши ният белгисидир.
* Нафақа. Болаларни озиқ-овқат, кийим-кечак, турар-жой билан таъминлаш отанинг бурчи. Бу нарсалар ҳалол-пок бўлиши шарт. Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “У(она)ларни яхшилаб едириб, кийинтириш отанинг зиммасидадир” (Бақара, 233).
Бола сабабидан онага нафақа бериш вожиб бўлганидан боланинг ўзига ҳам нафақа бериш вожиб.
Боланинг нафақаси фақат отага, ота-онанинг нафақаси фақат ўғилга ва хотиннинг нафақаси фақат эрга вожиб бўлади.
* Таълим-тарбия бериш. Фарзандига илм ва одоб беришда ота ҳам, она ҳам бирдек жавобгар. Тарбия борасида кўпроқ оналар муҳим ўрин тутса-да, ота ҳам имконият доирасида тарбия бериши керак. Аллоҳни танитиш, илм ва ибодатга рағбат уйғотиш мусулмонликнинг илк шарти. Зеро, ота-она фарзандига яхши тарбиядан ортиқ мерос қолдиролмаслигини Расули акром соллаллоҳу алайҳи васаллам таъкидлаганлар.
Аллоҳ таоло айтади: “Эй имон келтирганлар, ўзингизни ва аҳли аёлингизни ёқилғиси одамлар ва тошлардан бўлган ўтдан қўрқитинг...” (Таҳрим, 6).
* Ҳомийлик. Бола етти ёшга киргунича бировнинг ҳимоясига муҳтож бўлади. Яъни, овқатланиш, кийиниш, ювиниш ва бошқа ҳолатларда доимо катталарнинг ёрдами керак. Бу ишларни ота-онаси, улар бўлмаса, яқин қариндошлари амалга оширишлари вожиб.
* Валийлик. Етти ёшдан балоғат ёшига етгунча болалар валийга – ўзидан катта раҳбарга муҳтождирлар. Бу ҳам ота-онага, улар бўлмаса, яқин қариндошларига юклатилади.
* Болага меҳр кўрсатиш. Бу иш ҳам ота-онанинг вазифаси. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурида Ақраъ ибн Ҳобис Тамимий ўтирганида набиралари Ҳасан ибн Алини ўпдилар. Шунда у: “Ўнта болам бор, бирортасини ўпмаганман”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга қараб: “Раҳм қилмаганга раҳм қилинмас”, дедилар» (Имом Бухорий, Абу Довуд ва Имом Термизий ривояти).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам болажон эдилар. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени олиб бир тиззаларига, Ҳасанни эса, бошқа тиззаларига ўтқазардилар. Сўнгра иккала сонларини бир-бирига қўшиб туриб: “Ё Аллоҳ, иккисига раҳм қилгин, мен уларга раҳм қиламан”, дердилар» (Имом Бухорий ривояти).
Қизларга ҳурмат ва меҳр билан муносабатда бўлиш ҳақида Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг алоҳида кўрсатмалари бор. Чунки қиз бола ожиза бўлади. Шу боис улар тарбиясида кўпроқ эътибор, меҳр ва эҳтиёткорлик зарур.
* Болалар орасида адолат қилиш. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳга тақво қилинглар ва фарзандларинг орасида адолатли бўлинглар”, деганлар (Бешала “Саҳиҳ” эгалари ривоят қилишган).
Мусулмон киши молиявий масалаларда фарзандларини тенг кўриши керак. Агар фарзандларнинг бирига мол бериб, бошқасига бермаса ёки бирига оз, иккинчисига кўп берса, адолатсизлик бўлади, болалари орасида зиддият кучаяди. Шаръий узр бўлса, ота-она болаларидан бирига кўпроқ, бошқасига озроқ мол берса бўлади.
Балоғатга етганида оилали қилиш. Бу иш ҳам ота-онанинг энг муҳим бурчларидан. Наслни пок давом эттириш учун яхши жуфтга қовуштириш муносиб иш.
Аҳли аёлини, фарзандларини тарбиялаш оила бошлиғининг Аллоҳ таоло олдидаги бурчи. Эр-хотин болалари учун масъул. Фарзанд ҳақига риоя этиш мусулмон учун вожиб ва чиройли ишдир.
“Ҳидоят” журналидан олинди
