Адлия вазири Русланбек Давлетов иштирокида сентябрь ойида вазирликда коррупцияга қарши кураш тизимининг яратилиши ва бу борада эришилган натижаларга бағишланган матбуот анжумани ўтказилди. «Дарё» мухбири Миролим Исажоновнинг хабар беришича, Давлетов коррупцияга қарши курашда ҳаром-ҳалол диний тушунчасининг самарадорлиги қай даражада эканлиги тўғрисидаги саволга ўз муносабатини билдирди.
«Ҳаром ва ҳалол тушунчаси, албатта, дин муносабатлари билан боғлиқ. Биз бундан фаолиятимизда фойдаланишимиз мумкин. Чунки Ўзбекистон аҳолисининг 90 фоизи мусулмон, ота-онасидан ҳаром-ҳалолни ўрганади, улар ҳаёти давомида тарбия кўради. Аммо бу фақат коррупцияга келганда ишламай қолади. Агар ишлаганида, бундай бўлмасди, сабаби ҳаммамиз мусулмонмиз.
Давлат бошқаруви, коррупция бу бошқа нарса. Ҳаром-ҳалолни кўпинча оддий нарсаларда бажариш жуда зўр. Озиқ-овқатга келганида, бу ҳаром овқат, чунки ҳалол овқатни альтернативи жуда кўп. Ҳаром овқатни четга суриб, ҳалолини истеъмол қилиш мумкин. Лекин коррупцияда альтернатив йўқлиги учун, бу кўп ҳолатларда ишламаяпти. Мусулмон мамлакатларга эътибор қилинг, уларда коррупция билан боғлиқ кўплаб муаммолар мавжуд.
Бирлашган Араб Амирлиги коррупцияга қарши курашда дунё бўйича 23-ўринда турибди. Таҳлил қилсангиз, Дубайда коррупцияга қарши жуда кучли тизим яратилган. Охирги 20-25 йил ичида катта ўзгаришлар қилинди. Бу давлат дунёга машҳур хорижий консалтинг агентликлари ва аудиторларни жалб қилиш орқали уларга миллионлаб доллар бериб, давлат органлари фаолиятини баҳолатади. Улар бу тизимга миллионлаб маблағни бекордан-бекорга сарфлаётгани йўқ.
Агар коррупция фақат ҳаром-ҳалол билан ҳал бўлганида эди, биз қачонлардир бу муаммодан қутулган бўлардик. Аммо шунга қарамай, ҳаром-ҳалол тушунчаси жуда яхши, биз уни болаликдан сингдириб, ривожлантиришимиз керак. Барча динларда бировдан пора олиб, ишни битириш гуноҳ, деб қаралади. Бизнинг Ислом динимизда ҳам бу жуда катта гуноҳ. Шу боис коррупцияга қарши кураш каби ижтимоий мақсадларда мана шундай диний тушунчаларни ишлатишимиз керак. Бу катта ёрдам беради», — деди Адлия вазири.
Давлетов ўз нутқида коррупцияга қарши кураш уни 30 фоизга ҳам қониқтирмаслигини таъкидлади.
«Тизим ичидаги муаммолардан ўзимиз яхши хабардормиз. Билганларимдан бири шуки, гап таъсир қилмайди. Масалан, сиз йиғилиш ўтказасиз, жуда қаттиқ гапирасиз, куюнасиз, ҳатто ўлиб кетасан, қаматамиз, деганиз билан ҳам таъсир қилмайди. Буни қисқа муддатда таъсири бўлиши мумкин. У 10 кундан кейин ҳаётдаги реал муаммоларга дуч келганида сўзларингизни унутади. Шунинг учун ҳар томонлама ўйлашимиз керак: у нимага кўпроқ мойил, унга ойлик кўп тўлаяпмизми ёки йўқми?
Ли Кванг Юнинг битта гапи бор: «Инсофсиз ходимларга кўпроқ ойлик тўлашимизнинг фойдаси йўқ». Нопок ходим катта маошини олиб ҳам шу ишини давом эттираверади. Шу сабабли биз тизимни тозалашимиз ва ҳақиқатан шунга лойиқ бўлган ходимларга оширилган иш ҳақини тўлашимиз керак. Қисқаси, бу борада қиладиган ишларимиз ҳали жуда кўп», — деди Русланбек Давлетов.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Роббул амийн, Робб субҳанаҳу ва таолога чексиз ҳамду саноларимиз бўлсинким, мана, 24 ҳафтадан бери, олти ойдан бери ушбу дард – вабо туфайли жума намозини ўқий олмаётган эдик. Алҳамдулиллаҳ, йўлларимиз очилиб, масжидларимиз очилиб, бугун сизлар билан Аллоҳнинг уйида соғ-саломат дийдор кўришиб турибмиз. Бунинг учун ҳар қанча шукр айтсак, ҳар қанча ҳамд айтсак, шунча оз. Қанчадан-қанча юртдошларимиз, диндошларимиз, яхши инсонлар, қадрдон дўстлар, аҳли илмлар, эркагу аёллар бу бало, бу вабо туфайли вафот этиб кетишди. Аллоҳ ҳаммаларини раҳмат қилсин! Ҳозирда бемор бўлиб турганларга Парвардигоримиз, Роббул иззанинг Ўзи шифои комил, шифои ожил берсин, барчамизни ҳифзу ҳимоясида асрасин!

Бу синовли кунларнинг ҳикмати шу эканки, Роббимиз ато этаётган сон-саноқсиз неъматларнинг қадрига янада кўпроқ етадиган бўлиб қолдик, биродарлар. Бу карантин вақтида кўпгина неъматларнинг қадрига етишни ўргандик. Жумладан, масжиднинг, жамоатнинг, жума намозининг ҳам қадрига етдик.

Бугун ҳаммамиз ҳаяжонга тўлиб ўтирибмиз, қалбимиз ихлосга тўлиб, ғайрат-шижоатимиз жўш уриб турибди. Бугунги жума намозимиз тарихда қоладиган намоз бўлади. Зеро, бугун кўпгина дуоларимиз қабул бўлди, биродарлар. Шундай экан, бугун янада кўпроқ дуо қилайлик, ҳамманинг ҳаққига дуо қилайлик, зеро, жума кунида дуо қабул бўладиган бир соат бор, фурсат бор. Бугун аср намозидан кейин шомгача бўлган вақтни ғанимат билайлик!

Имом Молик раҳматуллоҳи алайҳ бу вақтни ғанимат билиб, жума кунлари аср намозидан кейин то шом вақтигача ўзларининг дуо қиладиган ғурфаларига – ҳужраларига кириб кетар эканлар.

Ҳаммамиз дуога муҳтожмиз, биродарлар. Айни шу кунларда баъзи дўстларимиз орамизда йўқ, ҳар хил сабаблар билан, айбли-айбсиз ҳолда қамоқхоналарда, ҳибсхоналарда ўтиришибди. Уларни ҳам дуо қилайлик, Парвардигор Роббул изза бу синовлардан ёруғ юз билан ўтишни насиб қилиб, тезроқ қавмимизга, даврамизга соғ-саломат қайтишларини насиб айласин. Ўша биродарларимизнинг ҳақларига алоҳида дуоларингизни сўраган бўлардим, азизлар.

Бугунги мавзу – сабр ва шукрнинг фазилати. Бугунги жума маърузасига бундан бошқа мавзу бўлиши ҳам мумкин эмас эди. Зеро, сабр ва шукр – энг улуғ мавқиф, энг улуғ манзилдир, азизлар. Афсуски, бугунги кунда, яъни сабр ва шукрга энг муҳтож бўлган кунимизда, ҳар доимгидан кўра кўпроқ сабр ва шукр қилишимиз керак бўлган ҳолатимизда бу икки сифатни танқид қиладиганлар ҳам пайдо бўлмоқда. «Доим сабрга, доим шукрга чақирасизлар, қачон жиҳодга чақирасизлар? Сизлар фақат шукрга ундайсизлар, «шукрчи домла»сизлар, фақат сабрга чақирасизлар, сизларда бошқа гап йўқ, ҳақни гапирмайсизлар!» дейдиган жоҳиллар кўпайиб бормоқда.

Ваҳоланки айнан бугунги кунда сизлар билан фақат сабр ҳақида, айниқса, шукрнинг фазилати борасида гаплашишимиз керак. Зеро, шукр – муваффақиятнинг калитидир, айни саодат, айни бахтдир.

Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло каломи шарифда марҳамат қилади:

«Тезда Роббингиз сизга ато қилади ва сиз рози бўласиз».

Роббимиз нима ато қилса, биз шунга рози бўлишимиз керак экан. Мана шу «ар-ризо» мақомидир.  Қазои қадарга рози бўлиш шукрни тақозо қилади. Хўш, шукр нимани тақозо қилади?

Ҳасан Ҳусайнга, Фотима Зуҳрага боғланганидек, шукрга ҳам боғланган неъмат бор. Шукр зиёда бўлишни тақозо қилади, баракани тақозо қилади. Демак, шукр билан кўпайишга боғланган, биродарлар. Шукр келтирдингизми, албатта зиёда бўлади. Аммо тескариси ҳам худди шундай – ношукур бўлдингизми, Аллоҳ таоло сиздан неъматларини қирқади, ризқингизни қияди, яъни маҳрум қилади. Шунинг учун динимиз бандаларни, биз мухлис умматни доимо шукрга чақириб келган. Шукр қилишнинг энг аввали эса банданинг тақдиридан, шу ҳаётидан рози бўлиши экан. Нафақат ҳаётимиздан, балки Аллоҳ таоло ёзган қазо ва қадардан рози бўлишимиз керак. Буни тушунтириш учун учун сизларга бир қиссани келтириб ўтаман. Бу қиссани ижтимоий тармоқда ҳам гапирдик, уч-тўрт кундан бери қаерда бўлсак, шу қиссани гапиряпмиз.

Бу қиссани «Ал-бидая ван-ниҳая» китобидан топишингиз мумкин. Шунингдек, имом Бухорийнинг «Тарихул кабир»ларидан, Ибн Ҳиббоннинг «Саҳиҳ»ларидан ҳам топасиз. Бу қисса Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг замонларида бўлиб ўтган, «Туянинг соясида юр» деб номланган қиссадир.

Росулуллоҳ алайҳиссалом Мадинаи Мунавварада эдилар. Ямандаги қадимий Ҳазрамавт шаҳрининг шаҳзодаси Воил ибн Ҳужр ал-Ҳазрамий розияллоҳу анҳу Исломни қабул қилиш учун Мадинаи мунавварага келаётган эдилар. Ямандан жуда кўп уламолар чиққан, биродарлар. Ҳозирда ҳам у ерда ҳанафий мазҳаби бўйича ўткир фақиҳлар бор. Жаброил алайҳиссалом Воил ибн Ҳужр ал-Ҳазрамий розияллоҳу анҳунинг келишини Пайғамбар алайҳиссаломга етказдилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларга бу хурсандчиликни етказиб, «Ҳозир бу ерга Яман улуғларининг энг охиргиларидан бири келмоқда, Яманнинг шаҳзодаси келмоқда», дедилар. Шаҳзода келгач, Пайғамбар алайҳиссалом уни қучоқ очиб кутиб олдилар, одатий илтифотларга қараганда бироз муболаға билан илтифот кўрсатдилар, ҳатто эгниларидаги ёпинчиқларини ечиб, меҳмоннинг тагига тўшаб, ёнларига ўтирғиздилар. Воил розияллоҳу анҳу тахминан 15-20 кунча Мадинада, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга турди. Мана шу 20 кун давомида Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Воил розияллоҳу анҳуни ёнларидан кетказмадилар. Намозга имомга ўтсалар, ортларига Воилни ўтказиб қўярдилар, Воил эшитсин, ўргансин, қавмига бориб, тезроқ Исломни, намозни ўргатсин деб, қироати махфий қилинадиган намозларда ҳам овозларини чиқариб қироат қилардилар, «омин»ни ҳам овозларини чиқариб айтардилар. Шунинг учун бўлса керак, бу улуғ саҳоба жами 71 та ҳадис ривоят қилган бўлсалар, ана шу 71 та ҳадиснинг аксари намоз ҳақидадир. Бу ҳадислар ўша 20 кун давомида ҳар куни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ўқилган намозларнинг сифатлари бўлиб, ҳаммасида «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозда бундай қилдилар», бундай ўқидилар, ундай ўқидилар ва ҳоказолар дейилган.

Шу ўринда бир мулоҳазани айтмоқчиман. Ҳозир баъзилар салбий маънода, таҳқир маъносида «сарой мулласи» деган истилоҳни ишлатадиган бўлиб қолишди. Улар бу атамани саройга алоқаси бор диний ходимларга нисбатан ишлатишади. Раҳматлик Эркин Воҳидов, Абдулла Ориповларни «сарой шоири» дейишарди. Хуллас, давлат сиёсатини қўллайдиган зиёлиларга шундай лақаб қўйишар эди. Энди имомларни ҳам «сарой имомлари» дейишяпти.

Мана, бу қиссада Пайғамбар алайҳиссалом сарой вакилига қандай муомала қилганларини эшитдингиз. Воил ибн Ҳужр саройнинг бир вакили эмас, балки саройнинг шаҳзодаси эди, Яманнинг подшоҳи эди. Пайғамбар алайҳиссалом бу кишига қандай илтифот кўрсатдилар? Ҳар доимги меҳмонларга қараганда бироз муболағали тарзда муомала қилдилар.

Мана, марҳамат, инсоф бўлса, юқоридаги иборани Пайғамбар алайҳиссаломга ҳам ишлатишсин!

Воил ибн Ҳужр ал-Ҳазрамий розияллоҳу анҳу қайтаётган чоғида Пайғамбар алайҳиссалом бир қоғозга Яманнинг баъзи ерларини Воил ибн Ҳужрга тегишли экани ҳақида ҳужжат, ёрлиқ ёздириб бердилар. Воил ибн Ҳужр Ямандаги ерларини, мол-мулкини, шаҳзодалик мартабасини, шаънини, обрўсини ташлаб, Ислом учун Мадинага келган эди. Ана шунинг мукофоти ўлароқ, Пайғамбар алайҳиссалом унга ўша ерларни ҳужжат қилиб бердилар. Шунингдек, Муовия ибн Абу Суфён розияллоҳу анҳуни унга вакил қилиб, бирга юбордилар, «Эй Муовия, Яман аҳлига бориб, Ҳазрамавт аҳлига мана шу ҳужжатни тасдиқлаб берасан, бу ерлар энди Воилники эканини уларга етказасан», дедилар.

Қарангки, Муовия ибн Абу Суфён розияллоҳу анҳу ўша пайтда иқтисодий жиҳатдан ниҳоятда танг аҳволда эканлар, улов тугул, ҳатто оёғида кавуши ҳам йўқ экан. Лекин саҳобаларнинг самимияти, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга садоқати, итоатини қарангки, буйруққа лаббай дедилар, бош тортмадилар, «Ё Росулаллоҳ, менинг уловим йўқ, менга улов қилиб беринг, кейин бораман, ҳеч бўлмаса кавуш олиб беринг, кейин бораман», демадилар. «Хўп бўлади. Эшитдик ва қабул қилдик!» дедилар. Мана, ҳақиқий мўмин-мусулмон одамнинг жавоби. Демак, Исломнинг буйруғини эшитганда худди шу мавқифда бўлишимиз керак экан.

Икковлон йўлга тушишди. Аслида қисса мана шу ердан бошланади. Воил ибн Ҳужрнинг мусулмон бўлганига 20 кун бўлган, унда ҳали кибор аломатлари бор, ҳали руҳий тарбияси камолига етгани йўқ, туясида ястаниб кетяпти. Муовия эса оёқ яланг, сакраб-сакраб, тез-тез юриб, унга эргашиб келяпти. Бироздан сўнг, кун ёйилгач, Муовиянинг оёғи саҳро қумининг иссиғидан куя бошлади. «Оёғим куйяпти, туянгга мени мингаштириб ол, Воил», деди Муовия. «Эй Муовия, туяни қизғанмайман, лекин ўзинг ўйлаб кўр, мен бир шаҳзода бўлсам, сен оддий одам бўлсанг, шаҳзодаларга мингашадиган даражада эмассан-ку!» деди Воил. Муовия «Ҳа, майли» деб, кўнишга мажбур бўлди. Йўлда давом этишди. Бироздан сўнг Муовиянинг оёғи баттар куйгач, «Эй Воил, ҳеч бўлмаса кавушингни бериб тур, оёғим куйяпти. Ҳозир сенга кавуш керакмас-ку!» деди. Воил эса «Кавушни ҳам қизғаняпти демагин-у, лекин ўзинг ҳам инсоф қил-да, Муовия! Сен шаҳзодаларнинг кавушини киядиган одаммисан? Оддий одамсан-ку! Майли, мен сенга илтифот қиламан, туямнинг соясида юрақол», деди Воил. Туянинг соясида оёқ куймайди-да!

Хуллас, Муовия ибн Абу Суфён Ҳазрамавтга етиб келгунча Воил минган туянинг соясида бордилар.

Саҳобаларнинг самимиятини қаранг! Хушомад қилиш, хафа бўлиш, ёмон гумон қилиш, биродарининг гапини оғир олиш йўқ! Бўлмаса, Муовия айнан Воилнинг иши учун кетяпти, унга берилган ернинг ҳужжатини тасдиқлаш учун кетяпти. Бугунги куннинг тили билан айтсак, Муовияга Воил эмас, айнан Воилга Муовия керак. Лекин Муовия амрни кимдан олганлар? Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан олганлар. Шунинг учун бу амрни бажаришдаги ҳар қандай қийинликдан бош тортмай кетяптилар.

Орадан йиллар ўтди. Вазиятлар ўзгарди. Ҳа, биродарлар, бу фалакнинг гардиши тинмай айланиб туради, ҳамма нарса ўзгариб туради. Бойлар камбағал бўлади, камбағаллар бой бўлади, подшоҳлар қул бўлади, қуллар подшоҳ бўлади, азиз бир кун хор бўлса, хор ҳам бир кун азиз бўлиши мумкин.

Воил ибн Ҳужр ал-Ҳазрамийнинг ёши саксондан ошиб қолди. Бу ўтган йиллар давомида буюк саҳоба бўлиб етишдилар. Сиффин жангида ҳазрати Али розияллоҳу анҳу томонида туриб жанг қилдилар, саксон ёшдан ошганларида Шом юртларига сафар қилдилар. Шомда эса бир пайтлар оёғи иссиқ қумда куйган Муовия амирул мўминин бўлиб, тахтга ўтирар эдилар. Бутун дунё ўша қумда куйган оёқларининг остида эди. Фалакнинг гардиши деб шуни айтадилар.

Бир куни Воил амирул мўмининнинг зиёратига кирди. Муовия қараса, ўша бир пайтлар туясига мингаштирмаган, кавушини ҳам бермаган одам ҳузурига изн сўраб кириб келяпти. Муовия розияллоҳу анҳу югуриб бориб, Воилни қучоқлаб олдилар. Муовиянинг хулқига қаранг – на гина қилиш бор, на ўпкалаш бор, на хусумат қилиш бор! Саҳобаларнинг самимиятини томоша қилинг, азизлар! Халифа Муовия розияллоҳу анҳу Воилни олиб келиб, ўзининг ҳалифалик тахтига ўтирғизди, кўп илтифотлар кўрсатди, олдига олтин тангалар солинган ҳамённи қўйди. Воил эса «Пулга эҳтиёжим йўқ, буни муҳтожларга беринг, эй мўминларнинг амири! Ўшанда мен ҳилмингизни кўриб, сизни яхши кўриб қолганман», деди. Ана шунда Муовия розияллоҳу анҳу ҳазил аралаш Воилга ўша сафарни эслатдилар. Шунда Воил розияллоҳу анҳу «Эй мўминларнинг амири! Қанийди замонни орқага қайтаришнинг иложи бўлса! Мен сизга кавушимни бериш, туямга ўтирғизиш уёқда турсин, Ҳазрамавтгача шу икки қўлимда кўтариб борган бўлар эдим!» деган эканлар.

Ҳа, азизлар, ҳар бир инсон Аллоҳ таоло насиб қилган даражасига, мавқифига рози бўлсин экан. Ким бўлишидан қатъи назар, оддий бир ишчими, докторми, муҳандисми, ҳайдовчими, қурувчими, мелисами ёки бошқами, ким бўлса-бўлсин, ҳаётда тутган ўрнига, мавқифига, ўзининг қисматига рози бўлиши керак. Чунки рози бўлса, шукр қилади. Норози бўлса, ношукр бўлади. Норози бўлса нима бўлади? Норози одамлар ҳамма нарсадан норози бўлади – ҳаётдан ҳам норози, давлатдан ҳам, ҳукуматдан ҳам, иқтисоддан ҳам, сиёсатдан ҳам, диндан ҳам, имомлардан ҳам норози бўлади. Аллоҳ сақлаган бўлсин.

Устоз Саййид Раҳматуллоҳ Термизий

Жойлашуви. Африканинг шимоли-ғарбида жойлашган. Жазоир, Мали, Ғарбий Саҳрои Кабир ва Сенегал билан чегарадош. Ғарбий қирғоқларини Атлантика океани ювиб туради. Мамлакатнинг кўп қисми ғарбий Саҳрои Кабирнинг қумли ва тошлоқ чўллари, Атлантика океанига туташ соҳил пасттекисликдан иборат. Маъмурий жиҳатдан мамлакат 12 вилоятга бўлинади.

Тарихи. V–XI асрларда Мавританиянинг жанубий қисми Ғарбий Африка давлатлари таркибида бўлган. XIII–XIV асрларда жанубий қисми Мали давлатига қўшилгандан кейин араблар ҳукмронлиги кучайди.

1783 йилга келиб, Мавритания соҳиллари Францияга тобе бўлиб қолди. 1920 йил мамлакат расмий равишда Франция мустамлакаси деб эълон қилинди. 1960 йил 28 ноябрда Нуакшотда мустақил Мавритания Ислом Республикаси тузилгани эълон қилинди. 1961 йил майда давлат Конституцияси қабул қилинди. 1961 йил ноябрдан БМТ аъзоси. Мустақиллик куни (28 ноябрь) миллий байрам сифатида кенг нишонланади.

Мамлакат туб аҳолисининг 80 фоиздан кўпроғини маврлар ташкил этади. Улар Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ва у зотнинг саҳобалари сўзлашган соф адабий араб тилида сўзлашади. Барбарзенагалар, фулбе, волоф, тукулер, сонинке ва бошқа халқлар ҳам яшайди. Аҳолининг 62 фоизига яқини шаҳарларда истиқомат қилади.

Иқтисоди. Мавритания кам ривожланган аграр давлат бўлиб, тоғ-кон саноати яхши ривожланган. Саноатнинг асоси – темир рудаси, олтин, мис ва гипс қазиб олишдир. Саноат корхоналарининг аксарияти Нуакшот шаҳрида жойлашган. Ҳудудининг 40 фоизи яйловлардир. Тариқ, маккажўхори, дуккаклилар, шоли, ерёнғоқ, хурмо асосий озиқ-овқат экинлари ҳисобланади. Мамлакатда балиқчилик муҳим аҳамиятга эга.

Тез-тез бўлиб турадиган қурғоқчилик қишлоқ хўжалигига катта зарар етказади. Шу боис, қишлоқ хўжалиги анча заиф. Унинг асосий тармоғини кўчманчи ва ярим кўчманчи чорвачилик ташкил этади. Қорамол, туя, қўй, эчки, эшак, от боқилади. Балиқ ва денгиз жониворлари овланади. Сенегал дарёси бўйида ва воҳалардагина деҳқончилик қилинади. Четга темир рудаси, олтин, гипс, балиқ ва балиқ маҳсулотлари, чорва, тери кабилар чиқарилади.

Таълим ва маданият. Мажбурий бошланғич таълим жорий қилинган бўлса-да, ёшларнинг оз қисми мактабга қатнайди. Мамлакатда 1214 дан ортиқ бошланғич ва 51 та ўрта мактаб фаолият юритади. Таълим икки босқичдан, бошланғич (6 йил) ва ўрта мактаб (6 йил)дан иборат. Бошланғич мактабларда дарc араб тилида, ўрта ва олий мактабларда эса француз тилида олиб борилади. Бошланғич мактабларда француз тили ҳам ўргатилади. Нуакшотда Миллий университет, Педагогика институти, Кончилик институти, Бутилимит шаҳрида Олий Ислом тадқиқот институти бор. Ёшларнинг аксарияти Франция, Сенегал ва бошқа мамлакатларнинг университетларига бориб ўқийди.

Анъанавий ҳунармандчиликка катта эътибор берилади, уни ривожлантириш рағбатлантирилади. Металл, сопол, чарм, ёғоч кабилардан буюмлар ясаш амалий безак санъати сифатида ўзига хос услубда ривожланган. Заргарлик ва кулолчилик ҳам равнақ топган.

Милодий VII–XI асрларда савдо йўлларида, қудуқлар атрофида боғлар, тош уйлар қад кўтара бошлаган. XI–XII асрлардан эса тўғри бурчакли, ясси томли, ички ҳовлили уйлар барпо этилган.

Дини. Мавританияда Ислом дини расмий дин сифатида қабул қилинган. 0,1 фоиз аҳоли турли маҳаллий динларга эътиқод қилади. XVI–XVII асрларда насронийликнинг католик йўналиши ҳам тарқала бошлаган. Лекин мамлакатда саноқли кишигина ушбу дин вакили ҳисобланади.

Мамлакатга VIII аср бошларидан Ислом дини кириб кела бошлаган. Аҳолининг 99,6 фоизи мусулмон. Моликий мазҳаби кенг тарқалган. 1980 йил ҳукумат томонидан шариат кўрсатмалари давлат қонуни сифатида қабул қилинган. Шу боис, мамлакат суд-ҳуқуқ тизими Ислом шариати асосида тартибга солинади. Мавританияда саккиз мингга яқин масжид мавжуд бўлиб, улардан энг қадимийси XIII–XIV асрларда барпо этилган “Шингетти” жоме масжидидир. Масжид ва унинг минораси Мавритания давлатининг миллий рамзи саналади. Масжид 1970 йили ЮНЕСКОнинг ҳамкорлигида қайта таъмирланган ва 1996 йил Бутунжаҳон мероси рўйхатига киритилган. Нуакшот шаҳрининг жануби-ғарбий қисмидаги “Кабир” жомеи мамлакатнинг энг йирик масжиди ҳисобланади.

Даврон НУРМУҲАММАД

ЎМИ матбуот хизмати

Исломнинг энг муҳим жиҳати эътиқоддир. Қусурлар, гуноҳлар афв этилиши мумкин. Аллоҳнинг авф этиш хислати бор. У кечиримлидир. Унинг мағфирати бор, раҳмати бор, гуноҳлар тавба ила ювилиши мумкин. Муҳим бўлгани эътиқоддир. Бу илмий тамалдир, ҳақиқатни тўғри англашдир. Бу ҳақиқат тўғри англашилганда Аллоҳ ўтган нуқсонларни мағфират қилади.

إِنَّ اللّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء

«Албатта Аллоҳ Ўзига (бирон нарсанинг) шерик қилинишини кечирмас. Шундан бошқа гуноҳларни Ўзи хоҳлаган бандалари учун кечирур» (Нисо, 48).

Аллоҳ фақат бу ҳақиқатни тушунмаганларни кечирмас. Бу илмий ҳақиқатни фаҳмламаганларни афв этмас, қолганларини кечирар. Айтган ножўя сўзларини кечириши мумкин. Муҳими ишонч-эътиқоддир. Демак, аввало биз бу илмий ҳақиқатнинг моҳиятини чуқур англаб олишимиз керак.

Куфр – кечирилмас бир гуноҳ. Ширк кечирилмас бир гуноҳ. Куфр тамоман инкор қилмоқдир. Ширк ботил эътиқод ёки шерик қилмоқ. Ширк тамоман инкор этиш бўлмаса-да, унда бир ишонч бор. Ана шу ишонч ботил, беҳуда, қийматсиз, ярамас, кечирилмасдир...

Инсоният Аллоҳни тўғри танишга мажбур. Ё тўғри танийди, ё танимаса кечирилмас. Инсоннинг энг улуғ вазифаси яратганни тўғри танишдир.

Инсон ҳар кун унга ризқ берган, соғлиқ ва ақл берган турли-туман туганмас неъматлар берган Аллоҳни мутлақо таниши, билиши керак. Мазкур хатоларни Аллоҳ кечирмайди. Исломнинг мантиғи– ана шу. Ҳазрати Одам Атомиздан то ҳазрати пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга қадар ўтган пайғамбарларнинг мужодала ва ҳаракатлари ҳам шу хусусда эди.

Инсон фарзанди бу ҳақиқатларни англаши керак: қўли билан ясаган тошга, осмонда кўрган қуёшга, ойга, юлдузга сиғинмаслиги керак. Чунки, улар каби бир қанча қуёш, қуёш системаси, юлдузлар мавжудлиги илмда айтилаяпти. Биз ҳам бир қанча қуёш системаси борлигини биламиз. Инсон ерга ётқизиб сўйиладиган, гўшти кабоб бўладиган ҳайвонларга сиғинмайди, ҳақиқатни топади, беҳуда амалларни қилмайди.

Ислом инсон фикрининг чалғиши, хатога кетишидан огоҳлантиради. Шайтонга сиғинмаслик, ибодат қилмаслик ҳақида шундай бир сўз бор:

لَا تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ

"Шайтонга ибодат қилманглар" (Марям, 44).

Сўнгра нафсга сиғиниш, унга «бут» каби қуллуқ қилиш ҳақида:

أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ

"Эй Муҳаммад, ҳавойи нафсини ўзига «илоҳ» қилиб олган ва Аллоҳ уни билган ҳолида йўлдан оздириб қулоқ ва кўнглини муҳрлаб, кўз олдига парда тортиб қўйган кимсани кўрганмисиз?" (Жосия, 23).

Инсонлар баъзан Аллоҳга сиғинмай, итоат этмай, Шайтонга итоат этиб, унинг амру фармонини бажаришади. Баъзилар нафсига тобеъ унинг шайтоний амрларига итоат қиладилар. Бу қабиҳликлардан ўзни сақлаб ва ёлғиз Аллоҳга итоат қилиш, унинг амру фармонини бажариш, якка-ягона деб, фақат Аллоҳга сиғиниш исломнинг тамали ҳисобланади.

Ислом ақл ва мантиққа уйғун, XX асрга ва қиёматга қадар давомли, мос ва мувофиқ...

Амалларнинг ташқи томони аҳамиятли эмас. Ботини муҳимдир. Исломда ният ва ихлос асосдир. Икки киши айнан бир ишни бажаради. Лекин бириники қабул бўлади, иккинчисиники эса йўқ. Чунки, бирининг нияти холис, иккинчисининг хаёли бошқа нарсада, нияти бузуқ. Зоҳиран бир хил амал бажарадилар аммо Аллоҳ бириникини қабул қилади, бошқасиникини қилмайди. Бирига мукофот беради, иккинчисига жазо. Ислом шундай холис самимиятни ташвиқ этган, зоҳирпарастликни қабул этмайдиган диндир. Ички покликни, ботиний самимиятни талаб қилган, тавсия этган бир диндир. Ҳатто Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Иннаддина аннасиҳату", деганлар.

Бу ҳадис тўғри таржима этилмаган, маъноси тўғри англашилмаган ҳадислардан биридир. Ҳадисни «Дин насиҳатдур» деб нотўғри таржима этишади. Яъни, «Аддину аннасиҳату»– «Дин самимиятдир» демак... Чунки «насиҳат» самимият маъносида келади. Дин– «ўгит» дегани эмас. Ўгит бўлмаса-да, овоз чиқмаса-да, барибир дин– самимиятдир!

Ўтган куни қўлимга бир китоб тушди. Унда: «Инсон» сўзининг ўзаро мулоқот, хабарлашишдаги роли 10 фоиздир. 30 фоизи имо-ишоралардир, 10 фоиз сўздир, 60 фоиз ҳол-аҳвол, вазият, кайфиятдир»– дейилади Ҳақиқий мулоқот, ҳақиқий хабарлашиш «ҳол» биландир. Китоб «ҳол» билан ўзаро мулоқотни, алоқани, хабарлашишни тўла таъминлаш тўғрисида ёзилган. Ўзаро суҳбат, мулоқотдан инсон ўзига зарур хабарларни ола билади. Бу ерда муҳими самимиятдир.

«Аддину аннасиҳату» демак, «дин самимиятдир» дегани. Зотан кейинги жумлалар масалани ойдинлаштиради:

"Қолу лиман ё расулуллоҳ?" Дедиларки: «Ким учун, ё Расулаллоҳ?» "Лиллоҳи"«Аллоҳ учун самимиятдир...» Агар насиҳат маъносида бўлсайди, қул Аллоҳга насиҳат қиладими?/ Қул Аллоҳга ўгит бера оладими? Йўқ, албатта! Демак, насиҳат маъносида эмас балки, Аллоҳга нисбатан самимият маъносидадир. /Ва лирасулиҳи/ «Расулуллоҳга нисбатан самимият...» /Ва ликитобиҳи/ «Қуръонга нисбатан самимият...» Қуръонга нисбатан насиҳату баҳс мавзуси йўқдир /Ва лиаимматил муслимина/ «Мусулмонларнинг раҳбарларига нисбатан самимият...» /Ва омматуҳум/ барчасига нисбатан самимият.

Нақадар гўзал!.. Дин тамоман самимиятдир.

Дин қуруқ маросим эмас, ташқи шакл ҳам эмас... Моҳиятдир ва самимиятдир. Тамоман самимиятдир. Аллоҳга, расулига, Қуръонга, имомларига, мусулмонларга бошлиқ бўлганларнинг ҳаммасига, барчасига нисбатан самимият. Пайғамбар алайҳиссалом ана шундай таъкидлайдилар, хулосалайдилар.

Маҳмуд Асъад Жўшоннинг

"Ислом ва ахлоқ" китобидан олинди