Аёллар ва болалар оламини мунаввар қилишдек энг савобли ишга ўзларининг маърифий улушларини қўшган покдомон оналаримиз – отинойи, отинбиби, отинча, халфалар ҳақида нималар биламиз? Отинлар аслида ким бўлганларини суриштириб, табиийки, тарихий, илмий, бадиий адабиётларга, табаррук қарияларимизнинг хотираларига мурожаат қилдик.

Изланишлар натижасида отинлар ҳақида, оз бўлса-да, манбалар борлиги, шўролар замонида улар ҳам қатағонга учраганининг гувоҳи бўлдик. Салкам бир аср давомида халқимизни кўҳна тарихдан, қадриятларимиз, динимиз, миллийлигимиздан четлаштириш мақсадида ўртага парда тортилиб, отинларга нисбатан “эски”, “эскича” ибораси қўллаб келинган. Шўролар ўзларининг илк қадамларидан бошлабоқ масжиду мадрасаларимизни вайрон этдилар.

“Отин” сўзи тарихга оид, тарихий термин бўлиб, уйда мактаб тутган, болаларни ўқитган аёл эканига ишора қилинади. “Ўтар кун қўшнимиз отинбибида қиёмгача ўқиб, кейин то кечгача, кўпинча кечалари ҳам аямнинг ёнига кириб тикиш тикдим” (Ойбек, “Қутлуғ қон” романидан).

Отинбиби ёки отинбуви, отинойи – уйида мактаб тутган аёл. “Ёзишни билмайдими? Қайдан билади? Қишлоғимизда отинбуви бўлмаса, ўқимаган-да...” (Мирзакалон Исмоилий, “Фарғона тонг отгунча”).

1. Этнографияга оид термин бўлиб, хотинлар йиғинида ишқий ғазаллар ўқувчи аёл. Бу ўринда Қуръони каримни қироат билан ёддан ўқувчи аёл, дейишдан қочилган.
2. Сўзлашув тилида қўлланиладиган сўз ёки ибора бўлиб, ҳар қандай ўқимишли ёки ўқитувчи аёл. “Шу чинорга чиққанга, чиқиб уни йиққанга сўзсиз хотин бўламан, гўзал отин бўламан” (Ҳамид Олимжон). “Ойинг ҳам отин бўлади. – Мавлон ака Кароматнинг гапидан завқланиб кулиб қўйди” (Ғафур Ғулом, “Машъал”). “Гулнор... Йўлчига хат ёзишга қарор қилган ва сўзларини айтиб турган, Отин қиз эса Гулнор сўзларини силлиқлаб қоғозга кўчирган” (Ойбек, “Қутлуғ қон”).
3. Ўқимишли, обрўли аёлларга мурожаатда ёки улар тўғрисида гап борганда исмига қўшиб ишлатиладиган сўз: Шакар отин, Фотима отин. “Юсуфбек ҳожи: – Болам, Зайнаб отин, сиздан ҳали ёшлик ғурури кетмаган, лекин менинг болам бўлганингизни сиз ҳам унутманг” ( Абдулла Қодирий , “Ўткан кунлар”). “Отинча қизим, ҳой, ўзимнинг отинча қизим, қанисан?” (И.Раҳим, “Чин муҳаббат”).

Шўролар “Ислом аёлни камситганини ҳар қанча исбот қилган” бўлмасин, аллома аждодларимизнинг илк сабоқни ўз оналаридан олганларининг гувоҳи бўламиз. Ҳадис илмининг султони Имом Бухорий отадан жуда ёш етим қолгани туфайли онаси бутун таълим-тарбия ишларини қўлига олиб, фарзандини ҳар жиҳатдан баркамол, солиҳ инсон қилиб вояга етказишга киришади.

 Ривоят қилишларича, Имом Бухорий болалик чоғларида кўрмай қолади. Онаси кунлардан бирида Иброҳим Халилуллоҳни туш кўради. У зот: “Эй волида! Аллоҳ таоло бетиним дуою илтижоларинг сабабли ўғлингнинг кўзларига қайта нур ато этди”, дейдилар (“Имом Бухорий – муҳаддислар султони”, ЎзМЭ, Т. 1998 й, 10–11-б).

Ҳазрат Баҳоуддин Нақшбанддек буюк зотни тарбиялаган табаррук она Биби Орифа ўз замонасининг оқила, зукко аёли бўлибгина қолмай, нақшбандия тариқатининг тарғиботчиси ҳамдир.

Муқимийдаги шеъриятга иштиёқ ва қобилиятнинг шаклланишида онаси Ойшабибининг ўрни ниҳоятда катта. Туғма истеъдод соҳибаси бўлган бу аёл жуда кўплаб эртак ва қўшиқларни ёд билган, уларни ифодали сўзлаб бериш билан тингловчиларни мафтун этган. Маҳалла мактаби ва “Ҳакима ойим” мадрасасида таълим олгач, 1872–1873 йилларда Бухорога бориб, “Меҳтар ойим” мадрасасида ўқиган.

Тошкент жадидларининг улуғ вакили Мунаввар қори Абдурашидхоновнинг отаси Абдурашидхон – мударрис, онаси Хосиятхоним – отин бўлган. Мунаввар дастлаб онаси қўлида савод чиқарган. Кейинчалик Тошкентнинг “Юнусхон” мадрасасида, сўнг Бухорода ўқиган...

Садриддин Айнийнинг отасига эски мактабдаги домланинг ўқитиш услуби ёқмагач, ёш Садриддинни отинбиби мактабида ўқитгани ҳақида маълумотлар бор. Қатор мадрасаларда билим олиб, буюк ёзувчи, шарқшунос олим, жамоат арбоби бўлиб етишган Садриддин Айний ўзининг “Эски мактаб” номли қиссасида отинбиби мактабини бола тили билан қуйидагича тасвирлайди: “Отинбибининг дарс бериш усули домланикига қараганда бироз бошқачароқ эди. У қаламдай бир чўпчани қўлига олиб, ҳар бир ҳарфни кўрсатар ва унинг номини айттирар эди. Отинбиби ўзининг бутун вақтини сабоқ берувга сарф этар, ҳар бир болани навбати билан ўз олдига чақириб дарс берар ва бу билан кунлик ўқиш ўтар эди”.

Демак, ота-боболаримиз қиздир, ўғилдир, унга жуда ёшликдан савод сабоғини бериб, диний ва дунёвий илмларни пухта эгаллашларида домлалар, отинлар, отинойилар, отинбувилар хизматидан фойдаланиб келганлар.

Марҳамат АЛИМОВА,

тарих фанлари номзоди

“Вaқф” фонди томонидан Жиззах вилоятидаги эшитиш ва гапиришда нуқсони бўлган 150 га яқин ҳамюртимиз учун хайрия тадбир ўтказилди. Унда Унда ЎМИ мутахассиси М.Абубакирова, вилоят бош имом-хатиби Меҳмонхон домла Жабборов ва бошқа мутасадди вакиллар қатнашди.

Маърифий учрашувда нотиқлар Исломнинг мазмун-моҳияти тушунтирди, миссионерлар хатаридан огоҳ бўлиш, уларнинг тузоғига тушиб қолмаслик тўғрисида таъсирли маърузалар қилишди. Ушбу суҳбатлар сурдо таржимонлар томонидан йиғилганларга етказилди.

Ташриф буюрганлар ичида адашганлигини тан олганлар ҳам бўлди. Алҳамдулиллаҳ, ушбу диний-маърифий суҳбат натижасида турли сабабга кўра адашиб, миссионерларнинг таъсирига тушиб қолган 60 га яқин эшитиш ва гапириш қобилияти чекланган кишилар ҳидоят топди. Бу эса йиғилганларнинг қалбларини ҳаяжонга солди, кўзларидан қувонч ёшлари оқишига сабаб бўлди.

Фонд томонидан тадбирдан сўнг иштирокчиларга ош дастурхони ёзилди. Зиёфатдан кейин озиқ-овқат ва диний-маърифий китоблардан иборат хайриялар берилди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Икрамов Обидхон

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Наманган вилоятдаги вакили ўринбосари

Саидаҳмад домла САЙДАРАЛИЕВ

Муқаддас ислом дини одоб ахлоқ, меҳр муаббат ва инсонпаварлик дек гузал ғояларни ўз ичига олганлиги cабабли турли замонларда одамлар бу диндан турлича фойдалана бошладилар. Кимдур дунё ва охиратининг манфаати учун фойдаланган бўлса, ислом дини дейилса эшитган одам мумдек эриб қолишини билган ғаразли кишилар ўзининг моддий ё ботил ғоясини амалга ошириш учун ишлатадиган бўлиб қолди. Ушбу ботил ғоя ва ақидаларни сезган улуғ зот ва алломалримиз ўз замоналарида мазкур тоифаларнинг йўлини тўсмоқ учун ўз билим ва маҳоратларини ишга солиб кўп натижаларга эришдилар ва муқаддас ислом динимизни бизгача тоза ва соф етказиб бериш бахтига мушарраф бўлдилар. Шунинг учун биз ҳам бугунги глобал ҳолатини назарда тутмай бефарқ ва лоқайд бўлиб панжа ортидан қараб ўтирадиганлардан бўлсак, келажак авлод ҳаққини поймол қилиб улар олдида жавобгар бўлиб қолишимиз муқаррар бўлади.

Бугун дунёнинг баъзи бир мамлакатларида турли тоифа ва ақидапарастлар ўз ғаразли ғояларини амалга ошириш учун ислом дини ниқоби остида амал қилиб, ўқлари нишонга етмоқ учун ҳадиси шариф ва Қуръони карим оятларини ўз манфаатлари йўлида тафсир қилмоқдалар.

Аввалан билмоқ керакки, Қуръонни гафсир қилиб унга маъно беришга фақат мужтаҳид (тафсир, ҳадис, фиқҳ ва усул илмларни билган киши)ҳақлидирки, бу иш вақтида ўз ифодасин топган. Зеро ҳадисда келганки: «Қуръонни ким ўз фикри билан тафсир қилса жойини жаҳаннамдан таййёрлаб қўйсун». Шунингдек Қуръони каримда шундай оятлар мавжудки, уларнинг маъноларини Парвардигордан бошқа ҳеж ким билмайди деб Қурънда таъкидланган. Шунинг учун бизнинг Ҳанафий мазҳабимиз уламолари шундай оятларнинг маъносини Оллоҳ таолога ҳавола қилиб маъно беришидан ўзларини тиядилар. Бундан ташқари Қуръон ва ҳадисларнинг носих ва мансух(ҳукми бекор қилинган) лари бор бўлиб, муфассир уларни ҳам мукаммал билмоғи лозим бўлади. Мансух оятларга имон келтирилади аммо унга амал қилинмайди.

Йуқорида таъкидлаб ўтганимиздек бугунги янги фирқалар Қуръни карим ва ҳадисларни кўр-кўрони таъвил қилиб тинж ҳаёт кечириб турган жамиятни ҳалокат гирдобига тортмоқдалар. Худованд таборака ва таоло шундай кимсалардан огоҳ бўлмоғимиз учун қўйидаги оятни Қуръонда келтириб марҳамат қилади: (Оят маъноси) «Бу Китода(Қурънда) маъноси аниқ ва равшан оятлар ва ҳам муташобиҳ(тушиниши қийин бўлган) оятлар ҳам ўрин олгандир. Энди дилларида ҳақ йўлдан оғиш бўлган кимсалар одамларни алдаб фитнага солиш ва ўз ҳавои нафсларига мувофиқ тафсир қилиш учун Унинг муташобиҳ оятларига эргашадилар,- Ҳолбуки, ундай оятларни таъвилини ёлғиз Оллоҳгина билур…..» деб баён қилинган. ( Оли Имрон 7 оят). Мазкур оят хусусида Пайғамбаримз (алайҳиссалом) бундай деганлар: «Бир қавмнинг Қуръон оятлари устида таъвил қилиши, уларнинг хатога йўл тутишига сабаб бўлади ва улар фитнага йўл тутади сўнгра улар Қуръондан муташобиҳ оятларига эргашадилар. Бу ҳол уларни ҳалокатга олиб бораби».(Қатода ривояти). Бошқа бир ҳадисда бундай дейилган: «Агар Қурондан муташобиҳ оятларига эргашганларни кўрсангизлар, улардан узоқлашингиз».(Тафсири Абд).

Мазкур оят ва ҳадиси шарифлардан хулоса чиқориб шуни айтиш мумкинки, бугун дунёда ўз қабиҳ амаллари билан хавф солиб турган фирқалардан бири «ИШИД» ( Ироқ ва Шом Ислом давлати) , «Ҳизбут-таҳрир» ва бошқа гуруҳлар мавжудлигидан барча юртдошларимиз огоҳ бўлмоқлари лозим. Зеро Ҳазрати Али (каррамаллоҳу важҳаҳу) бир минг тўрт юз йил муқаддам уларнинг сифатларини баён қилиб бундай деганлар: «Қачон қора байроқларни кўрсангиз ерни лозим тутинг. (яъни маконингизда туринг уларга ергашманг) Қўлларингиз ва оёқларингизни қимирлатманг.(уларга моддий ва маънавий ёрдам берманг) Сўнг заиф бир қавм зоҳир бўлур. Улар эътиборга сазовор эмаслар. Уларнинг қалблари темирнинг зангига ўхшайди.(одамларга раҳм қилмайдилар, шафқатсиз азоб берадилар) Улар мол-мулк соҳибларидирлар. Аҳдга ҳам, ваъдага ҳам вафо қилмаслар. Ҳаққа чақирурлар, лекин ўзлари ҳақ аҳлидан эмаслар. Исмлари лақабдир. Нисбатлари қишлоқ-шаҳарларигадир. Сочлари аёлларнинг сочларига ўхшаб осилиб туради. Улар охири бориб ўзаро ихтилоф қиладилар…..».

Хулоса сифатида шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, жаҳонда кечаётган мураккаб жараёнлар ёшлар тарбиясига янада жиддийроқ эътибор беришни талаб этмоқда. Хусусан ҳар бир ота- она бўйнидаги масъулиятни ҳис этиб фарзандларининг ҳар нафас ва ҳар бир қадамидан хабардор бўлиб уларнинг юрадиган йўли ҳамда дўсту ҳамсўҳбатлари кимлигини билиб туришлари шарт ва лозим дур. Уруш жанжаллар биздан узоқдаку деб бепарво бўлиш асло мумкин эмас. Гарчи юртимиз Худога шукр тинч-осуда бўлсада бу хатарларни олди олинмаса, унинг тафти етиб келиши мумлмгини унутмаслигимиз даркор. Зеро ҳозирги глобаллшув даврида интернет орқали дунёнинг бир четида туриб, одамларга ўз ғоясини сингдириш мумкин бўлган даврда яшамоқдамиз. Шунинг учун мазкур тоифаларга нисбатан « фикрга қарши фикр, ғояга қарши ғоя, жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш ҳар қачонгидан кўра муҳим аҳамият касб этмоқда» деб ёзган эдилар марҳум Юртбошимиз ўз «Юксак маънавият енгилмас куч» асарларида.

Бир муборак ҳадиснинг маъносида бундай дейилган:

« Ким эрта ўйқудан туриб оиласига тинчлик ва аҳли оиласини сиҳҳат ва саломат топса ҳамда фарзандлари учун бир кунлик егули напрсаси бўлса билсинки у энг бой ва бахтли инсондир».

Яна бир ҳадисда: «Менинг уматим икки неъматнинг қадрига вақтида етмайди. Бири тинчлик иккинчиси эса сиҳҳат ва саломатликдир». дейилган. Шунинг учун бугунги тинчлик ва хотиржамлигимизга шукр қилиб, ушбу улуғ неъматни авайлаб асраш ҳар бир фуқаронинг бурчи эканлигини асло унутмаслигимиз лозим.

Фазлиддин Кароматуллоҳ
Сариосиё тумани «Хожа Алоуддин Аттор» ж. масжиди имом хатиби