Табиийки, заҳар инсон онгини ҳам, жисмини ҳам ҳалок этади. Мутахассисларнинг фикрича, гиёҳванд моддаларни бир марта истеъмол қилган киши унга бутунлай боғланиб қолиши мумкин. Бу иллатга мубтало бўлган кишининг фикри, хоҳиш ва истаклари, хатти-ҳаракатлари гиёҳванд модда измида бўлади. Шу сабабли гиёҳвандликка қарши кураш давр талаби ҳисобланади.

 

Таҳлилчиларининг сўзларига қараганда, ўртача 110 миллиондан ортиқ киши бир ойда бир марта бўлса-да гиёҳванд моддалардан бирини истеъмол қилар экан. 25 миллион киши бу иллат домига тушган.

 

Арабларда “уммул хабоис” – “барча ёмонликлар онаси”, деган тушунча бор. Гиёҳвандлик жиноятчилик ва зўравонликларнинг бош омилидир. Гиёҳванд моддалар ноқонуний савдоси билан шуғулланувчи уюшган жиноий гуруҳ аъзолари оддий фуқароларни давлат идораларига бўлган ишончини сусайтиради ва бу, ўз навбатида, коррупцияга сабаб бўлади. Маълумки, гиёҳванд моддалар савдосидан тушган маблағ қуролли тўқнашувларни молиялашга ишлатилмоқда. Бундан ташқари давлат бу иллатга қарши курашиш учун полиция, соғлиқни сақлаш тизимларига катта маблағ сарфламоқда. Гиёҳвандларни даволаш ҳам давлат хазинасига қимматга тушмоқда. Бу иллат ижтимоий муаммоларни келтириб чиқармоқда.

 

Гиёҳванд моддалар билан боғлиқ муаммо чегара билмайди. Бу иллатга қарши дунё мамлакатлари биргаликда кураш олиб боришлари керак ва шарт. Мана шуларни инобатга олган ҳолда БМТ гиёҳвандлик билан боғлиқ глобал муаммоларни турли даражаларда ҳал қилишга интилиб келади. 1998 йилда БМТ Бош Ассамблеясининг махсус йиғилишида гиёҳвандлик билан боғлиқ муаммо муҳокама қилинди. Ўшанда дунё мамлакатлари гиёҳванд моддаларни етиштиришга барҳам бериш ва гиёҳвандликка қарши биргаликда кураш олиб бориш бўйича ўз зиммаларига бир қатор мажбуриятларни олишган эди.

 

 

117 мамлакатда тадқиқот олиб борган БМТ мутахассисларининг маълумотларига кўра, бугунги кунда одамлар асосан героин, кокаин, наша, марихуана, морфий ва бошқа гиёҳванд моддаларни истеъмол қилади. Улар орасида 14-21 ёшдаги йигит-қизлар кўпчиликни ташкил этади. Мана шу ёшдагиларга кўз-қулоқ бўлиб турилса, улар кейинчалик камдан-кам ҳолларда гиёҳвандликка ружу қўйишар экан. Шу сабабли ҳам гиёҳвандликка қарши курашни ўз вақтида бошлаш бугунги куннинг асосий масаласидир. Гиёҳвандликка қарши кураш - жиноятчиликка қарши курашдир. Руҳшуносларнинг фикрича, ота-оналарнинг фарзандлари билан яхши муносабатда бўлиши гиёҳвандликка қарши курашда асосий роль ўйнайди. 

 

 

АҚШ – жаҳондаги энг катта гиёҳвандлик бозор, дея тан олинган. Салкам 300 миллионга яқин аҳоли истиқомат қилувчи АҚШда 13 миллиондан ортиқ гиёҳванд бор экан. “Қора бозор”да гиёҳванд моддалар айланмаси 60 миллиард доллардан ошиб кетган. АҚШ давлат департаменти маълумотларига кўра, гиёҳвандлик ҳар йили давлат хазинасига 600 миллиард доллар зарар келтиради. Бу мамлакатдаги кўча жиноятлари (ўғирлик, босқинчилик)нинг тенг ярми гиёҳвандлар томонидан содир этилади. Gallup хизмати ўтказган ижтимоий сўров натижаларига кўра, респондентларнинг ҳар тўртасидан учтаси АҚШ гиёҳвандликка қарши курашда мағлубиятга учраётганини тан олган. Ҳар ўн нафар америкаликнинг иккитаси ўз оилаларидаги муаммоларга гиёҳвандлик сабаб бўлаётганини билдиришган. Респондентларнинг 40 фоизи оила аъзолари гиёҳвандликка ружу қўйишидан хавотирда эканини айтишган.

 

АҚШда сотилаётган гиёҳванд моддаларнинг 80 фоизи хориждан олиб келинади. Божхона хизмати маълумотларига кўра, бир йилда АҚШ чегарасини 60 миллион киши, 116 миллион автомобиль кесиб ўтади. Мамлакат сув ҳудудлари ва портларига 90 мингта йўловчи ва юк кемалари, 157 кичик кема, катер ва яхталар киради. Бу транспорт воситаларининг ҳаммасини кўздан кечиришнинг имкони ҳам, иложи ҳам йўқ. Асосан Колумбия ва Мексикадаги жиноий гуруҳлар АҚШга кокаин ва героин олиб киради. Айни дамда “океан орти” мамлакатида гиёҳвандликка қарши учта концепция устида иш олиб борилмоқда. Биринчи концепцияга кўра, ҳам мамлакат ичкарисида, ҳам ташқарисида гиёҳванд моддалар ноқонуний савдоси ва ишлаб чиқарувчиларга қарши кескин кураш олиб борилиши кўзда тутилади. Бироқ, таҳлилчилар бу концепцияни танқид қилмоқда. Уларнинг фикрича, гиёҳвандликка қарши бу каби кураш самара бермас экан. Чунки гиёҳвандлик аввал ҳам бўлган, ҳозир ҳам мавжуд ва бундан кейин ҳам бўлар экан. Агар гиёҳвандларга қарши кескин кураш олиб бориладиган бўлса, у ҳолда қамоқхоналар гиёҳвандлар билан тўлиб тошар экан. Бундан ташқари АҚШ бошқа давлатларнинг ички ишларига аралашиши мумкин экан. Бу ўз навбатида кўнгилсиз ҳодисаларга сабаб бўлади.

 

Иккинчи концепцияга кўра, гиёҳванд моддалар истеъмолига талаб камайтирилади. Бунда тушунтириш ишларига катта урғу берилади. Гиёҳванд моддалар ноқонуний савдоси билан шуғулланувчилар шафқатсиз жазоланади, аммо истеъмол қилувчиларга юмшоқ жазо берилади. Бироқ, бу каби соғлом турмуш тарзининг танқидчилари бу концепция ҳам самара бермаслигини айтишмоқда. Учинчи концепцияда гиёҳвандларга муносабат ўзгаради. Яъни, гиёҳвандлар жазога тортилиши керак бўлган жиноятчи сифатида эмас, балки даволаниши зарур бемор сифатида кўрилади. 

 

АҚШнинг бу борада олиб бораётган кураш сиёсати аҳолининг гиёҳванд моддалар истеъмолини камайтириш ва хориждан гиёҳванд моддалар олиб киришни чеклашга қаратилган.

 

Шарофиддин Тўлаганов, ЎзА